Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Crane, Mr. Jan Willem de]

CRANE (Mr. Jan Willem de), zoon van Martinus Isaäc de Crane en Claasje van Beek, geb. te Hoorn 11 April 1758; gest. te Franeker 31 Maart 1842, genoot zijn opleiding aan de Latijnsche School in zijn vaderstad, waarvan zijn vader rector was. Hij werd van deze school 30 Maart 1774 gepromoveerd met een oratie Theologo esse timide non licere. Hij werd 12 Sept. 1774 te Leiden als student in de theologie ingeschreven en daarna 12 Sept. 1775 te Groningen. De praktijk van het leeraarsambt trok hem evenwel weinig aan, zoodat hij in Mei 1776 een betrekking als huisonderwijzer aannam bij de familie de Blocq van Haersma te Buitenpost. Hij had daar gelegenheid om in geschiedenis en philologie te studeeren; ook maakte hij daar kennis met den predikant Muntinghe en den geschiedvorscher Herbell. Hij ontwikkelde zich in die mate, dat hij 11 Oct. 1779 het ambt van praeceptor te Alkmaar kon aanvaarden. 14 Sept. 1780 werd hij als opvolger van van Ommeren benoemd tot rector der Latijnsche school te Dokkum. In Nov. begon hij zijn lessen; 18 Juni 1781 hield hij zijn inaugureele rede De studio literarum elegantiorum vel in quovis vitae genere humanissima ac liberalissima animi remissione. Van Dokkum ging de Crane in 1788 naar Enkhuizen, waar hij 18 Aug. het rectoraat met een rede aanvaardde. Reeds 11 Oct. d.a.v. droegen curatoren der hoogeschool van Franeker hem voor als hoogleeraar in letterkunde en geschiedenis; 11 Nov. d.a.v. werd hij door den Stadhouder benoemd tot hoogleeraar in de ‘Literatuur, Historien en Poesie’. Reeds in Februari 1789 hield hij publieke lessen: 8 Mei opende hij zijn colleges; 15 Juni hield hij zijn inaugureele Oratio de perfecto historico (Fran. 1789). Zijn voornaamste vak was algemeene geschiedenis, welk Latijnsch college in 1799 vervangen werd door Nederlandsche lessen ‘over de geschiedenis der menschen en volken, voornamelijk ten opzigte van hunne godsdienstige begrippen, regeeringsvorm, wetgeving en regtsoefening, krijgs- en burgerlijk bedrijf, koophandel en zeevaart, zeden en gewoonten, en vorderingen in kunsten en wetenschappen’. Ook gaf hij van dat jaar af college in uiterlijke welsprekendheid. In 1804 hervatte hij, nadat het statuut van 1799 was ingetrokken, zijn Latijnsch college over algemeene geschiedenis. In 1805 werd hij tevens benoemd tot bibliothecaris der hoogeschool, welk ambt hij tot 1816 heeft bekleed. Die hoogeschool zelve werd bij Keizerlijk Decreet van 22 Oct. 1811 opgeheven; een van haar laatste handelingen was de promotie van de Crane tot doctor in de beide rechten (11 Dec. 1811). De Crane genoot wachtgeld; bovendien was hij werkzaam als beëedigd translateur, en als eerste plaatsvervanger van het vredegerecht; in Juli 1815 werd hij benoemd tot vrederechter te Franeker. Toen evenwel kort daarna het athenaeum aldaar werd opgericht, werd hij benoemd tot hoogleeraar in de Grieksche en Latijnsche letteren. Bij Kon. Besluit van 10 Juli 1817 werd hem evenwel op zijn verzoek toe-

[p. 120]

gestaan de geschiedenis te onderwijzen; Wassenbergh nam de colleges van Grieksche taal en letterkunde waar. Bovendien onderwees de Crane nog Romeinsche antiquiteiten, welk vak hij tot zijn aftreden behield. 1 Juli 1828 werd hij emeritus wegens het bereiken van den zeventigjarigen ouderdom, nadat hij in 1827 de algemeene geschiedenis aan Rovers had afgestaan.

De Crane behoort niet tot de historici van beteekenis. Als wetenschappelijk onderzoeker heeft hij weinig gepresteerd. Ook zijn lessen werden te Franeker weinig gewaardeerd, ten minste in den Franschen tijd, later bij de Crane's stijgenden leeftijd meer. Als wetenschappelijk man had hij voorkeur en aanleg voor de biographie. Zijn drie rectorale redevoeringen, die zijn gedrukt, behandelen alle beroemde mannen: De Joanne Mauritio Nassaviae principe cognomine Americano (Ann. Acad. Gron. 1815/6); De Vossiorum Juniorumque familia, seculo presertim XVII insigni eruditionis laude clara, optime de literis apud posteros etiam merita (t.a.p. 1819/20); Narratio de vita et scriptis Ev. Wassenbergh (t.a.p. 1826/7). Later gaf hij nog Bijzonderheden de familie Hemsterhuis betreffende (Leiden 1827). Daarnaast heeft hij over de invoering van den nieuwen stijl in Nederland geschreven. De Crane behoorde tot de mannen, die 26 Sept. 1827 het Friesch Genootschap voor geschied-, taal- en letterkunde oprichtten; hij werd er de eerste voorzitter van, schonk het een Voorlezing over Franciscus Junius (Werken Fr. Gen. II) en bijdragen in het nieuwe tijdschrift De Vrije Fries. Kort voor zijn dood gaf hij nog een bundel Letter- en geschiedkundige verzameling van biographische bijdragen en berigten (Leeuwarden 1841). De Crane behoorde tot de gematigde patriotten, zoodat hij in 1788 door Willem V kon worden benoemd en na 1795 in functie kon blijven. Hij was 2 Juni 1782 te Roordahuizum gehuwd met Trijntje Groenewoud, geb. te Dokkum 8 Maart 1757, gest. te Franeker 18 Jan. 1833.

Zijn portret is gelithographeerd door P. Blommers.

Zie: Telting, Het leven van Jan Willem de Crane in De Vrije Fries VII, 109 vlg.; Hand. Lett. 1842, 31 vlg.; Boeles, Frieslands hoogeschool II, 2, 636 vlg.

Brugmans