Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Scheltema, Paulus Cornelis]

SCHELTEMA (Paulus Cornelis), geb. 14 Dec. 1752 te Franeker, aldaar gest. 1 Juli 1835, zoon van Mr. Cornelis Scheltema en Uiltje Altena oudere broeder van Mr. Jacobus Scheltema (II kol. 1274) doorliep de Latijnsche school in zijn vaderstad, doch had geen lust tot de academische studie. Ofschoon bestemd om zijn vader als secretaris van Franeker op te volgen, wijdde hij zich liever aan den landbouw en werd in 1775 landbouwer te Dojum, een gehucht onder den klokslag van Franeker, op een boerderij voormaals Walta State. Hij was een vurig patriot en werd ten gevolge van de staatsomwenteling in 1796 benoemd tot secretaris van Wijmbritseradeel en notaris te Sneek. In 1804 werd hij commissaris der verponding, vervolgens ontvanger der verponding en ontvanger der directe belastingen in verschillende gemeenten, ten laatste in Franeker. Hij beantwoordde verscheidene malen landbouwkundige prijsvragen, uitgeschreven door de Maatschappij van Landbouw te Amsterdam en de Nederlandsche Huishoudkundige Maatschappij te Haarlem, waarvan hij correspondeerend lid was. Meermalen werden die verhandelingen met een gouden en zilveren eerepenning bekroond. Nadat hij het ambtelijk leven had vaarwel gezegd, werd hij een ijverig beoefenaar van de Friesche taal en geschiedenis. Hij legde voor zich zelven een groote collectie aan van Friesche spreekwoorden en gezegden, die slechts voor een klein deel in het licht verschenen. Hij is vooral bekend geworden door zijn beschrijving van het koolzaaddorschersfeest te Achlum c.a. met bijvoeging van de oude ‘Tesklaw’ en eenige levensschetsen van de oudste en voornaamste ‘kleedbazen’, naar handschriften in het bezit van Ymke Klazes, kleedbaas te Achlum. Volgens de schrijvers van het Friesch Woordenboek heeft Scheltema deze Friesche stukken verzonnen, maar J.H. Halbertsma oordeelt er in een brief aan prof. E. Wassenbergh te Franeker anders over. ‘Eindelijk’ - zoo schrijft deze - ‘ben ik achter de waarheid gekomen wat de Tesklaw betreft. Prof. ten Broeke Hoekstra heeft mij een afschrift bezorgd, dat alle blijken van echtheid in de taal draagt en het blijkt mij daaruit, dat het fonds van Scheltema echt is, maar “opsnolke” met verscheidene vermeerderingen, die in de afschriften naar de luim van Paulus Scheltema afwisselen’. In de collectie brieven van prof. Wassenbergh bevinden zich twee afschriften van de Tesklaw, een korter en een breeder; Bondam in een oratie over de hulpmiddelen tot de kennis van het hedendaagsch recht prijst ze.

Scheltema was zeer bevriend met J.H. Halbertsma, die met hem correspondeerde over verschillende taalzaken en hem raadpleegde over de

[p. 1211]

beteekenis van woorden bij Gijsbert Japiks. Hij maakte voor zich zelven een Nederlandsche vertaling van dezen 17de-eeuwschen Frieschen dichter, die echter niet in druk verscheen, evenmin als zijn Friesche vertaling van Twaalf leerredenen om gelukkig te leven en zalig te sterven van een vermaard en zeer geleerd Christenleeraar, waaraan hij een Nederlandsche overzetting toevoegde van Gijsbert Japiks' verhandeling over leven en dood.

Van hem verscheen in het licht: Over de verbastering van het inlandsche rundvee, verhandeling van de Maatschappij ter bevordering van den Landbouw te Amsterdam, dl. XV; Over het ras van het inlandsche rundvee (Amsterdam, 1809); Mededeeling omtrent de oorzaak van het z.g.n. venijn een ziekte, welke in Friesland meermalen plaats heeft in het Veeartsenijkundig Magazijn van Numan, 1829, II, 93; Verzameling van spreekwoorden, gezegden enz. (2 dln., Franeker 1826, Leeuw. 1831).

De Maatschappij van Ned. Letterkunde te Leiden bezit van hem een handschrift, behelzende Friesche spreekwoorden (1811) 50 pag. met twee eigenhandige brieven aan Mr. J.H. Hoeufft te Breda, benevens Taalkundige aanteekeningen, bestaande in alphabetisch geordende uittreksels ook in manuscript, 5 pag. Het Friesch Genootschap te Leeuwarden bezit een hs. over de verbeteringen der greidlanden, in de collectie Wassenbergh, brieven van J.H. Halbertsma en Wassenbergh. De Provinciale Bibliotheek heeft eveneens brieven aan J.H. Halbertsma.

Zie: P. Scheltema, Leven van J. Scheltema, 12; Kunst- en Letterbode 1836, I, 68; J. Scheltema, Geschied- en Letterkundig Mengelwerk, III, II, 11; Friesch Woordenboek, bronnenopgave XVIII; Buitenrust Hettema, Bloemlezing van Friesche Geschriften.

Wumkes