Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Simons, Dr. Gerrit]

SIMONS (Dr. Gerrit), geb. te Uithoorn 22 Jan. 1802, overl. te 's Gravenhage 17 Nov. 1868, was een zoon van den voorg. Hij genoot lager onderwijs in zijne geboorteplaats en leerde van zijn vader en van van Hamelsveld te Amsterdam latijn en grieksch. Hij studeerde van 1819 tot 1828 aan de universiteit te Utrecht. Hoewel die tijd lang was, werd hij niet in ledigheid doorgebracht; hij verwierf een gouden medaille voor de beantwoording eener prijsvraag over de samenstelling van den waterdamp in de lucht, en promoveerde in de wis- en natuurkunde op eene dissertatie over de uitzetting van vloeistoffen door de warmte. Na van 1830 tot 1832 als militair naar de grens getrokken te zijn, waar hij vooral te Bergen op Zoom verblijf hield, werd hij bij koninklijk besluit van 13 Aug. 1832 tot adviseur voor schei- en werktuigkundige zaken bij het Departement van Financiën benoemd. Bij zijne betrekking van adviseur werd hij bij Koninklijk besluit van 7 Juli 1841 nog benoemd tot inspecteur, belast met het toezicht op de scheepsmetingen en tot examinator in zake roeiingen en metingen der belastingambtenaren.

Van 1836 tot 1838 was hij een der voornaamste medewerkers aan het aan kritiek gewijde Driemaandelijksch tijdschrift. Ook hield hij een aantal

[p. 743]

voordrachten over natuurkunde in het gehouw Diligentia, waarvan hij bestuurslid was.

In Jan. 1838 werd hij met D. Mentz, M.G. Beijerinck en G.N. Roentgen benoemd in eene commissie tot onderzoek van de beste middelen tot droogmaking van de Haarlemmermeer. Op 4 Dec. 1838 leverde hij bij die commissie eene nota in, waarin hij het gebruik van stoomkracht met aandrang aanbeval, en waarin bovendien het geheele vraagstuk van het noodige vermogen der te bouwen stoomgemalen magistraal behandeld werd. Wegens oppositie in de commissie werd in Maart 1840 eene nieuwe commissie benoemd, waarin Simons eveneens zitting had. Het gevolg van zijn streven was, dat hij het pleit won. Hij werd 27 Oct. 1840 tot lid der commissie voor de droogmaking benoemd. Zijne werkzaamheid in die commissie was aanleiding, dat hij met den ingenieur A. Greve eene prijsvraag, uitgeschreven door het Bataafsch genootschap te Rotterdam, beantwoordde, waarvoor zij de gouden medaille verwierven; hun antwoord werd in 1844 uitgegeven. Merkwaardig is in dit geschrift de stelling, dat stoomgemalen liefst opgericht moeten worden ter plaatse waar fabrieken bestaan of opgericht worden, zoodat de stoomkracht ook daarvoor dienen kan, terwijl ook thans nog de stoomgemalen, eenvoudig voor bemaling in natte tijden dienende, dikwijls 9/10 van den tijd buiten werking zijn en dus te weinig rente opbrengen. Het is voor onzen tijd weggelegd om door de electrische bemaling een afdoenden stap in deze richting te doen.

Tot hare ontbinding in Apr. 1858 bleef Simons lid der Haarlemmermeercommissie. Hij beschreef de stoomwerktuigen der drie stoomgemalen in een kort opstel, uitgekomen in 1848.

Met ingang van 1 Sept. 1845 werd Simons adjunct-directeur, met 1 Sept. 1846 directeur van de Koninklijke academie te Delft. Hij was hier geheel op zijne plaats en werkte op het voetspoor van Lipkens. Hij trad zeer tactvol op en wist den goeden geest in het onderwijs zoowel als onder de leerlingen, door zijn voorganger gebracht, te bestendigen. Hij was veel minder streng dan zijn voorganger, en verzette zich sterk tegen een denkbeeld van den minister van Koloniën om eene kazerne op de binnenplaats der academie op te richten ten einde de voor Indisch ambtenaar bestemde studenten in toom te houden. Daarentegen bevorderde hij de oprichting van de studentensociëteit, terwijl een vroegere dergelijke societeit door de tegenwerking van Lipkens was ondergegaan; daarom noemde men de nieuwe Phoenix.

De ministerraad stelde den Koning bij een rapport, gedagteekend 13 Nov. 1848, voor, de academie samen te smelten met de militaire academie te Breda, dus den toestand van voor 1843 weder in het leven te roepen. Op 29 d.a.v. werd daartegen in een waardig adres aan Z.M. door Simons en alle hoogleeraren en leeraren geprotesteerd. Ook doordat de kroonprins, beschermheer der academie, kort daarna den troon beklom, kwam van dit plan niets.

Simons trachtte de wiskundige studie aan de academie op een hoog peil te houden. Een bewijs daarvan is, dat hij twee harer leerlingen, L. Cohen Stuart, die in 1848 en R.W. van Goens, die in 1851 het ingenieursdiploma verwierf en wier wiskundigen aanleg hij kende, kort na hunne promotie tot leeraar aan de academie voordroeg.

In 1847 richtte Simons met F.W. Conrad

[p. 744]

en L.J.A. van den Kun het Koninklijk instituut van ingenieurs op, eene nog bloeiende instelling, waarvan hij bestuurslid en vice-president werd, hetwelk hij bleef tot 1854, terwijl hij in 1860 voor zijn leven tot bestuurslid benoemd werd.

Aan de delftsche academie werden, gelijk boven gezegd werd, behalve ingenieurs ook de ambtenaren van het binnenlandsch bestuur in Nederlandsch-Indië opgeleid. Dit gaf Simons aanleiding om in 1851 met J.C. Baud en T. Roorda het Koninklijk instituut voor taal-, land- en volkenkunde voor Nederlandsch Indië op te richten. Ook richtte hij kort daarna een oost- en west-indische opvoedingsmaatschappij op en bevorderde hij de oprichting van de vereeniging van burgerlijke ingenieurs (thans geheeten van delftsche ingenieurs).

Bij Koninklijk besluit van 15 Jan. 1849 werd hij benoemd tot lid eener commissie tot onderzoek van de gebreken van het hooger onderwijs h.t.l. en de middelen om daarin verbetering te brengen. Die commissie bracht 31 Aug. d.a.v. verslag uit.

Met prof. Dr.P.L. Rijke werd hij in het begin van 1850 door den minister Thorbecke benoemd om eene uitvinding van Louis Roulet tot het vervormen van zeewater in goed drinkwater te onderzoeken. Zij brachten 1 Juli 1850 een zeer gunstig rapport over deze uitvinding uit.

Door zijne betrekking als directeur der delftsche academie was hij in nauwe aanraking met den beschermheer dier inrichting, den kroonprins, later koning Willem III gekomen, die hem zeer hoog schatte. Mede op diens verlangen werd hij bij Koninklijk besluit van 23 Juni 1856 als minister van Binnenlandsche Zaken in het kabinet van der Brugghen opgenomen.

Bij dat van 10 Juli 1856 werd op zijn voorstel eene commissie benoemd om te onderzoeken, welke de gevolgen voor den Nederlandschen handel zouden zijn van den aanleg van het Suezkanaal. Bij een rapport van 12 Juli 1856 vestigde Simons de aandacht op het onvoldoende landbouwonderwijs in Nederland. Bij een ander van 24 d.a.v. behandelde hij hetgeen noodig zou zijn om de havens, in het bijzonder die van Amsterdam en zijn toegang naar zee, wat afmetingen betreft, met het Suezkanaal in overeenstemming te brengen. Als gevolg van genoemde rapporten werden commissiën ingesteld: bij Koninklijk besluit van 15 Juli 1856 tot het doen van een onderzoek naar de behoeften van het landbouwonderwijs en tot het doen van voorstellen daaromtrent, en bij dat van 26 d.a.v. tot het doen van een onderzoek naar de verbetering van het Noordhollandsch kanaal. Bij laatstgenoemd besluit werd tevens aan den ingenieur P. Caland opgedragen, de werken tot verbetering van de Clyde, de Seine en de Rhône ter plaatse te onderzoeken en daarover te rapporteeren.

Tot groote verbazing van een ieder, die hem elders werkzaam gezien had, luisterde Simons niet naar hetgeen de sprekers in de Tweede Kamer omtrent de aan zijne zorg toevertrouwde belangen mededeelden, maar sprak hij onderwijl over alles met andere leden. Hoewel hij in zijn departement veel arbeidde en trachtte, al hetgeen hij uit jarenlange ervaring wist, in de praktijk toe te passen, was men zoo verontwaardigd over zijne zooeven gesignaleerde handelwijze, dat men besloot, zijne begrooting af te stemmen. Onder de tegenstemmers na eene zesdaagsche discussie behoorden bijna alle libe-

[p. 745]

ralen en eenige conservatieven. Men verweet Simons, dat hij zich over de beide toen gewichtigste onderwerpen, het onderwijs en de spoorwegen, niet wilde uitlaten. Hij beloofde wel, die onderwerpen te zullen bestudeeren, maar men wenschte spoedige beslissingen. Het was intusschen wel een zeer onbillijke eisch om reeds binnen 5 maanden na de aanvaarding van het bewind concrete voorstellen te willen hebben.

Nadat op 5 Dec. 1856 de stemmen over de begrooting staakten, was er bij de herstemming op 6 d.a.v. geen enkel lid, dat hem wilde redden door afwezig te blijven of voor te stemmen. Het was geenszins, zooals zijn levensbeschrijver zegt, dat men zich vroolijk maakte over zijn harde werken, dit werd toen evenals thans op prijs gesteld; Thorbecke, van Bosse, van Reenen, van Hall en vele andere staatslieden werkten evenzeer hard. Maar het was het wel werken aan zijne stokpaardjes, waarover hij opstellen (zeker goede opstellen) schreef, maar het niet afdoen van hetgeen dagelijks voorkwam, dat men in Simons laakte. Hij had nooit in het ambtelijke gareel geloopen, waarin men althans zedelijk gedwongen is, de loopende zaken, ook die van gering belang, tijdig af te doen. Hij nam alleen ter hand hetgeen hij belangwekkend achtte, en liet al het andere aan zijn lot over. De koning, die hem ongaarne als minister miste, nam het gevraagde ontslag niet aan, maar toen Simons ten gevolge van de doorgestane emoties ernstig ziek werd, ontving hij zijn ontslag bij besluit van 19 Jan. 1857. Toen hij hersteld was, werd hij 6 Apr. d.a.v. benoemd tot lid van den Raad van State.

Hoezeer de chef der liberale partij Thorbecke op Simons gebeten was, kan blijken uit het feit, dat toen de Raad van State ingevolge de wet van 31 Dec. 1861 gereorganiseerd werd, eene geheel nieuwe samenstelling van dat lichaam tot stand kwam. Alle oude leden werden ontslagen, maar allen op vier na, die den premier onaangenaam waren, Netscher, van Rechteren van Ahnem, van Breugel Douglas en Simons, werden bij Koninklijk besluit van 30 Juni 1862 weder benoemd. Deze vier bekwamen den titel staatsraad in buitengewonen dienst.

In Sept. 1862 werd Simons lid van den pensioensraad van burgerlijke ambtenaren.

In Juni 1864 werd hij door het kiesdistrict Gorinchem gekozen tot lid van de Tweede Kamer; hij bleef dit tot zijn overlijden. Niet alleen, dat hij in de Kamer de liberale kabinetten Thorbecke en van de Putte bestreed en later het conservatieve kabinet Heemskerk steunde, hij deed dit nog op andere wijze doordat hij president-commissaris was van het Dagblad van Zuid- Holland en 's Gravenhage, een ultra-conservatief blad, dat Thorbecke op hartstochtelijke wijze bestreed en later Heemskerk op dezelfde wijze steunde. De hoofdredacteur, I.J. Lion, had als politicus een slechten naam.

Simons werd 13 Oct. 1838 correspondent, 25 Apr. 1844 lid van het Koninklijk Nederlandsch Instituut, dat in 1851 overging in de Academie van Wetenschappen, waarvan hij ook lid werd. Hij was van 1857 tot 1865 voorzitter der natuurkundige afdeeling van dit lichaam, waarbij om het andere jaar het voorzitterschap van de geheele akademie behoorde.

Hij werd in 1829 lid van het Provinciaal Utrechtsch genootschap van kunsten en wetenschappen, in 1837 lid en in 1846 lid-consul-

[p. 746]

tant van het Bataafsch genootschap van proefondervindelijke wijsbegeerte en in 1850 lid van de hollandsche maatschappij van wetenschappen.

Hij was ongehuwd.

Men heeft van hem: Over de stoomkracht voor de droogmaking van het Haarlemmermeer (Amst. 1848); Voorloopig verslag van de commissie voor de Londensche tentoonstelling, met jhr. mr. D.R. Gevers Deynoot en D.D. Büchler (in Tijdschrift der maatschappij ter bevordering van nijverheid, 15e deel (1851).

Eene uitvoerige levensbeschrijving van hem, door Dr. A. Vrolik, komt voor in de Notulen Kon. Instituut van Ingenieurs 1869-1870, blz. 59 en vlgg. De leeraar (later hoogleeraar) A. Huet te Delft, die door de humaniteit van Simons als student een jaar vroeger dan gebruikelijk was, tot een hooger jaar bevorderd was, waarbij hij een cursus oversloeg, verkondigde te pas en te onpas den lof van Simons, haalde hem overal bij, hij maakte hem tot een soort fetisch. Hoewel Simons zeker veel verdiensten had en Thorbecke hem in 1862 zeker onrechtvaardig behandeld heeft, verdiende Simons niet den uitbundigen, hem door Huet telkens weder toegezwaaiden, lof.

Steendrukken door F. Waanders, C.C.A. Last, C.W. Mieling, J. Veth.

Ramaer