Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[p. 1391]

[Visser, Jan]

VISSER (Jan), geb. 18 Dec. 1815 te Lemmer, gest. 8 Febr. 1905 te Sneek, zoon van Inne Visser, schoenmaker en blauwverver, en Albertje Spaan, genoot zijn eerste schoolonderwijs van 1820-26 te Beneden Knijpe bij den gunstig bekenden hoofdonderwijzer Siebe Meijer, die hem tot onderwijzer begeerde op te leiden, hetgeen de leerling van harte wenschte doch op den tegenstand zijner ouders stuitte. De zoon moest meehelpen in de stoffenververij. Na een ernstige ziekte van zijn vader in 1830 kreeg hij echter toestemming, onder voorwaarde dat hij vóór 9 uur 's morgens in de ververij en 's Zaterdagsmiddags in het schoenmaken behulpzaam zou zijn. Met eenige leiding en hulp van meester Meijer en van den ondermeester K. Hemkes, later hoofdonderwijzer te Voorburg, werd een begin gemaakt met de studie in school en huis. In April 1832 behaalde hij den vierden onderwijzersrang en reeds 1 Mei daarop volgende werd hij tot ondermeester te Beneden Knijpe aangesteld op een traktement van vijftig gulden 's jaars, na een hall jaar werkens verhoogd tot honderd gulden 's jaars. Toen hij den leeftijd van 18 jaar had bereikt, werd hem door zijn ouders nog eens de keus gelaten om weer tot het handwerk over te gaan of onderwijzer te blijven. Hij koos het laatste en die keuze heeft hem nooit berouwd. Hij zette vol ijver de studie met vier andere onderwijzers uit de nabuurschap voort, bezocht met vrucht het onderwijzersgezelschap te Heerenveen en behaalde in April 1834 de akte van den derden onderwijzersrang. Hij maakte gebruik van de avondlessen der Fransche school te Heerenveen, de eerste stap op den weg die leidde tot het halen van een Fransche akte. Ook begon hij het Duitsch te beoefenen, waarvoor de schoolopziener hem de boeken leende. Den 1en Dec. 1834 aanvaardde hij de school te Doniaga, een dorpje met nog geen honderd inwoners en tien schoolgaande kinderen, later aangroeiend tot 25. Het traktement bedroeg ƒ 150 's jaars, vrije woning met tuin en wat schoolpenningen. Hij trachtte hier tot een beter, eenvoudiger en natuurlijker methode van onderwijs te komen. Bij een bezoek in 1837 van den inspecteur van het L. en M.O. gaf deze daarover zijn groote tevredenheid te kennen, hetgeen hem aanspoorde tot nog ernstiger studie, vaak in den nacht. Dit werd bekroond in 1838 met het halen van de akte van den tweeden rang. De school te Doniaga werd voor dien tijd een modelschool, zoodat er dikwijls bezoek kwam. Nadat het traktement met ƒ 50 was verhoogd, trad hij in 1839 in het huwelijk met Anna Faber (geb. 30 Dec. 1813, gest. 7 Nov. 1886). Twee jaar later nam hij deel aan een vergelijkend examen voor de school te Beetsterzwaag en ontving hij de benoeming als hoofdonderwijzer op een traktement van ƒ 600. De school telde omstreeks 130 leerlingen, waarbij een ondermeester en een kweekeling hulp verleenden. Aan de school werd een opleidingsklasse tot onderwijzer verbonden. Het werktuiglijke in de methode was hier contrabande en maakte plaats voor zelfwerkzaamheid door zelfzoeken en vinden onder leiding. Visser vond in het onderwijzersgezelschap te Drachten een ware leerschool en een trouwen vriendenkring. In 1849 ontving hij de benoeming als hoofd der burgerschool te Sneek, waar hij 1 Oct. in functie trad ‘zonder installatie van autoriteiten en zonder reglement’, maar met krachtige hand ingreep en het onderwijs op een hoog peil bracht. Tot de acht rijksnormaalscholen die door de schoolwet van 1857 in het leven werden geroepen behoorde ook die te Sneek en Visser werd in 1859 haar directeur. Men ving aan met 22 leerlingen, die

[p. 1392]

in één klasse allen hetzelfde onderwijs ontvingen. In 1878 werden de normaalleerlingen in twee klassen verdeeld en ook meisjes toegelaten. Bovendien werd onder zijn directie een cursus ter opleiding voor de hoofdakte ingesteld. Toen in 1863 de wet op het M.O. tot stand kwam, kreeg Sneek een H.B. School en moest aan Visser's school Fransch en Wiskunde worden onderwezen. Hij haalde toen bij zijn Fransche akte ook die voor wiskunde. In 1865 werd zijn school die 250 leerlingen telde tegen zijn wil in tweeën gespitst, één voor meisjes en één voor jongens. Hij kwam toen aan het hoofd der jongensschool te staan. De normaalschool telde in 1880 ongeveer 80, in 1896 ongeveer 110 leerlingen. Van 1881-1888 zat hij in de examencommissie voor de hoofdakte In 1891 werd hij in de algemeene vergadering van het N.O. Genootschap tot lid van verdienste benoemd. In 1894 meende het Gemeentebestuur van Sneck de jongens- en meisjesschool weer te moeten vereenigen en toen deze vereeniging haar beslag had verkregen, had ook het hoofd der jongensschool zijn ambt neergelegd, na eervol ontslag ontvangen te hebben (1896). Ook werd hij na 37-jarigen dienst van zijn post als directeur der normaalschool ontheven. Tot driemaal toe was hem de betrekking als schoolopziener aangeboden, maar hij verkoos onderwijzer te blijven. Zijn naam klonk verre over de grenzen der provincie als van een schoolman van den eersten rang. Aanschouwing was hem de grondslag van alle onderwijs en zelfwerkzaamheid het beginsel. Hij was een der eersten, die in ons land de paedagogiek als wetenschappelijk vak in de normaalschool bracht. In de geschiedenis van het onderwijs in de provincie Friesland mag hij geplaatst worden naast Nieuwold, wiens lijnen hij doortrok en wien hij wijdde zijn geschrift Het eerste leesonderricht volgens Nieuwold, uitgave van de vereeniging Nieuwold (Sneek, 1868). In zijn brochure De Staat kan, mag en moet schoolmeesteren (Sneek, 1875) deed hij zich kennen als een vurig bepleiter van de staatsschool. Het noofdwerk, waarin hij zijn denkbeelden over het onderwijs heeft neergelegd is De aard en roeping der Volksschool (1e druk Amersfoort, z.j.; 2e druk, Arnhem 1882).

Hij ligt op het kerkhof te Sneek begraven, waar vrienden en vereerders een monument op zijn graf hebben doen plaatsen, dat o.a. zijn kop in medaillon-marmerplaquet vertoont.

Zie: Sneeker Courant, 20 Jan. 1892; Bijvoegsel der Nieuwe Sneeker Courant van 12 Sept. 1896 dat ook zijn portret bevat; De Vacature 17 Febr. 1905.

Wumkes