Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Laren, Joos van (1)]

LAREN (Joos van) (1), Jodocus Larenius, Laërtius, Laretius, 15 Aug. 1563 te Comene in Vlaanderen geboren, stierf 24 Oct. 1618 te Vlissingen, waar hij in de St. Jacobskerk begraven werd; zijn grafsteen is beschreven in Archief van het Zeeuwsch Genootschap, Jrg. 1913, bldz. 61.

Hij was een zoon van Joos van Laren Joosz. en Jaquemijnje van Damme Jacobsdr., beiden van Comen geboortig en Febr. 1561 in 't huwelijk getreden. Van 1576

[p. 877]

tot Juli 1580 lag hij te Rijssel thuis bij Mr. Jan Bayart, secretaris van de Kasteleinij van Rijsel, Douai en Orchies, om daar fransch te leeren. Nadat, op verdenking van hervormingsgezindheid, deze Bayart was afgezet, ging Joos naar Ieperen, waar hij klerk van de stedelijke griffie werd en weer bij zijn ouders thuis kwam. 1 Jan. 1580 toch hadden deze zich genoopt gezien Comen te ontvluchten, nadat de vader van 1569 tot 1574 ook reeds gezworven had. Begin 1582 ging hij - na onder leiding van den predikant Carolus Rijckewaert (III, kol. 1114) tot de Gereformeerde Kerk te zijn overgegaan - zich voorbereiden voor het predikambt. Althans zijn auto-biografie noemt 1582. Volgens de Iepersche rekeningen kreeg hij echter 4 Dec. 1581 reeds voor een half jaar geldelijke hulp als student. Sept. 1583 - zes weken na den dood zijner ouders; beide stierven Juli 1583 aan de pest, zijn moeder den 22en, zijn vader den 24en - predikte hij voor 't eerst, en dat in de Nicolaïkerk te Ieperen. Een der eerste dagen van Febr. 1584, tijdens het 1 Aug. 1583 begonnen beleg, werd hij door Johannes des Ourssyns of Ursinus (III kol. 1257) als predik. dier stad bevestigd. 10 April moest hij haar echter reeds met zijn collega's verlaten, omdat ze door Parma toen werd ingenomen. Mei 1584 preekte hij drie weken te Utrecht. Daarop naar Brussel beroepen, kon hij op zijn reis niet verder komen, in verband met den politieken toestand, dan tot Antwerpen. Tot 23 Aug. 1585, wanneer hij ook dat om Parma's verovering moet verlaten, heeft hij toen daar den predikdienst waargenomen. 15 Sept. 1585 werd hij bevestigd als predikant van Arnemuiden. 7 Aug. 1595, toen hij naar Alkmaar beroepen was, maakte de magistraat bezwaar tegen zijn vertrek, omdat hij bij zijn komst te Arnemuiden zich verbonden had vandaar alleen weg te gaan, als hij naar Antwerpen beroepen werd. Toch vertrok hij ten slotte nog naar een andere stad: van 8 Aug. 1608 tot zijn dood heeft hij te Vlissingen gestaan. Aug. 1618 werd hij voor eenige maanden ter assistentie verzocht door den kerkeraad van Brielle, maar aan dat verzoek werd geen gevolg gegeven. 1602 behandelde de Classis Walcheren een te zijnen nadeele loopend gerucht dat hij iemand had geslagen en ook zijn vrouw mishandelde (Archief der Classis Walcheren; Portef. 22 Brven 8 en 9).

31 Jan. 1597 kreeg hij van den magistraat van Arnemuiden een vereering van 10 pond voor de opdracht van een door hem uit het Fransch vertaald boek; vermoedelijk is dit geweest: J. de l'Espine, Een Christelicke Handelinge, ... van de belijdenisse der sonden tot God (Middelb. 1597). Van Laren was het tweede kind uit een gezin van acht, waarvan een: Jacob, 12 Mei 1600 op terugreis uit W. Indië op zee stierf.

Driemaal is hij getrouwd geweest: 1^o. met Mayken Knockaerts, van 4 Dec. 1583 tot 5 Sept. 1599; zij werd te Arnemuiden begraven; 2^o. met Catelijne Lebouck, weduwe van Loys Langelets van Cano bij Valenciennes, van 21 Nov. 1599-30 Oct. 1602; 3^o. met Mayken Barentsdr. van Middelburg, na 10 Aug. 1603; zij overleefde hem tot Oct. 1638. Uit deze huwelijken heeft hij de volgende kinderen gehad:

1^o. Daniël (zie hiervoor); 2^o. Joos (2) (zie hierna); 3^o. Johannes, geb. 18 Nov. 1587, gest. 1 Dec. 1598; 4^o. Susanna 8-12 Oct. 1589; 5^o. Jeremias, geb. 12 Oct. 1590, Juni 1618 getr. met Lysabet Jans (uit welk huwelijk drie zoons werden geboren: Arnoldus (1643 ingeschreven als student te Utrecht, in welke qualiteit hij een De statu peccati schreef; later o.a. predikant te Maidstone in Engeland

[p. 878]

(1647); Josse (1649 ingeschreven als student te Utrecht; van wien nog een uitvoerig hs. bestaat, behelzende godgeleerde adversaria (Kerkhistorisch Archief, 1849, 68 n. 1); en Jeremias (gedoopt 30 Maart 1635, die 1652 en 1654 te Utrecht, 6 Sept. 1660 te Leiden als theoloog en 2 Mei 1673 ter zelfder plaatse als juridisch candidaat werd ingeschreven, een faculteitswijziging in verband waarmede de classis Walcheren 22 Oct. 1670 het besluit nam hem op te roepen ten einde zich te verantwoorden ‘over sijn wispeltuerige veranderinge’). Jeremias de oudere komt in het album academicum van Leiden voor sub 20 Nov. 1610 en werd later predikant te Serooskerke, Koudekerke (1619-31) en te Londen (1631 tot zijn dood, 12 Dec. 1638); Lysabet Jans stierf in Nov. 1661 te Vlissingen en werd daar in de Jacobskerk begraven; 6^o. Samuel, geb. 29 Juni 1592, getr. met Adriaenjen Tats van Arnemuiden, na haar dood hertrouwd in Nov. 1636, met Adriaantje Pieters Ackersdijck, student te Leiden van 10 Sept. 1611 af en daarna predikant te Ellewoutsdijk en Oudelande (1617-18), Baarland (1618-29) en Heinkenszand (1629 tot zijn dood in 1640); 7^o. Mayken, geb. 8 Maart 1594, getr. met Elisa Moris, predikant te Borsele (1816-25) en Kruiningen (1625 tot zijn dood in 1637); 8^o. Jacobus, geb. 29 Sept. 1595, getr. met Adriaenken Jaspers, ingeschreven als student te Leiden op 15 Juni 1616, predikant o.a. te Meliskerke (1633); 9^o. Petrus (zie hieronder); 10^o. Jaqueminken, 3 Sept. 1599 - 3 Mei 1603; 11^o. Bernardus, geb. 15 Juni 1604, getrouwd eerst, in Jan. 1626 met Lijsbeth Quintens, of Elisabeth Dirricks Scheufs, daarna 3 Dec. 1655 met Susanna Blommaerts, wed. van Jacob Geleyns; na uit geldgebrek viermaal als commies naar W.-Indië te zijn gevaren, predikant, eerst op de Groenlandsche Vloot; daarna, van 1634 tot zijn dood in Dec. 1657, te Axel, waarna hij in de Jacobskerk te Vlissingen begraven werd. 12^o. Jaquemijnken, geb. 18 April 1607, 19 Febr. 1630 getr. met Bastiaen Jansen, scheepsbouwer. Van Larens devies was: Non est mortale quod opto.

Zie: J. Meyhoffer, Le pasteur Josse van Laren (Brux. 1910) 1-16; 117-119; Biographie nationale de Belgique in voce; Analectes pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique S III, T. IX, 149-245 passim; Inventaris van het archief van de gemeente Vlissingen (Vliss. 1874) n^o. 388; Reitsmaen van Veen, Acta V, register in voce; G. Vrolikhert, Vlissingsche kerkhemel (Vliss. 1758) 64-73; W.J.C. Moens, The registers of the Dutch Reformed Church London (Lymington 1884) sub Baptismos; J.W. te Water, Reformatie van Zeeland (Middelb. 1766) 196, 440; P. de la Rue, Geletterd Zeeland (Middelb. 1741) 255-258; Kerkhistorisch Archief 1849, 49 vv.; J.H. Hessels, Ecclesiae Londino-Batavae Archivum, III (Cantabr. 1897) register in voce; F. Nagtglas, Levensberichten van Zeeuwen (1890-93) in voce.

van Schelven