Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Wijn, Henrik van]

WIJN (Henrik van), zoon van Abraham van Wijn en Margaretha van Dijk, geb. te 's Gravenhage 21 Juni 1740, gest. aldaar 27 Sept. 1831. Hij werd bestemd voor den militairen dienst en trad reeds in 1751 in dienst als cadet bij de dragonders. Maar reeds spoedig daarna bleek zijn aanleg in andere richting te gaan; hij kreeg daarom in 1754 ontslag uit den militairen dienst en kwam op de Latijnsche school, waar hij onder de leiding stond van den rector Ouwens. Na deze school te zijn afgeloopen, werd hij 8 Juni 1759 als student te Leiden ingeschreven. Hij genoot daar het onderwijs van Ruhnkenius, Oudendorp en Scheltinga, maar legde zich vooral toe op de studie van vaderlandsche geschiedenis en oudheidkunde. In 1764 promoveerde hij in de beide rechten na verdediging van een Dissertatio historico-juridica inauguralis quaedam circa jus aggerum sistens (Lugd. Bat. 1764), die geheel de richting van zijn verdere studiën aangeeft. Aan de academie werd van Wijn opgenomen in het gezelschap Linguaque animoque fideles, dat zich den opbouw der moedertaal ten doel stelde. In 1761 werd dat gezelschap uitgebreid tot een kring, die zich Minima crescunt noemde en waaruit in 1766 de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde is gegroeid. In dezen kring gaf van Wijn gedichten ten beste, welke ook voor een deel zijn uitgegeven; tevens publiceerde hij in de Nieuwe bijdragen tot

[p. 1488]

opbouw der vaderlandsche letterkunde taalkundige studiën. Tot 1766 bleef van Wijn nog te Leiden wonen; toen vestigde hij zich als advocaat in den Haag. In zijn vrijen tijd gaf hij zich geheel aan zijn studiën; hij onderzocht bronnen, maakte adversaria en verzamelde een belangrijke bibliotheek; vooral op rechtshistorisch, daarnaast op algemeen cultuurhistorisch gebied bewoog hij zich; veel daarvan is gepubliceerd in de genoemde Nieuwe bijdragen en later in de Werken der Maatschappij der Nederlandsche letterkunde. Ook grooter publicatiën werden door hem beraamd; met Bondam kwam hij overeen een uitgave van het Nederlandsche Keizerrecht te bewerken, met Meerman eene van Jan van Heelu's Slag van Woeringen; van beide is niets gekomen, daar Bondam weinig voortgang maakte, Meerman stierf en van Wijn tot andere bezigheden werd geroepen. Hij werd namelijk in 1771 benoemd tot pensionaris van den Briel, welk ambt hij 10 Oct. van dat jaar aanvaardde. Zijn ambtswerk verrichtte hij hier naar genoegen van de regeering der stad. Van zelf kwam hij er bovendien toe het archief der stad te onderzoeken en te ordenen als voorbereiding tot een uitgave van de Handvesten en privilegien van Den Briel, van een Geschiedenis der stad en van haar Stadrechten en costumen. Intusschen werd geen van deze drie werken voltooid; niet alleen van Wijn's vertrek naar Gouda was daarvan de oorzaak, maar ook de in hem karakteristieke neiging om te veel groote dingen tegelijk aan te vatten, gepaard aan het gebrek aan energie om zijn plannen door te zetten. Zoo heeft van Wijn wel zeer veel verzameld, maar betrekkelijk weinig uitgegeven. Het spreekt van zelf, dat van Wijn in 1772 met groote belangstelling de viering van het tweede eeuwfeest van de inneming van den Briel door de Watergeuzen heeft helpen voorbereiden en vieren; in de Nederlandsche Jaarboeken van 1772 gaf hij van de feestviering verslag. Ook kleine bijdragen tot de vaderlandsche geschiedenis en oudheidkunde werden door hem in verschillende tijdschriften gepubliceerd, waardoor hij een goeden naam kreeg als geschiedvorscher en met verschillende geleerden in binnen- en buitenland in betrekking kwam

In 1779 werd van Wijn benoemd tot pensionaris van Gouda. 2 Juni van dat jaar werd hij als zoodanig beëedigd. Zijn ambtstijd aldaar, die ongeveer even lang duurde als die in den Briel, was veel minder rustig dan die in de Maasstad. Gouda was een der groote steden van Holland; zijn pensionaris had veel meer, ook politieken arbeid te verrichten dan die van den Briel. Bovendien waren de tijden veel woeliger geworden. Gouda deed weldra met nadruk mede in de beweging van den patriottentijd; de stad sloot zich gewoonlijk aan bij de patriotsche meerderheid van de Staten van Holland. Zijn pensionaris was gematigd patriotsch; hoewel hij tal van besluiten mede heeft helpen nemen, die rechtstreeks tegen Willem V waren gericht, was hij toch geen bepaald tegenstander van het huis van Oranje. Ook was hij om zijn bekwaamheid een zeer gewenscht lid in allerlei lastige commissiën; zoo as hij lid van de commissie, 4 Juni 1783 door de Staten van Holland benoemd om een onderzoek te doen naar den toestand der Oost-Indische Compagnie, van de commissie, in 1785 door de Staten-Generaal aangewezen om een enquète in te stellen naar den toestand der Admiraliteit van Friesland, van die, aan welke 27 Oct. 1786 door hetzelfde college werd opgedragen om een onderzoek in te stellen naar den toestand der West-Indische Compagnie; van al deze commissiën was hij de leider en ook de steller van de te dier zake ingediende uitgebreide rapporten. Van Wijn gaf

[p. 1489]

ten slotte aan het einde van zijn loopbaan als pensionaris nog een bewijs van zijn gematigdheid door in September 1787 zich te verzetten tegen het voorstel om de vergadering der Staten naar Amsterdam te verplaatsen, zoodat het werd verworpen. Toch kostte zijn werkzaamheid als pensionaris van een patriotsche stad hem na de restauratie van 1787 zijn ambt: 4 Maart 1788 legde hij op een wenk van hoogerhand zijn pensionarisschap neer; als bewijs van waardeering legde de vroedschap hem een pensioen toe, dat hij tot de omwenteling van 1795 heeft genoten.

Vele jaren is van Wijn ambteloos gebleven. Wel werd hij 20 April 1796 door het district der zeegaten (den Briel) gekozen tot lid der Nationale Vergadering, maar 19 Mei weigerde hij den daartoe gevorderden eed af te leggen en nam dus geen zitting. Hij bleef te Gouda wonen en wijdde zich aan uitgebreide historische onderzoekingen, waarvan de resultaten voor het grootste gedeelte zijn opgenomen in de Bijvoegsels en aanmerkingen op de Vaderlandsche Historie van J. Wagenaar (Amst. 1790-96, 20 dln.) en de Bijvoegsels en aanmerkingen, bestaande in noodige naleezingen voor de Vaderlandsche Historie van J. Wagenaar (Amst. 1797-1801, 2 dln. m. reg.), die voor het grootste deel door van Wijn zijn bewerkt; het geheel is een schatkamer van bijzonderheden over de Nederlandsche geschiedenis in verschillende perioden. In denzelfden tijd begon hij ook zijn verspreide studiën te verzamelen en uit te geven; zoo ontstonden zijn bekende bundels Historische en Letterkundige avondstonden (Amst. 1800, 2 dln. 1 bd.) en Huiszittend leeven (Amst. 1801-12, dl. I, 1-4, II, 1; 3 bdn.). Ook door deze werkzaamheid is de uitgave van Heelu blijven liggen; eerst na zijn dood werden door Jonckbloet en Kroon uitgegeven de Letter- en geschiedkundige aanteekeningen op de Rijmkronijk van Jan van Heelu ('s Grav. 1840).

Van Wijn's ambteloos leven eindigde in 1802. 5 Juli van dat jaar werd hij bij besluit van het Staatsbewind benoemd tot archivarius der Bataafsche Republiek. Reeds 20 Dec. 1800 had van Royen in de Eerste Kamer aangedrongen op vereeniging van alle oude rijksarchieven onder één wetenschappelijk beheer; maar eerst 17 Juni 1802 had het Staatsbewind een besluit in dien geest genomen. De uitvoering daarvan werd opgedragen aan den nieuw benoemden archivarius, die de meeste der groote archiefverzamelingen, die hij nu kreeg te beheeren, van oudsher door veelvuldig gebruik kende. Zijn ambtsduur werd voorloopig bepaald op vijf jaar; maar de Raadpensionaris gaf hem bij Staatsbesluit van 28 Mei 1806 een vaste commissie en hij bleef in functie onder koning Lodewijk en nog na de inlijving. Bij Keizerlijk Besluit van Augustus 1812 werd hij evenwel van zijn ambt ontheven, maar bij besluit van den Souvereinen Vorst van 8 Maart 1814 weer in zijn functie hersteld. In 1807 werd hij onmiddellijk na de oprichting lid van het Koninklijk Instituut, in welks Verhandelingen ook een en ander van zijn hand is te vinden; ook in de Jaarboeken der Wetenschappen en Kunsten in het Koningrijk Holland gaf hij verslagen en beoordeelingen. Nog werd hij bij Souv. Besluit van 8 Juli 1814 benoemd tot honorair lid van den toen ingestelden Hoogen Raad van Adel.

Van Wijn is de schepper van het Algemeen Rijksarchief. Niet alleen bracht hij zooveel mogelijk alle oude archieven van de generaliteit en van Holland vóór 1795 bijeen, maar ook werden deze door hem voorloopig beschreven. Ook uit andere archieven bracht hij vooral charters over naar het

[p. 1490]

Rijksarchief; bekend is vooral zijn archiefreis naar Bergen in 1816, van waar hij ruim 200 Hollandsche charters medebracht. Zijn archiefverslagen waren voor dien tijd van groote degelijkheid en beteekenis. Tot zijn dood heeft hij zijn ambt bekleed, hoewel hij in de laatste jaren van zijn leven het archief zelden meer bezocht.

Van Wijn was een geleerde van het type der achttiende eeuw. Zijn onderzoek beperkte zich tot de bijzonderheden, waaraan juist toen groote behoefte bestond. Op dat gebied heeft hij, met name ten behoeve van de geschiedenis der middeleeuwen zeer veel tot stand gebracht. Want hij was een onvermoeid en scherpzinnig navorscher, wien het echter aan het noodige doorzettingsvermogen ontbrak om een groot werk van beteekenis tot stand te brengen. Voor groote lijnen had hij minder oog; ook voor een goede compositie miste hij het orgaan. Zijn groote handschriftelijke nalatenschap berust in het Algemeen Rijksarchief en de Koninklijke Bibliotheek.

Van Wijn huwde in 1775 in den Briel met Susanna Blooteling, weduwe van Nicolaas Copius, die in 1803 in den Haag stierf. Hij hertrouwde in 1819 met de weduwe Ploos van Amstel, geb. Sonmans, die 5 Sept. 1822 in den Haag overleed.

Zie: J.C. de Jonge, Henrik van Wijn als geleerde en staatsman geschetst ('s Grav., Amst., 1832); Jaarb. van Gouda, 1847, 70 vlg.; Navorscher VIII, 144 vlg.; Kron. Hist. Gen. VI, 364 vlg.; Maandblad ‘De Ned. Leeuw’, 1905, 241 vlg.

Brugmans