Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Pallandt, Erard, Everard, zelfs Gerhard]

PAL(L)AN(D)T (Erard, Everard, zelfs Gerhard), vrijheer van Pallandt en van Wi(t)t(h)em, bezitter van tal van goederen als Heyden, Pallandt, Wildenburg, Kintzweiler, Dahlem of Daelhem, Engelsdorff, Frechen, Withem, Borselle, Lede, Lynden, Oude-Weerd, Maurick en Kuilenburg, geb. ± 1502, overl. 1540 (vóór 31 Maart en dan niet, gelijk sommigen willen, 8 October van dat jaar), zoon van Johan v.P., Heer te Wildenburg (zie art.) en Anna v. Culemburg, komt reeds in 1520 voor, toen hij nog minderjarig was. In Oct. van dat jaar n.l. verhief Karel V bij eene te Aken gegeven oorkonde de heerlijkheid Pallan(d)t en Withem tot rijksbaronieën. Krachtens dezen brief (uitg. door Voet van Oudheusden, Hist. Beschr. v. Culemborg I, 165; vgl. hierover ook Publ. de Limb. XXXV (1899) 574), uitgevaardigd op verzoek van zijne moeder, mochten haar zoon Erard en zijne wettige nakomelingen zich vrijheeren v. Pallant en van Withem noemen. De jeugdige vrijheer was toen nog onder de voogdij van Andreas v. Pallandt (1478-April 1559) (zie art.), die 16 Aug. 1515 de beleening met laatstgenoemde heerlijkheid voor zijn pupil ontvangen had. 20 Mei 1525 werd deze zelf beleend en hij moet dus in dezen tijd meerderjarig geworden zijn.

Van de bovengenoemde heerlijkheden verwierf hij den eigendom van Culemborg door de beschikking van zijne moeders oudste zuster Elisa-

[p. 1058]

beth en haar echtgenoot, Antonis of Anthonie van Lalaing, graaf van Hoogstraten, met wiens nicht, Margaretha van Lalaing (overl. aanvang 1593), dochter van den vliesridder Karel v. Montigny en Jacqueline, gravin v. Luxemburg, Erard in 1527 gehuwd was.

Aan de beschikking was evenwel eene in de abdij van de Cambre (bij Brussel) getroffen overeenkomst voorafgegaan, waartoe Erard (in de betreffende oorkonde staat Gerard) door open brieven van Karel V was genoodzaakt. Bij gelegenheid of naar aanleiding van Erards huwelijk zijn er trouwens verschillende acten van Karel V bewaard, die bij besluit van 1534 Erard, door het kinderloos gebleven echtpaar Anthonis en Elisabeth, bovendien met de heerlijkheden Weerd en Weerderbroek begiftigd, aanstelde tot drost van Duurstede en Wijk en tot maarschalk van het Overkwartier van Utrecht.

Drost was Erard, trouwens in 1525, van Valkenburg. Als zoodanig vinden we zijn naam in 1529 vermeld bij de vervolging van twee van tooverij verdachte vrouwen, die hij als drost en crimineele officier binnen het land van Valkenburg deed vervolgen, pijnigen en bij gebrek aan overtuigend bewijs verbannen (o.a. hierover in Publ. de Limbourg V (1868) 254. Zeker moet hij van zijne Utrechtsche drostschappen dikwijls afwezig geweest zijn: we vinden er althans een plaatsvervanger, door hem aangesteld; in zijne plaats treedt n.l. op Frederik van Seldeneck, heer van Zuylensteyn, als maarschalk van Wijk (Gen. en Her. Bl. II, 408). Kort na den vroegtijdigen dood van Erard verviel zijne gemalin in een staat van waanzin, waarop zij (voor 550 gld.) werd besteed bij jonker Hendrik van Meerten, heer van Essentein en haar man nog 53 jaar overleefd heeft.

Mogelijk was diens lot en het hare mede veroorzaakt door verdriet over het vroegtijdig afsterven van verscheidene kinderen op zeer jeugdigen leeftijd, in de eerste plaats van de drie oudsten: Gerard, Anto(o)n en Johannes. Door deze omstandigheid werd de volgende zoon, de later zoo vermaarde geus Floris, toen zijn vader stierf, nog minderjarig beleend. Ook de daarop volgende, weer Johan geheeten, stierf vroeg, evenals eene dochter Cornelia (en vermoedelijk nog eene, Margaretha). Ouder dan deze dochter(s) waren: Maria Magdalena (1549) gehuwd met Carel, graaf van Trazegnies, vliesridder, Anna, (sinds 1556) eveneens gehuwd met een vliesridder en wel een generaal van de artillerie, Philips van Stavele, lid van den Raad van State, overl. 26 Dec. 1563; zijne weduwe krijgt 6000 pond aan gage, die men als zoodanig hem nog verschuldigd was (Comm. roy. d' Hist. IIme Sér., I, 131; ook, gedurende 20 jaar, het vruchtgebruik van kasteel en inkomsten der heerlijkheid Withem volgens Gachard, Inventaire des Chambres des Comples I, 263).

Dan nog (Gen. en Her. Bl. II 540): Margaretha, overl. 16 Oct. 1613; (1624 vermoedelijk weer onnauwkeurig bij Schotel, Gesch. Letterk. en Oudheidk. Uitspanningen 33), echtgenoote van 1^o. Johan Frans, graaf van Rennenberg, kinderloos overl. 1555 en 2^o. (sinds 1563) van: Johan IV, Baanderheer of Rijksvrijheer van Merode (Galesloot II, 374; Gen. en Herald. Bl. VIII, 425 en IX, 128) en ten slotte nog Elisabet, in den echt getreden met Joost, graaf van Holstein - Schauenburg.

Hun vader en moeder, Erard en Margaretha (ten onrechte Anna genoemd bij Scheltema, van Leeuwen, e.a., zelfs Gen. en Her. Bl.

[p. 1059]

III, 536 en IX, 156, doch goed 157; ook abuis in Publ. de Limbourg XVII (1880) 92, waar vermeld als beleend met den Bergenhof) zijn beiden begraven te Culemborg.

Zijn geteekend portret in het zg. Recueil d'Arras (n^o. 416).

Zie, behalve het reeds genoemde, Publ. de Limbourg en van de Gen. en Her. Bl. (vooral van II, III, VIII en IX), Navorscher (XV, XXXI, XXXIII, XXXXVI, en de Leenakten van Gelre; Alg. Ned. Familiebl. 1883-84, ook 1885 en 1894 (zie Registers), nog: Bondam, Stukken betr. Utr. Gesch. 16; d'Ablaing v. Giessenburg, De Ridderschap v.h. kwartier Nijmegen en ook diens: De Ridderschap v. Veluwe (Nijm. 1859); Habets onder vorig art., ook het werk van Eg. Slanghen. Tevens diens: Bijdr. tot de Gesch. v.h. tegenw. Limburg (Amst.-Sittard 1865); E.B.F.F. Wittert v. Hoogland, Bijdr. tot de Gesch. der Utrechtsche Ridderhofsteden en Heerlijkheden ('s Gravenh. 1909) I (zie reg.); H.H. Werner, Geld. Kasteelen I en II (Zutphen 1908) (reg.); Geld. Volksalmanak 1844, 163; Is. A. Nijhoff, Overzigt (zie vorig art.); de Maasgouw 1884 en 1885.

Als hoofdbron, behalve natuurlijk de telkens genoemde ‘Geschichte’ (van de Vorst Gudenau) nog: L. Galesloot, Inv. des arch. de la Cour féodale de Brabant in: Gachard, Inv. des Arch. de la Belgique I en II (Brux. 1884) (zie Reg.); Her. Bibl. N.R.I, 130.

Kooperberg