Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Kinker, Mr. Johannes]

KINKER (Mr. Johannes), geb. op Meilust onder Nieuwer-Amstel 1 Jan. 1764, overl. te Amsterdam 16 Sept. 1845. Hij bezocht het gymnasium te Weesp waarna hij zich in 1781 als student in de geneeskunde te Utrecht vestigde. Behalve deze wetenschap beoefende hij er verscheiden andere, zooals letteren, wijsbegeerte, rechten. Toch meenden allen, zelfs zijne meest vertrouwde vrienden, dat hij de hoogeschool als doctor in de geneeskunde zou verlaten. Van zijne studie der rechten had hij aan niemand iets medegedeeld. Het baarde derhalve groote verwondering, toen hij daarin, 18 Juni 1787, op stellingen, promoveerde. Een bundel gedichten uit zijn studententijd gaf hij in 1788 uit onder den titel: Mijne minderjarige Zangster.

[p. 837]

Na zijne promotie vestigde hij zich te 's Gravenhage (1788-93) om zich onder de advocaten van der Linden en Bilderdijk tot de rechtspraktijk te bekwamen. Meer schijnt hij echter aan Bilderdijk voor zijn letterkundige en wetenschappelijke ontwikkeling te hebben gehad. In 1788 schreef hij wekelijks zijne Letterkundige Vertoogen in de Post van den Helicon (Utr. 1788); ook gaf hij in dien tijd een paar tooneelstukken uit, o.a. van Rots (Amst. 1789); Celia (Utr. 1792), in de voorreden waarvan hij zijne denkbeelden over het tooneel uiteenzet.

In het laatst van 1793 zette hij zich als advocaat te Amsterdam neer. Doch daar hij eenig vermogen bezat, kon hij de rechtspraktijk als bijzaak beschouwen, en zich aan zijne studiën wijden. In den Janus van 1787 had hij reeds nu en dan zijn spotzucht bot gevierd; veel grooter is het aantal van Kinkers hekeldichten in zijn Janus verrezen (1795-98), waartoe o.a. Helmers en Loots medewerkten. Vooral na 1798 koos hij vaak den dichterlijken vorm om wijsgeerige denkbeelden uiteen te zetten: hij placht de poëzie het verwezenlijkt zinnebeeld der wijsbegeerte te noemen. Maar op een succes als Schiller daarmede in zijn land had, kon Kinker niet bogen. Eene andere poging om de wijsbegeerte van Kant hier ingang te doen vinden ondernam bij met P. van Hemert en anderen. In het Magazijn van Kritische Wijsbegeerte en hare Geschiedenis (1798-1801) komt een reeks verhandelingen van hem voor, waaronder eene Proeve van eene opheldering van de Kritiek der Zuivere Rede (1799; nieuwe uitg. Gron. 1872). Wie tegen de lectuur van Kants hoofdwerk opziet, kan, volgens prof. v.d. Wijck, niet beter doen dan dit boek van Kinker ter hand te nemen. In 1801 verscheen eene fransche vertaling, die in Frankrijk veel tot de kennis van Kants wijsbegeerte heeft bijgedragen. Belangrijk is ook zijn Essai sur le dualisme de la raison humaine (na zijn dood uitgeg. Amst. 1850-52, 2 dln.) Voorts trad hij gedurende zijn verblijf te Amsterdam menigmaal op in letterkundige en muzikale genootschappen. De meeste zijner dichtstukken uit de laatste helft zijns levens zijn van Kantiaanschen geest doortrokken. Zoo zijn lierzang God en Vrijheid, en zijn zinnespel het Eeuwfeest (Utr. 1801) bij den aanvang der 19e eeuw te Amsterdam 15 maal vertoond. Kenmerkend voor zijn karakter is, dat hij dit stuk en daarmede zijn eigen beginselen parodieerde in de Menschheid in het Lazarushuis. (Utr. 1803). Een meester in dit genre toonde hij zich o.a. ook in zijne parodie op Feiths Alrik en Aspasia. Vele zijner parodieën werden opgevoerd.

In 1807 gaf hij eene vertaling uit van de Maagd van Orleans en Maria Stuart, van Schiller, met belangrijke voorrede. Een oorspronkelijk treurspel, Almanzor en Zehra, verscheen in 1804, en werd verscheiden malen opgevoerd. Hij behandelde hierin den vorst, zooals die naar zijne begrippen behoorde te zijn. In een zinnebeeldig Tafereel der jongste lotgevallen van Europa (Utr. 1802) stelde hij Napoleon als den redder en beschermgeest van Europa voor.

Voor de muziek heeft hij steeds groote belangstelling gehad. Hiervan getuigt o.a. zijne bewerking van Haydn's Schepping (Amst. 1803).

Een nieuwe aanleiding tot vinnigen spot was Feiths bestrijding van Kants wijsbegeerte in de Brieven aan Sophie. Kinker schreef daartegen Brieven van Sophie aan Mr. R. Feith (Amst. 1807).

Een vrucht van ernstige en diepgaande studie is de Proeve eener Hollandsche Prosodia (Amst. 1810 bekroond antwoord op de prijsvraag der Holl.

[p. 838]

Mij. van fr. K. en W.) Hij onderzocht hierin, hoe de versmaten der Ouden in onze dichtkunst overgebracht konden worden, en gaf daar zelf eenige proeven van. Belangrijk is ook zijne Inleiding eener wijsgeerige algemeene theorie der talen (Amst. 1817), en zijne Proeve eener beantwoording van de vraag: Wat nut kan de empirische algemeene taalkennis aan de hoogere wijsbegeertc toebrengen? (Amst. 1833).

Van Bilderdijks denkbeelden op het gebied van taalkunde, wijsbegeerte, en rechtsgeleerdheid was Kinder een groot tegenstander. Daarvan getuigen zijne Brieven over het Natuurrecht (Amst. 1823); Beoordeeling van Bilderdijk's Nederl. Spraakleer (Amst. 1829), Beoordeeling van B's Gedachtenisrede over Pestel, enz. Het Tijdschrift De Herkaauwer (1815-17) had een staatkundige strekking, en werd bijna geheel door K. geschreven. Het bestreed de denkbeelden van Rousseau en wat daarmede verwant is, en stond eene bezadigde staatkundige denkwijze voor. In 1817 werd aan Kinker de leerstoel voor de Hollandsche taal, geschiedenis, en welsprekendheid aan de hoogeschool te Luik aangeboden. Hij werd er met weerzin ontvangen; maar het duurde niet lang, of zijne lessen en omgang werden gezocht. Na de omwenteling vestigde hij zich weder te Amsterdam.

Hij huwde te Amsterdam 12 Mei 1793 met Maria Eva Theodora Bain, gedoopt ald. 6 Oct. 1771, dochter van David en Barbara Elisabeth Hoffman.

Eene verzameling zijner Gedichten verscheen van 1819-21 te Amst. in 3 dln.

Zijn portret bestaat in gravure door J.E. Marcus; in steendruk door J.C. van Rossum en door H.W. Last; in zwarte kunst door F.C. Bierweiler.

Zie: M.C. van Hall, Mr. Johannes Kinker (Amst. 1850), met uitvoerige opsomming en behandeling zijner geschriften. Hiervan berust in het Bilderdijk-Museum te Amsterdam eene uitgebreide verzameling Brieven van Willem Bilderdijk aan Johannes Kinker werden door F.D.K. Bosch medegedeeld in Oud-Holland, 1914. Als wijsgeer werd hij beschreven door van der Wijck, Johannes Kinker (2e uitg. Gron. 1864). v. Vloten gaf in 1877 te Haarlem uit: Kinkers verspreid en onuitgegeven dicht en ondicht. Zie verder J. van den Bergh van Eysinga-Elias, De litterair-historische kennis van J. Kinker in Nieuwe Gids 1911, I, 495, vv. Stukken van B. Huet, Beets e.a. vindt men in Petit, Repert. opgegeven.

Margadant