Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Cuper, Gijsbert]

CUPER (Gijsbert), geb. te Hemmen 14 Sept. 1644, overl. te Deventer 22 Nov. 1716, was de zoon van Willem Cuper, landschrijver in het ampt van Overbetuwe, en van Geertruida Coets. Hij huwde te Deventer 12 Juni 1670 Alida van Suchtelen, geb. Deventer 7 Sept. 1649, overl. den Haag 9 Juni 1689, dochter van wijlen burgemeester Abraham van Suchtelen en van diens tweede vrouw Hermanna van der Kruys. Zijn eerste klassieke studiën maakte hij aan de Nijmeegsche school, waar hij o.a. onderwijs genoot van den voortreffelijken J. Schulting. Van daar vertrok hij in Febr. 1665 naar de Leidsche academie, waar hij hoofdzakelijk onder leiding van Gronovius zijn letterkundige en oudheidkundige studiën voortzette. Slechts anderhalf jaar bleef hij te Leiden, maar had in dien korten tijd reeds zoodanig de aandacht op zich gevestigd, dat hij door Gronovius warm werd aanbevolen als opvolger van zijn overleden leermeester Schulting. Hiervan kwam evenwel niets. Tot voortzetting zijner studiën reisde hij naar Frankrijk en hield zich geruimen tijd te Parijs op, waar hij door den omgang met Fransche geleerden en ijverige raadpleging der boekerijen zijn uitgebreide kennis op allerlei gebied trachtte te vermeerderen. Toen hij vandaar verder naar Italië trekken wilde, bereikte hem zijn benoeming (1668) tot hoogleeraar in de Grieksche en Latijnsche letterkunde, geschiedenis en oudheden aan het Athenaeum te Deventer. Cuper nam zijn benoeming aan en heeft zich sedert met hart en ziel aan de belangen van zijn nieuwe vaderstad gewijd. Moeilijke jaren braken er weldra voor Deventer aan en toen eindelijk het land van de vijanden was gezuiverd en in 1675 nieuwe magistraatspersonen gekozen werden, behoorde Cuper als trouw aanhanger van Willem III onder de gekozenen. Voorloopig bleef hij zijn professoraat tevens bekleeden, doch toen hij in 1681 gecommitteerd werd ter Staten-Generaal, legde hij zijn hoogleeraarsambt neder. Als staatsman stond Cuper hoog aangeschreven en ook na den dood van Willem III bleef hij zijn invloed behouden, gelijk blijkt uit zijn benoeming in 1706 tot gecommitteerde te velde, welke hooge waardigheid hij tot 1707 bekleedde.

Cuper had tijdens zijn leven een Europeeschen naam wegens zijn groote en veelzijdige kennis. Met tallooze geleerden in Europa stond hij in voortdurende briefwisseling over de meest onderscheiden onderwerpen: penningkunde, Grieksche en Romeinsche oudheden, oude inscriptiën, oude en nieuwe letterkunde, staatkunde, geschiedenis, mythologie enz. Beroemde buitenlanders kwamen hem in zijn huis aan het Groote kerkhof te Deventer opzoeken; koning Frederik I van Pruisen en Marlborough logeerden bij hem; de Paus zond hem nieuw uitgekomen boeken; en het kan ons dan ook niet verbazen, als wij tijdgenooten van Cuper's ijdelheid gewag vinden maken.

Hij bezat een groote bibliotheek met tal van zeldzame werken, vooral op oudheidkundig gebied; verder een belangrijk muntenkabinet. Beide zijn na zijn dood verkocht: de boeken te Deventer

[p. 487]

30 Aug. en volgende dagen 1717; de munten te Amsterdam in 1718.

Cuper verdient een afzonderlijken levensbeschrijver. Wie zich tot dit werk geroepen gevoelt, zal in de allereerste plaats zijn omvangrijke letterkundige en oudheidkundige nalatenschap moeten bestudeeren. Deze altijd werkzame geleerde bewaarde toch niet alleen de brieven tot hem over allerhande onderwerpen gericht, maar hield ook copie van de meeste van zijn eigen brieven. Brief en antwoord werden tezamen bewaard en wanneer eenige bij elkaar waren tot boekdeelen samengebonden; 156 zulke deelen zijn door hem nagelaten. Zij bevonden zich tot 1854 bij een afstammeling van hem Mr. C.A. van Munster Jordens te Deventer, doch werden in dat jaar door het Rijk aangekocht. Thans is het grootste gedeelte in de Koninklijke Bibliotheek, het staatkundige gedeelte in het Rijksarchief. Zijn correspondentie met Witsen is in het Gemeentearchief te Amsterdam. Mr. P. Bosscha begon in 1842 met een beschrijving van deze handschriften, doch van dit werk heeft slechts één aflevering het licht gezien.

In verhouding tot deze schriftelijke nalatenschap is het getal gedrukte werken, dat van Cuper's hand het licht heeft gezien betrekkelijk gering. Eensdeels zal dit te wijten zijn aan het feit, dat zijn staatkundige bezigheden veel van zijn tijd in beslag namen, terwijl bovendien aan zijn uitgebreide briefwisseling vele vrije uren zullen besteed zijn, anderdeels schijnt een zeker vooroordeel, alsof het voor een man in zijn hooge betrekkingen niet paste, zich te veel in allerlei geleerde onderwerpen te verdiepen, hem hiervan weerhouden te hebben. Van hem zagen het licht: Observationum Libri III in quibus multi auctorum loci explicantur et emendantur, varii ritus eruuntur et numi elegantissimi illustrantur (Ultrajecti 1670); Observationum Libri IV (Daventriae 1678); Apotheosis Homeri, addita explicatione Gemmae Augusteae, Numismatum, Inscriptionum et Marmorum antiquorum (Amstel. 1683. 4^o.), herdrukt in Joh. Polenie, Supplem. Thes. Antiqq. Rom. Tom. II.; Harpocrates et Antiqua Monumenta (Ultraj. 1693. 4^o.); Notae in Lactantium de mortibus persecutorum (Ultraj. 1692. 8^o.); Historia trium Gordianorum (Daventriae 1697. 8^o); Exercitationes duae de Elephantis in numis obviis. Dit werk is na zijn dood uitgegeven door A.H. de Sallengre in diens Novus Thes. Antiq. T. III. Nog wordt aan Cuper toegeschreven: Consideratiën en Redenen, daar bij de noodsaaklijkheid der stadhouderlijke Regering in desen Staat en Republyke wordt aanyewezen, hetwelk echter m.i. te recht door Dumbar in den Tegenwoordige Staat van Overijsel III, 139 wordt tegengesproken.

In tal van werken zijn brieven van Cuper gepubliceerd. Zie hiervoor o.a. Saxe, Onomasticon V, 176 vgl.; van Ecken Bosscha, het Tweede Eeuwfeest van het Deventer Athenaeum 100.

Cuper genoot de hooge eer in 1715 met eenige andere buitenlanders tot lid te worden benoemd van de Parijsche Académie des Inscriptions. Zijn nagedachtenis is aldaar gevierd door een lofrede van le Saint Martin, welke herdrukt is in de verzameling van eenige zijner Fransche brieven (Amsterdam 1743. 4^o.).

De geschilderde portretten van hem en zijn echtgenoote bevinden zich bij Mevrouw Wed. Dijckmeester - Dumbar te Deventer; een geschilderd portret van hem alleen bij Mevrouw Wed. Yssel de Schepper - Dumbar te Deventer.

[p. 488]

Zie over hem: Z.C. von Uffenbach, Merkwürdige Reisen II, 385 vgl.; Saxe, Onomasticon V, 175; Opgave en Beschrijving van de handschriften nagelaten door Gisbertus Cuperus door Mr. P. Bosscha afl. I (Deventer 1842) (niet verder verschenen); Oratio de Gisberto Cupero door P. Bosscha (Deventer 1816); Het tweede eeuwfeest van Deventer's Athenaeum, door C. Fransen van Eck en P. Bosscha. 99; Overijss. Almanak 1842, 151; 1855, 119; J.C. van Slee, De Illustre School te Deventer (1916) register. Over rouwklachten op zijn dood verschenen zie Cat. Deventer Athenaeum Bibl. II, 163.

H. Kronenberg