Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Scherpenseel, Scherpenzeel Willem van]

SCHERPENSEEL (Scherpenzeel) (Willem van) ridder, jongste zoon van Gerrit Palick (zie art.) en Elisabeth v. Marckolf, overl. 1570, ook wel genaamd Palick Gerritsz. v. Scherpenseel, verving zijn vader in diens waardigheid van drost v. Veluwe (zie art. Gerrit 2 en gen^md. Palick) en bekleedde dat ambt zelf na diens dood. Reeds 5 jaar te voren, in 1534, was hij beleend met het Erfschenkambt v. Gelre, hoewel de heeren van Cuylenburg in dat bezit bleven. Latere beleeningen hebben plaats gehad in 1544 en 1558.

In het eerstgenoemde jaar wordt hij beleend met Scherpenseel. Heer v. Rozendaal was hij toen al, daar hertog Karel hem die heerlijkheid met toebehooren in 1536 geschonken had naar Nijhoff VI³ No. 1861, in ruil tegen het goed Kaldenhaeve en zeker deel v. Loenderbroek met het rigterambt aldaar (waarover nog, behalve v. Hasselt, Rozendaal, ook: Robidé van der Aa, Oud-Nederland (Burgen en Kasteelen) I Aant. op Rozendaal). Dit was geschied onder de voorwaarde, dat, zoo Willem of zijn nakomelingen zonder wettige erfgenamen overleden, het goed weer aan die des Hertogs zou vervallen. Willem heeft, om te beginnen reeds toen Karel V nauwelijks hertog v. Gelderland geworden was, bij diens zuster, de landvoogdes Maria er telkens weer op aangedrongen (zie bij Robidé v.d. Aa t.a.p. en I.A. Nijhoff, Wandelingen in de omstreken van Arnhem 115) om van deze bepaling ontheven te worden met verwijzing naar de kosten van zijn vader en hemzelf ter verbetering van het huis Rozendaal, maar ook naar de schade aan zijn goederen te Scherpenseel beloopen, die door 's Keizers vijanden, toch ook door hem met alle macht bestreden, verbrand waren. Om nu nog het geheel vervallen huis te Rozendaal te herstellen, zou hij zijn eigen, reeds met schuld aanzienlijk bezwaard erfgoed moeten verkoopen. Wel bleef het verzoek op zich zelf zonder gevolg, maar in 1547 werd de heerlijkheid van Rozendaal in haar oude voorrechten en vrijheden bevestigd, terwijl de Keizer tevens beloofde haar eigenaar met geen nieuwe belastingen meer te zullen verzwaren, nadat deze zijn aandeel gedragen had in de zware schatting, te dien tijde op te brengen tot inlossing der verpande domeinen.

Willem v. Scherpenseel ontmoeten we voorts op den Landdag van 1539, terwijl hij in 1543 behoorde tot de gedeputeerden, die Willem van Gulik van den eed ontsloegen en op den Landdag van dat jaar tegenwoordig waren. Op verschillende riddercedulen komt hij voor tot zijn dood in 1570. Als Geld. leenman wordt hij, naar v. Lennep, Oorkondenboek van Lennep I 17, tegelijk vermeld met Roelof v. Lennep als eedgetuige (13 Dec. 1543), gelijk bij, drie jaar later, in 1546, genoemd wordt als huwelijksvriend van Elisabeth v. Lennep, blijkbaar de kleindochter van dien in dat jaar gestorven Roelof (is deze werkelijk dezelfde als die van III 754, dan zou het daar vermelde huwelijksjaar met deze opgave in strijd zijn).

Uit den aard der zaak komt, evenals zijn vader, ook Willem meermalen als drost voor, zoo in 1556, toen hij zegelde (vgl. Carcelis en Goswijn of Goossen onder Dirk; zie Alg. Ned. Familiebl. XVII 451); zoo in de ‘zaak’ van Harderwijk (v. Hasselt, Stukken voor de Vad. Gesch. I; Nijhoff's Bijdragen V 211; VIII 204 vlg.; de Meester, in Hist. Gen. Kron. (1862) 179, 180, 181), waar men hervormings- en in 1566 daarbij ook beeldstormensgezind was v. Scherpenseel als drost en de

[p. 1222]

landschrijver der Veluwe Jacob Botter (‘Better’ bij C. Hille Ris Lambers, De Kerkhervorming op de Veluwe 1523-1578 (Barneveld 1890. Utr. Diss. 165 is een drukfout) moesten toen, in commissie van de Landvoogdes, den Harderwijkers allerlei eischen stellen tot herstel der vroegere toestanden. Dezen, slechts ten deele daartoe gezind, schenen het op geweld te willen laten aankomen, waartoe evenwel Arnhem en de drost weinig neiging betoonden, de laatste door te weigeren zijn onderhoorigen te dwingen tot bijstand van het krijgsvolk. Op het jaar 1563 vinden we (den naam van) dezen Scherpenseel aan met (die van) andere leden der Veluwsche ridderschap (en van gedeputeerden van steden) genoemd om den stadhouder, den graaf van Megen ‘die banck te helpen becleden’, ten einde justitie te doen (Th.H.F.v. Riemsdijk, De Hooge Bank van het Veluwsche Landgericht te Engelanderholt (Diss. Utrecht 1874 Bijl. 36). G.v. Hasselt, Klaar-banken van Engelander Holt (Arnhem 1805), 4, Willem v. Scherpenseel was tweemaal gehuwd 1o. met Johanna dochter van Hendrick Tencinck tot Tencink en Gerarda Mom v. Kell (1549) en 2o. twee jaar later met Hadewich (Haze) van Zuylen v. Nijevelt (1521-75) dr. v. Jacob, Ridder, Heer v. Hoevelaken en Gerenstein en Dirrica (ook Theodora v. Duvenvoorde), wier broeder Frederik door de weduwe en de momboirs der kinderen benoemd wordt om 't Landdrostambt waar te nemen kort na den dood van Willem in 1570.

Die kinderen waren:

1. Johan, het ‘jonkertjen’ krankzinnig.

2. Gerrit, overl. te Sedan.

3. Elisabeth, 16 Juni 1556 overleden bij de geboorte van een kind, waarvan de vader, Hendrick Bentinck, haar (in de Sabelskerk te Arnhem) moest huwen, toen zij dood in de kist lag. Deze Elisabeth moet niet verward worden met de ongeveer terzelfdertijd voor komende Elisabeth (Nav. LIII, 389), dr. van Eelgis, (Ned. Leeuw 1913, 318) en Hillegond Antonisdr. de Ridder en gehuwd met Dirk v. Zuylen v. Natewisch.

4. Gerarda, gehuwd met ridder Adriaan v. Fürstenberg.

5. Josina, non in het Agnietenklooster te Arnhem. Al deze kinderen waren uit het eerste huwelijk; uit het tweede sproten:

6. Johan, overl. 1619.

7. Jacob, overl. 1631.

8. Arent.

9. Theodora, gehuwd met Arent v. Duvenvoorde (I kol. 769) (Moes en Sluyterman III, 60; Alg. Ned. Familiebl. 1903, 471 (met verwijzing naar Obreen's bekende werk over het geslacht Wassenaar).

10. Oda, gehuwd 1o. met Amelis v. Amstel v. Mijnden tot Cronenburg (Geld. Maandw. II 129) 2o. met Wolter v. Bornenburg, gen^md. Honstein (anders dan in Gen. en Her. Bl. I 250 heet hij, vermoedelijk meer juist, v. Boinenburg in Gelre, Bijdr. en Med. XIV 262-263, waar zijne vrouw ook niet Oda, maar Odilia genoemd wordt).

11. Lijsbeth jong overleden.

12. Geertruyd, evenzoo.

Zie boven en bij het art. Gerrit (2) Palick. Ook nog: Alg. Ned. Familiebl. 1901, 115 en J.I. van Doorninck, Catal. der Archieven van het Groote en Voorster Gasthuis te Deventer (1267-1815) (Zwolle 1880) 1026, 1041.

Kooperberg