Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Dorp, Arend van]

DORP (Arend van), heer van Teemsche, Maasdam en Middelharnis, geb. omstr. 1530, gest. te 's Gravenhage 2 Aug. 1600. Hij was de derde zoon van den hollandschen edelman Adriaan v.D., hoogheemraad van Delfland, en Josina van Weyburch. Hij werd 24 Dec. 1552 rentmeester van Maxim. van Bourgondië, heer van Veere en Vlissingen, in Duiveland, woonde toen in den Haag, totdat hij 1561 drost van Zevenbergen werd, wat hij tot 1569 bleef. Na den dood van Maxim. van Bourgondië (1558) werd hij een der curatoren van diens omvangrijke nalatenschap, sedert 1564 eenig curator. Als zoodanig staat hij onder sterke verdenking meer zijn eigen voordeel dan dat der erfgenamen en schuldeischers van den verwarden boedel te hebben gezocht. Hij, die oorspronkelijk niet vermogend was, kocht namelijk tusschen 1564 en 1572, toen zijn curatorschap ophield, verschillende goederen en heerlijkheden voor eigen rekening. Hij bemoeide zich vóór 1568 niet met de onlusten en was waarschijnlijk ook geen lid van het Compromis, maar sloot zich op Oranje's eersten veldtocht heimelijk bij den Prins aan. Hij ontsnapte echter nog tot 1572 aan Alva's verdenking. Hij nam echter ontslag als drost van Zevenbergen en weigerde het ambt van commies van financiën te Brussel. In Mei 1572 toog hij uit Mechelen heimelijk naar Dillenburg om den Prins voor diens tweeden inval geld te brengen; hij bracht ƒ 10000 mede, mits de Prins spoedig op Mechelen zou aanrukken, waar hij een rijk gemeubeld huis bezat en de bewijsstukken van zijn beheer als curator bij den Grooten Raad berustten. Hij bevorderde de bemachtiging van Mechelen door Oranje en maakte zich meester van de bedoelde en andere belangrijke stukken. De mislukking van 's Prinsen tweeden veldtocht deed hem Mechelen verlaten, en daarna Dendermonde, dat hij zou verdedigen, niet zonder zich van een bedrag aan juweelen en geld te hebben voorzien uit den te Mechelen voorhanden buit, en over Zeeland naar Oranje in Holland wijken. Hij liet zijn drie dochters in de handen van Alva achter. Nog katholiek, ging hij later over tot het Calvinisme. Geslepen financier, bekwaam en gelukkig speculant, wist hij zich ook in Holland te verrijken en kocht er in 1578 de heerlijkheid Maasdam, na 1580 bij gedeelten achtereenvolgens de heerlijkheid Middelharnis; hij kocht vooral geestelijke goederen op. Hij leefde op zeer ruimen voet en verplichtte Oranje, die veel in geldverlegenheid zat, meermalen door

[p. 140]

financieele hulp. Wij vinden hem dan ook na 1572 als lid van 's Prinsen raad en hofhouding. Oranje, wetend, dat v.D.'s eigenbelang dezen aan zijn zaak bond, bleef hem steeds gebruiken en belastte hem met belangrijke posten en zendingen. In Juli 1573 benoemde Oranje hem tot gouverneur van Zierikzee en Zeeland beooster Schelde. Als zoodanig had hij met de Boisots een belangrijk aandeel in de verdediging van Zeeland, met name van Schouwen, waar men hem echter weinig genegen bleek te zijn. Hij leidde de verdediging van Zierikzee tegen Requesens en Mondragon in 1575-76 met veel energie, onderdrukte er alle neiging tot overgave bij de burgerij en wist zich lang te handhaven. In het voorjaar van 1575 nam hij voor Zeeland deel aan de vredesonderhandelingen te Breda. Binnen Zierikzee belegerd, moest hij 29 Juni 1576 de stad aan Mondragon overgeven. Hij onderhandelde daarna namens den Prins in Vlaanderen en was gedeputeerde bij het sluiten der Pacificatie van Gent; vervolgens leidde hij de onderhandeling over de verheffing van Oranje tot stadhouder van Utrecht, over de moeielijkheden met de vlaamsche calvinisten (1577), over de satisfactie van Amersfoort en Amsterdam (1578), over het ambt van Eersten Edele in Zeeland, waar hij thans weder grooten invloed had. Ook bij de onderhandelingen met don Juan en met Anjou speelde hij een belangrijke rol als lid van 's Prinsen raad en diens ‘bien bon amy’, zooals de Prins hem meermalen noemt. Op een reis naar Gorkum ter voorbereiding der Unie van Utrecht werd hij, zijn goederen in de Langstraat bezoekend, 29 Sept. 1578 te Waalwijk opgelicht en eerst naar Leuven, vervolgens naar Namen gevoerd, waar hij door Parma streng werd opgesloten in een donkeren kelder van het kasteel. Hij werd eerst in April 1579 tegen kolonel Fugger uitgewisseld. Hij was ook betrokken in de Keulsche vredesonderhandeling (1579), maar werd hier blijkbaar ook weinig vertrouwd. In 1580 maakte de Prins hem stadhouder van de leenen in Holland. Hij werd in 1582 door den Prins aangezocht diens hofhouding op zuiniger wijze te regelen en er de financieele leiding van te nemen. Hij deed het eerste maar weigerde het laatste, al bleef hij voortdurend zijn dienst verleenen, wat hij o.a. in 1580-81 deed bij de verkrijging van het markiezaat van Veere en Vlissingen door den Prins, gelijk later (1582) bij die van het markiezaat van Bergen op Zoom, waar hij den Prins 17 Nov. bij de inhuldiging vertegenwoordigde. Ook was hij superintendéntgeneraal van het staatsche leger (28 April 1582) tijdens het bestuur van Anjou en zorgde als zoodanig voor de proviandeering van dat leger, waartoe hij meestal in Vlaanderen vertoefde, waar het leger tegen Parma streed. Na de Fransche Furie deed hij namens den Prins zijn best om de verzoening met Anjou te bewerkstelligen en verzorgde ook verder wat er van het Statenleger was overgebleven. De groote moeielijkheden daarbij trachtte hij zoo goed mogelijk te bestrijden, ofschoon wederom telkens van malversatie verdacht. In Aug. 1583 liep het leger, door den opperbevelhebber Biron verlaten, feitelijk uiteen en van Dorp legde zijn post neder. Hij hield zich sedert bezig met de onderhandelingen met Anjou tot op diens dood, weldra gevolgd door dien van den Prins zelven. Met 's Prinsen dood is zijn groote invloed op de landszaken zeer verminderd. Afkeerig van de neiging tot Engeland, heeft hij aanvankelijk nog als een der hoofden van de fransche partij geheel in 's Prinsen geest gewerkt. Hij was een der afgevaardigden, belast met de aanbieding der souvereiniteit aan koning Hendrik III (Dec. 1584),

[p. 141]

bij wien hij ook de belangen van het Huis van Oranje zou behartigen op aandrang van graaf Maurits. Hij keerde met het gezantschap begin April 1585 uit Parijs terug ‘onverrichter boodschap’; over de afrekening, die men hem vroeg, kwamen weder moeielijkheden, daar hij weigerde die af te leggen. Hij bleef de onderhandeling met Engeland ten sterkste afraden en vooral waarschuwde hij tegen de door Elizabeth geëischte overgave van zeehavens; hij verlangde veeleer toenadering tot de zuidelijke gewesten en keuze van een gemeenschappelijken souverein na den eerlang te wachten dood des Konings en pleitte hiervoor als lid der ridderschap van Holland in een scherp advies; ja, hij verkoos zelfs het sluiten van vrede met Parma, ‘une bonne paix,’ toen Brussel was gevallen en Antwerpen op vallen stond. Zijne verhouding tot Leicester en diens partij was dan ook allesbehalve gunstig. Maar ook met het Huis van Oranje kwam hij op slechten voet wegens zijn proces (1587-92) over zijn vorderingen daarop sedert 1572. Hij liet zich in een scherpe verdediging beleedigend uit over het Huis, dat hij beschuldigde van hebzucht. Louise de Coligny, graaf Maurits en de dochters van den Prins dienden een klacht wegens ‘injurie’ tegen hem in, terwijl het volk in den Haag den ‘rijken’ maar impopulairen man beleedigde en in zijn huis op het Noordeinde lastig viel.

15 Nov. 1592 werd een schikking getroffen. Twee jaren later (15 Nov. 1594) werd op last van het Hof van Holland een scherp onderzoek tegen hem ingesteld wegens vermeend hoogverraad door onderhandeling met den spaanschen landvoogd, aartshertog Ernst van Oostenrijk. Hij werd herhaaldelijk binnen zijn huis ‘geconfineert’ en zelfs eenige dagen op de Voorpoort gevangen gezet. Hij verdedigde zich schriftelijk, zich beroepend op zijn vele diensten en tegenover een compromitteerend stuk zeggend dat hij het slechts geschreven had ‘om synen geest te oefenen.’ Hij werd wel spoedig vrijgelaten maar moest binnen den Haag blijven tot het einde van zijn proces, dat hij echter niet meer beleefde; zijne erfgenamen zetten het proces niet voort, wat een ongunstigen indruk maakt. Hij is tweemaal gehuwd geweest, eerst met Maryken Booms, die hem eene dochter naliet, daarna met Antoinette Grellet, bij wie hij vier dochters had, van wie de oudste. Louise, huwde met Louis de Boisot. Anon. geschilderd portret in het stadhuis te Hoorn.

Over hem: Ridder De van der Schueren, Brieven en onuitgegeven stukken van Jhr. Arend van Dorp (2 dl. Utr. 1887-88).

Blok