Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Vos, Michiel Christiaan]

VOS (Michiel Christiaan), geb. te Kaapstad 31 December 1759, overl. te Roodezand in de Kaapkolonie 26 Februari 1825, was een der meest bekende predikanten van zijnen tijd. Reeds zeer vroeg had hij groote begeerte tot het predikambt, maar zijne moeder, die kort na zijne geboorte weduwe was geworden en ook haren tweeden man spoedig verloren had, verzette zich eenigen tijd tegen dit plan, en toen het hem eindelijk gelukt was, om hare toestemming te verkrijgen, weigerde de Weeskamer, vijfmalen achtereen, op aandrang van zijn oudsten broeder, met wiens belang de verdeeling van het vaderlijk erfgoed niet strookte, om hem zijn erfportie uit te betalen. Nadat ook die moeilijkheid, door tusschenkomst van zijn schoonvader - hij was in 1779 gehuwd - opgelost was, vertrok hij 11 Maart 1780 naar Nederland en kwam den 29sten Juni daaraanvolgende ter rede van Texel, maar vestigde zich, onzeker waar hij zou studeeren, te Amsterdam. Terwijl hij tusschen Groningen, en Harderwijk aarzelde, kwamen hem geschriften van Gijsbert Bonnet, van wien hij in zijn vaderland den ziekentrooster op onze oorlogsschepen had hooren spreken, in handen, en besloot hij dezen in Utrecht te gaan bezoeken. Daar persoonlijke kennismaking zijn vertrouwen in den vermaarden geleerde bevestigde, stelde hij zich onder diens leiding maar liet zich reeds drie jaar later preparatoir examineeren, daar er aan de Kaap eene plaats was opengekomen, en dit destijds zoo zelden gebeurde, dat hij de gelegenheid niet wilde laten voorbijgaan om daarnaar te dingen. Bij zijne komst te Amsterdam echter vernam hij, dat daarin reeds was voorzien, en nam toen, ofschoon hij voor alle dingen naar zijn vaderland verlangde weder te keeren, het voorstel van ds. Jacobus Tyken aan om dezen in diens dienstwerk te Amsterdam te helpen (25 Juli 1784). Dit deed hij zoo goed, dat de gemeente Woudenberg (prov. Utrecht), die door het vertrek van zijn studiegenoot Samuel van Beuningen, herderloos was

[p. 1414]

geworden, hem reeds, na eenige maanden, beriep, welk beroep hij, ondanks zijn wensch om zoo spoedig doenlijk de kerk in zijn geboorteland te dienen, aannam, na zich door de classis van Amersfoort peremptoir te hebben laten onderzoeken. Hoewel hij zeer spoedig reeds zag dat zijne zwakke gezondheid het hem moeilijk maakte om aan de eischen, die zijn arbeid hem stelde, in elk opzicht te voldoen, vond hij toch geen vrijheid om het beroep naar Hilversum dat, in Maart 1788, op hem werd uitgebracht, aan te nemen en was hij ook reeds besloten om voor het beroep naar Pijnakker te bedanken (Augustus 1759), toen het hem, onder het opstellen van zijn weigerend antwoord, zooals hij verhaalt, duidelijk werd, dat hij moest gaan. Hij werd daar 11 October 1789 bevestigd en verwisselde die gemeente, na acht maanden na zijne intrede te Oudewater beroepen te zijn, 21 November 1790 voor Woerden, waar hij tot in het najaar van 1793 arbeidde, toen hij door bemiddeling van Mr. Henrik van Stralen, destijds adjunct-fiscaal van het Noorderkwartier en secretaris van de Magistraten en Gedeputeerden der stemhebbende steden en van het college der Gecommitteerde Raden der Staten van Holland en West-Vriesland, dien hij in zijnen studententijd te Enkhuizen had leeren kennen, tot predikant in de Kaapkolonie werd aangesteld. 13 October 1793 preekte hij voor een groote schare zijn afscheid en verliet 8 November daaraanvolgende ons land in de ‘Hertog van Brunswijk’ een ‘schoon nieuw schip’ dat voor China bestemd was, maar zag eerst 8 Maart van het volgende jaar zijn vaderland weder, na eene afwezigheid van veertien jaren min drie dagen, zooals hij nauwkeurig aanteekende. Door den Gouverneur die hem gaarne in de plaats van den pas overleden van Lier (kol. 914), te Kaapstad zou hebben gehouden, maar deze plaats reeds aan een ander beloofd had, zeer vriendelijk ontvangen, werd hij tot predikant te Roodezand aangesteld en deed daar 4 Mei 1794 zijne intrede met eene predikatie over Marcus XVI vs. 15 (En hij zeide tot hen: Gaat heen in de geheele wereld, predikt het evangelie aan alle creaturen), in welke hij zijne toehoorders aanzegde, dat hij zich niet slechts als hun predikant maar ook als de herder en leeraar der slaven en heidenen, beschouwde, wat, als iets geheel nieuws, groote verbazing en verontwaardiging wekte. Het gelukte hem echter om dezen weerzin, althans bij sommigen, te overwinnen, zoodat er een betrekkelijk groot aantal gekleurden ter kerke kwamen, en door ook in andere opzichten, o.a. door het maken van wegen en het verdeelen der dorpsgronden ten behoeve van deze uitgestrekte gemeente, in welke verscheidene leden een en meer dagen behoefden, om hem te hooren, nuttig te zijn, het vertrouwen te winnen, maar geraakte toch, ten gevolge zijner voorliefde voor alles wat een gekleurde huid had, met deze op een gespannen voet. In 1797 ten minste, toen hij drie maanden afwezig geweest was, op eene reis naar de grenzen der kolonie, waarheen de Regeering hem had gezonden, om de over hare maatregelen zeer ontevreden Boeren, tot gehoorzaamheid aan te sporen, vond hij, dat men hem in zijn afwezen zoo zeer had ‘belasterd’, dat hij besloot om naar Europa terug te keeren, wat zijne vrouw die, naar hij zelf erkent, ‘een ongesteld lichaam en daaruit voortvloeiende mindere tevredenheid in 's Heeren weg had’, en om haar ‘zwak zenuwgestel’ niet met Heidensche dienstboden om wist te gaan, sterk ondersteunde. Nadat hij andermaal van 5 October 1801 tot 21 Januari 1802, op verzoek der Regeering Graaf Reinett had bezocht, waar door de dwaasheden

[p. 1415]

van van der Kemp en diens ambtgenoot, Read, zeer ernstige onlusten waren ontstaan, vertrok hij, in het voorjaar van 1802 (Zondag na Paschen), naar Engeland, daar hij den politieken toestand hier te lande te onzeker vond en knoopte dadelijk na zijne aankomst te Londen op den eersten Maandag in September, met het Londensche zendelinggenootschap drukke betrekkingen aan. Spoedig werd hij dan ook door de directeuren uitgenoodigd, om, als Superintendent, eenige zendelingen naar Azië te begeleiden, en vertrok, nadat hij eerst wegens zijne geringe kennis der Engelsche taal daartegen bezwaar gemaakt had, en voor een beroep naar Zegveld bedankt had, 11 Februari 1804 naar Ceilon, waar men hem gezegd had, dat 342.000 Christenen en slechts 9 predikanten waren, die nog bovendien meestal hun plicht verwaarloosden. Zeven dagen na zijn terugkeer, van Negapatnam, waar hij de daar nog achter gebleven Hollanders had bezocht, (12 January 1805) verloor hij aldaar zijne vrouw, die reeds aan boord zeer lijdende was geweest, en vernam, tot zijne teleurstelling, dat men hem omtrent het aantal Christenen op Ceilon zeer had misleid, wat hij, toen hij 3 Maart te Colombo aankwam, ook zelf bemerkte. Te Point de Galle waar hij den 8sten tot predikant bij de Hollandsche gemeente werd aangesteld, huwde hij ten tweeden male, maar vond er overigens niet veel genoegen. Zijne gemeente was nog geen derde deel van de kleinste, die hij ooit te voren gehad had, en hoewel er nauwelijks voor één persoon werk was, werd zij door drie leeraren bediend, die éénmaal per Zondag preekten, en zich verder, zoo min aan huisbezoek als godsdienstonderwijs lieten gelegen liggen. De oudste en de geleerdste die tevens in uiterlijk gedrag de beste was, was met eene Singaleesche vrouw gehuwd, welke ofschoon gedoopt nog steeds aan haren godsdienst bleef vasthouden, en van de beide anderen was de een uit hoofde van zijn slecht gedrag van zijne weerhelft gescheiden en de andere volstrekt niet beter. Ook te Colombo waarheen hij een jaar later gezonden werd, vond hij geene met hem gelijkgezinde ambtsbroeders, maar veel tegenwerking en vijandschap, die ten slotte zoo hevig werd, dat men, nadat men hem eerst voor de keuze gesteld had om of predikant of zendeling te zijn, en hij het laatste gekozen had, zijne verwijdering van het eiland wist te bewerken. Hij vertrok daarop naar Negapatnam en vandaar anderhalf jaar later naar Madras, waar de Schotsche gemeente hem voorstelde om hun leeraar te worden, waartoe hij echter geen lust had en dat hij in September 1809 verliet. 26 November daaraan volgende kwam hij op de Kaapsche reede aan, werd eenige maanden later tot predikant van Swartland (thans Malmesbury) en het volgende jaar ook van Zwartberg (thans Caledon) aangesteld, waar hij 1 Januari 1813 de kerk inwijdde, en de voldoening had, dat op zijn herhaald aandringen de tot op dien tijd geldende bepaling dat slaven geen leden der christelijke kerk konden worden, en toch het eigendom hunner meesters blijven, afgeschaft werd. Daar hij er het klimaat niet verdragen kon en, de pastorie, die afgebrand was, niet weder werd opgebouwd, legde hij 2 Augustus 1818 zijne bediening neder en vestigde zich in September weder te Roodezand, waar zijn oude vriend Kicherer als zendeling werkzaam was, en hij zeven jaar later overleed.

Vos gaf in 1824 te Amsterdam uit: Merkwaardig verhaal aangaande het leven en de lotgevallen van Michiel Christiaan Vos als predikant der hervormde christelijke gemeente op onderscheidene plaatsen in Nederland, Afrika en Azie van zijne jeugd af tot

[p. 1416]

den tijd van zijn Emeritusschap door hem zelve in den jare 1819 briefsgewijze aan eenen vriend mede gedeeld, dat herhaaldelijk herdrukt is en ook zijne afbeelding bevat. Een duitsche vertaling verscheen 1829 te Basel. Een handleiding bij het godsdienstonderwijs, die hij tijdens zijn verblijf te Point de Galle vervaardigd had, en voor rekening van het Britsche Gouvernement zoude gedrukt worden, is nooit ter perse gelegd. Evenals zijn leermeester Bonnet was Vos vooral een man van het woord. Toen hij te Woudenberg stond, deden de menschen soms verre reizen om hem te hooren en zoo levendig en groot was de indruk, dien hij gemaakt had, gebleven, dat toen prof. Hofmeyer in 1849 ons land bezocht men dezen, als men hoorde dat hij uit Afrika kwam, dadelijk vroeg, of hij Vos gekend en diens levensbeschrijving gelezen had.

Men zie over hem behalve de reeds boven genoemde geschriften Kestell, Het leven van prof. N.J. Hofmeyer, 27 en 54; Hamersma, Los en du Toit Geschiedenis van de Christelijke kerk 304 en vgl.

de Savornin Lohman