Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Wijnne, Dr. Johan Adam]

WIJNNE (Dr. Johan Adam), zoon van Dr. Arend Johan Wijnne en Regina Catharina Nodell, geb. te Hoogeveen 4 Dec. 1822, gest. te Utrecht 1 Aug. 1899. Hij had een moeilijke jeugd en moest zich spoedig zelfstandig een weg door het leven zoeken, wat een zekere hoekigheid in zijn persoon, karakter en stijl kan verklaren. Reeds op 15-jarigen leeftijd kwam hij als kweekeling op het instituut van dr. Nassau te Assen. Hij werd daar al spoedig secondant en doceerde oude talen en ook andere vakken; in 1842 gaf hij reeds een boekje uit over de vervoeging der Fransche werkwoorden. Hij bleef tot 1846 te Assen werken onder Nassau, aan wien hij voor zijn wetenschappelijke vorming zeer veel te danken had. Intusschen had hij zich 15 April 1843 en nogmaals 31 Juni 1845 te Groningen als student laten inschrijven. Hij was hier vooral de leerling van Rovers en van Limburg Brouwer en koos van den aanvang af de historische richting bij zijn studiëen. 3 Juni 1848 promoveerde hij tot doctor in de letteren op Quaestiones criticae de belli Punici secundi parte priore (Gron. 1848). Nog voordat hij was gepromoveerd, was hij in 1847 door Curatoren benoemd tot praeceptor aan het gymnasium in zijn academiestad. In 1861 werd hij benoemd tot rector van deze school. Dat ambt heeft hij tot 1873 bekleed; toen werd hij benoemd tot hoogleeraar in de geschiedenis aan de Rijks-Universiteit te Utrecht als opvolger van Rovers. Hij aanvaardde zijn ambt met een redevoering over De moeilijkheid van het opsporen der historische waarheid (Gron. 1873). In 1886 sprak hij als rector magnificus de feestrede uit over De Utrechtsche hoogeschool in vorige eeuwen (Utrecht 1886; ook in Jaarboek der Rijksuniversiteit te Utrecht, 1886/7). Wijnne was 11 Juli 1849 te Noordbroek gehuwd met mej. J.C. Habbema, die hem in 1898 ontviel.

Wijnne's werkzaamheid betreft allereerst zijn bekende leerboeken. Hij begon met de uitgave van een Algemeene geschiedenis (Gron. 1851-53 4 dln.; dl. I, 10e dr. Gron. 1895; dl. II, 7e dr. Gron. 1882; dl. III, 8e dr. Gron. 1898; dl. IV, 8e dr. Gron. 1898; de eerste druk verscheen onder den titel Beknopt leerboek der algemeene geschiedenis). Op de hem eigene wijze verkortte hij dat groote leerboek tot een Handboek der algemeene geschiedenis (Gron. 1869; 8e dr. Gron. 1895); reeds eerder deed hij zijn geschiedenis een grootere besnoeiing ondergaan, zoodat het werd tot een Overzicht der algemeene geschiedenis (Gron. 1856; 13e dr. Gron. 1898). Volgens hetzelfde procédé behandelde hij de vaderlandsche geschiedenis. Eerst gaf hij een Geschiedenis van het vaderland (Gron. 1863; 8e dr. Gron. 1896), waaruit hij weer trok een Beknopte geschiedenis van het vaderland (Gron. 1868; 11e dr. 1897). Dat al deze leerboeken aan een groote behoefte voldeden, blijkt wel uit de herhaalde herdrukken. De opgang, dien deze boeken maakten, kan worden verklaard door den degelijken inhoud. Wijnne was de eerste weten-

[p. 1493]

schappelijke historicus in ons land, die het niet beneden zich achtte leerboeken te schrijven; zij waren ook de eerste, die berustten op ernstig en nauwgezet wetenschappelijk onderzoek. In hooge mate betrouwbaar, misten Wijnne's leerboeken iedere poging zelfs om het historische verleden uit te beelden, wat trouwens de kracht van dezen geleerde in het algemeen ook niet was. Intusschen moet men bij de beoordeeling van Wijnne's arbeid in aanmerking nemen, dat het nooit zijn bedoeling is geweest, dat de leerlingen zijn boeken zouden van buiten leeren; naar zijn meening moesten zij in hoofdzaak een leidraad voor docent en leerling zijn.

Wijnne heeft zich bovendien veel bezig gehouden met de geschiedenis van het hooger onderwijs. Behalve zijn rectorale rede gaf hij uit Bouwstoffen voor een geschiedenis der Latijnsche school en het gymnasium te Groningen (Programma van het gymn. te Gron. 1870 en 1873, 2 dln.) en later Resolutiën van de vroedschap van Utrecht betreffende de Academie, 1632-1812 (Werken Hist. Gen. Nieuwe serie no. 52; Utrecht 1888, 1900), welke uitgave door mej. Lucie Miedema werd voltooid. In brochures heeft Wijnne zijn meening gezegd over de regeling van het gymnasiaal onderwijs in verband met de nienwe wet van 1876.

Van Wijnne's overigen wetenschappelijken arbeid moet vooral worden genoemd zijn onderzoek der oude geschiedenis. Na zijn promotie heeft hij zich tot zijn laatste levensjaar toe voortdurend met deze periode beziggehouden. In 1855 publiceerde hij achter het programma van het Groningsche gymnasium een onderzoek De fide et auctoritate Appiani (Gron. 1855). Zijn plan was verder om de geheele oude geschiedenis wetenschappelijk te behandelen; als eerste deel van zijn resultaten gaf hij uit de Geschiedenis der oudheid (Gron. 1863, dl. I), waarvan de verdere deelen uit gebrek aan belangstelling van het publiek niet zijn verschenen. Bij het programma van het Groningsche gymnasium van 1864 gaf hij een studie over Macedonië tot den dood van Alexander den Groote. Daarna heeft hij weinig meer over de oude geschiedenis gepubliceerd; eerst na zijn emeritaat gaf hij nog Eenige opmerkingen over W. Ihne's Römische Geschichte (Gron. 1895) en een studie over De historiën van Marcus Coriolanus, Sp. Cassius en Sp. Maelius (Gron. 1896).

Op het gebied der latere geschiedenis was het vooral Frankrijk, dat zijn aandacht trok. Over de middeleeuwsche geschiedenis van Frankrijk heeft hij jaren lang college gegeven; het is in hoofdzaak dat college, dat hij heeft uitgegeven onder den titel Binnenlandsche geschiedenis van Frankrijk

[p. 1494]

gedurende de Middeleeuwen (Gron. 1893), dat, zooals de titel aangeeft, een behandeling is van ‘grondtrekken, bronnen en latere geschriften’ en als zoodanig nog altijd waarde heeft. Voor de oudere middeleeuwen had hij veel vroeger nog een soort leerboek uitgegeven onder den titel Hoofdgebeurtenissen en hoofdpersonen uit de eerste helft der middeleeuwen (Gron. 1857).

Ten slotte heeft Wijnne zich veelvuldig bezig gehouden met de Nederlandsche geschiedenis. Allereerst zijn te noemen zijn bronnenpublicatiën. Een uitgave, die ook voor de algemeene geschiedenis van Europa haar belang heeft, is die van de Négociations du comte d'Avaux, ambassadeur à la cour de Suède, pendant les années 1693, 97 et 98 (Werken Hist. Gen. Nieuwe serie 33-36; Utrecht 1882-83, 3 dln. 4 bdn.). Daarnaast behoudt de bronnenpublicatie over De geschillen over de afdanking van het krijgsvolk in de Vereenigde Nederlanden in de jaren 1649 en 1650 (Werken als voren 41; Utrecht 1885) haar waarde. In goede inleidingen wordt de beteekenis der documenten uiteengezet; alleen is Wijnne in zijn tweede publicatie al te scherp in zijn oordeel over Willem II en zijn politiek. Evenals over de oudheid heeft hij een groot werk over onze geschiedenis willen schrijven; daarvan verscheen het eerste deel onder den titel Geschiedenis der Nederlanden (Gron. 1873). Nog gaf hij een bundel Geschiedenis (Gron. 1872), waarin hij over allerlei onderwerpen (het leerstelsel, het Bestand enz.) het zijne zegt.

Wijnne was een merkwaardig man, wiens persoonlijkheid indruk maakte op wie met hem in aanraking kwam. Hij was een man van een vast karakter, die zich zelfstandig een meening vormde en daarbij bleef; een eerlijk man bovendien, ook tegenover zich zelf en zijn wetenschap. Hij was een onvermoeid en scherpzinnig navorscher van bronnen en feiten; dat hij daarbij het belangrijke dikwijls uit het oog verloor en zich verdiepte in allerlei kleinigheden van geringe waarde, kan men voortdurend opmerken. Het was deze neiging tot het bijzondere, die Wijnne's werk in alle opzichten kenmerkt. Het trekken van groote lijnen, het zien van verre perspectieven, het uitbeelden van een groot historisch geheel was zijn zaak niet. Daarom ook werden zijn lessen niet steeds gewaardeerd; daarom ook zijn zijn boeken zoo eentonig en zonder verheffing. Maar zijn werk is betrouwbaar; al geeft hij niet steeds wat men zou verwachten en wenschen, wat hij geeft kan hij verantwoorden.

Zie: Utrechtsche Studentenalmanak 1900, 179 vlg. aangevuld door opgaven der firma J.B. Wolters te Groningen.

Brugmans