Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Sonoy, eig. Snoey Diederik]

SONOY, eig. Snoey (Diederik), geb. 1529 te Calcar, gest. op Dijksterhuis bij Pieterburen 2 Juni 1597, zoon van Lambrecht Sonoy en Margriete van Drakenburg. Hij was als kleefsch edelman getreden in de bende van ordonnantie van Maximiliaan van Bourgondië, markies van Veere en Vlissingen, en diende in de oorlogen van Karel V en Philips II tegen Frankrijk. Later woonde hij in den Haag, 1555 gehuwd met Maria van Malsen, een hollandsche. Zij bracht hem rijke goederen aan. Evenals zijn broeder Joost, die echter later den Koning getrouw bleef, teekende hij het compromis. Hij behoorde er tot de calvinistische edelen, werd als zoodanig verbannen door den Bloedraad, verliet het land met de zijnen en sloot zich bij Oranje aan, die hem 6 April 1568 belastte met het bijeenbrengen van de uitgeweken nederlandsche edelen aan den Rijn en in Oostfriesland voor den voorgenomen veldtocht. Hij werkte er samen met den agent Wesenbeke en werd 1 Juli met Hendrik Thomasz. belast met de organisatie der Watergeuzen in Oostfriesland. Hij nam op de Eems verscheiden schepen en noodzaakte den hollandschen admiraal Boshuyzen die kusten te verlaten. Hij behoorde in 1570 tot de werkzame agenten van Oranje aan den Beneden-Rijn, met name in het Kleefsche en in Oostfriesland, belast met het bijeenbrengen van gelden voor een nieuwen inval in verband met verschillende aanslagen o.a. op Enkhuizen en Waterland. Tusschen hem en den agent Basius ontstond ernstige wrijving. Hij was bij al deze plannen en aanslagen een der voornaamste leiders en hield zich veelal op te Wezel en Emmerik, waar zijn vrouw zich gevestigd had. Belangrijk is de commissie-brief, dien Oranje hem 8 Febr. 1570 te Arnstadt gaf als ontvanger van alle bijeen te brengen gelden in Holland, Utrecht en ‘daaromtrent’ (Bor, I 312), waarvoor hij zich met tal van personen aldaar in verbinding stelde. Hij zelf zou in Nov. of Dec. met een vloot van Emden uit de hollandsche havensteden aanvallen. Zijn plan mislukte echter, doordat de graaf van Oostfriesland zijn in het ijs vastgevroren schepen in beslag nam. In het voorjaar van 1571 leidde hij het gezantschap van Oranje naar Zweden en Denemarken met het doel om Elfsburg als vluchthaven voor de Watergeuzen te verkrijgen, wat echter geweigerd werd. Hij bleef in Emden, Hamburg, Bremen en elders werkzaam, totdat Enkhuizen (21 Mei 1572) na de inneming van den Briel zich voor Oranje verklaarde. Nu snelde hij daarheen en kwam er 2 Juni aan, weldra erkend als 's Prinsen luitenant-gouverneur in het Noorderkwartier, welke functie hij

[p. 774]

15 jaren uitoefende. Hij organiseerde er den opstand tot Haarlem toe, wierf er troepen en liet deze ook in Overijsel en Friesland optreden. Evenals Lumey in Zuid-Holland trad hij wreed en woest op tegen priesters en monniken en werd de schrik der noordhollandsche katholieken. Eerst met de komst van den Prins (Oct. 1572) matigde hij zijn vervolgingen. Hij leidde thans de verdediging van noordelijk Holland tegen don Frederik's overmacht met veel beleid, kon echter evenmin Amsterdam winnen als Haarlem redden. Beter gelukte het ontzet van Alkmaar en de organisatie der vloot, die die van Boussu op de Zuiderzee versloeg. Ook de pogingen van Chevreaux in 1574 om Waterland van Amsterdam uit te bemachtigen wist hij te verijdelen. Nieuwe aanvallen op Amsterdam en Haarlem mislukten echter in het volgende jaar en de toestand was dikwijls zeer bedenkelijk. Uit dezen tijd is de brief van Oranje aan Sonoy en de zijnen over het bondgenootschap met den ‘Potentaat der Potentaaten’ (Bor I 563). Zijn ongehoorde gruwelen tegenover de katholieken in West-Friesland in 1575 bleven ongestraft. Van Alkmaar uit, waar hij zijn woonplaats had gekozen, ging hij intusschen voort met de beveiliging van Holland boven het IJ, voortdurend bemoeielijkt door den vijand onder den heer van Hierges en de watervloeden van dezen tijd in die streken. Ook tegen den heer van Billy in Friesland had hij te strijden; hij slaagde erin Texel te behouden. De verovering van Amsterdam gelukte hem niet, al benauwde hij de stad en sneed haren handel op de Zuiderzee af. Na 1576 hield de guerrilla hier op. Rennenburg droeg hem het beleg van Kampen in 1578 op; hij veroverde die stad en daarna ook Deventer voor dezen, die hem als voornaamsten bevelhebber gebruikte. Na Rennenburg's afval keerde hij zich tegen dezen en leidde den krijg in Friesland en Groningen met veel succes, samenwerkend met Norris, Hohenlo en Willem Lodewijk van Nassau. Hij versloeg het leger van Rennenburg bij Grijpskerk (19 Juli 1581). Na Rennenburg's dood verijdelde hij pogingen tot afval in West-Friesland en onderdrukte met krachtige hand de bewegingen onder de katholieken in 1583, hoewel met minder wreedheid op sterken aandrang van Oranje. Heftig Calvinist, sloot hij zich in 1585/7 ten volle aan bij de partij van Leicester en trad zelfs op tegen Maurits en Hohenlo, die Medemblik van hem opeischten. Herhaaldelijk door de Staten ter verantwoording geroepen wegens zijn verzet tegen hun gezag en dat van den stadhouder, weigerde hij herhaaldelijk den eed aan Maurits af te leggen en naar den Haag te komen en bracht, voortdurend Leicester getrouw, Medemblik in staat van verdediging. Hij oefende in deze jaren in het Noorderkwartier feitelijk zelf het stadhouderschap uit, terwijl hij de hand had in de plannen om Maurits, Oldenbarnevelt en andere leiders der Staten gevangen te nemen. Leicester's aanslagen mislukten echter en hij legde 17 Dec. zijn post neder. Daardoor verloor Sonoy allen steun. Op de door Hohenlo tegen hem in druk uitgegeven beschuldigingen antwoordde hij 12 Jan. 1588 met een scherpe ‘Verantwoordinge’ (Knuttel, Catal. 826); ook liet hij bij den Raad van State zijn gedrag uitvoerig verdedigen door den commissaris Willem Mostert, wiens stuk ook gedrukt werd (ib. 827 vlg.). Hij wilde zijn standpunt niet opgeven en moest 27 Febr. 1588 binnen Medemblik belegerd wor-

[p. 775]

den door graaf Maurits, later door den heer van Villers. Hij zond Mostert naar Engeland om hulp en steun te vragen. Ook zijn oude vriend Bardes uit Amsterdam kwam voor hem op. Eerst eind April kon Maurits binnen Medemblik komen, nadat door bemiddeling van den nieuwen bevelhebber der engelsche troepen, lord Willoughby, een accoord met Sonoy en zijn soldaten getroffen was. Sonoy moest tegenover de verbittering der burgerij van Medemblik zelfs ‘sauvegarde’ van graaf Maurits aannemen en kon de stad niet dan met moeite verlaten. De Staten van Holland verklaarden nu geen prijs meer te stellen op zijn diensten, ook al zou de Raad van State hem willen handhaven; hij zelf begeerde ook zijn ‘afscheid’, dat hem, ‘colonel Diedrig Sonoy’, 12 Aug. 1588 met dank voor zijn getrouwen dienst tijdens prins Willem werd verleend. Hij vertrok spoedig daarna naar Engeland om er bij Leicester, die evenwel in Sept. stierf, en de koningin zijn belangen te verdedigen. Hij werd er vriendelijk ontvangen en liet zijn gezin uit Alkmaar overkomen. In Engeland legde hij zich toe op de ontginning van een overstroomd stuk land, dat Elizabeth hem had geschonken en waarop hij noordhollandsche boeren had gekoloniseerd. In den zomer van 1593 heeft hij die ontginning, die niet bijzonder gelukte, laten varen en vestigde zich te Norden in Oostfriesland. Na de reductie van Groningen (1594) ging hij wonen op het kasteel ten Dyke of Dijksterhuis bij Pieterburen, waar hij aan de gevolgen eener beroerte overleed.

Hij liet den roep na van een hardvochtig man van groote matigheid van leven, een groot vriend der gereformeerde religie, fel vijand der katholieken; overigens liefhebber van jacht en paarden, voortreffelijk krijgsoverste, die de krijgstucht uitstekend handhaafde en als zoodanig zeer door prins Willem werd geëerd.

Hij liet eene dochter, Emerentia, na, die door prins Willem voor zijn bastaardzoon Justinus ten huwelijk gevraagd werd. Sonoy sloeg deze verbintenis af. Zij huwde later met den oostfrieschen edelman Luurt Menninga. Maria van Malssen overleed te Enkhuizen 12 Dec. 1584. Sonoy hertrouwde 24 Nov. 1585 met Johanna de Mepsche, reeds driemaal weduwe, die 19 Maart 1596 te Norden stierf en hem geen kinderen naliet.

Vgl. over hem vooral: Bor, Historie der Nederl. Oorlogen, passim, die blijkbaar de beschikking heeft gehad over zijn archief en vele brieven en stukken van en over hem afgedrukt. Verder Groen, Archives, 1e série, passim, ook het Supplément van van Someren.

Blok