Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Burman, Pieter (1)]

BURMAN (Pieter) (1), geb. te Utrecht 6 Juli 1668, overleden te Leiden 31 Maart 1741, zoon van den utrechtschen professor in de theologie Frans Burman (1) en Marie Heydanus. Reeds op jeugdigen leeftijd toonde hij veel aanleg voor de taalstudie, zoodat hij in den tijd van 2 jaar (1679-81) het utrechtsche gymnasium afliep. Daarna genoot hij eenige jaren het onderwijs van den bekenden Latinist Joh. Georg. Graevius, den vriend zijns vaders, die na diens dood (Nov. 1679) de zorg voor zijn opvoeding op zich genomen had. Onder diens leiding bekwaamde hij zich niet alleen in de klassieke talen, maar voltooide hij ook zijn daarop volgende juridische studiën, in 1687 met een dissertatie Ad leyem Juliam de vicesima haereditatum en in 1688 met een verhandeling de Transactionibus, waardoor hij den titel Doctor utriusque juris verwierf. Hij schijnt zoowel in Leiden als in

[p. 355]

Utrecht gestudeerd te hebben. In de eerste plaats vinden we hem 24 Sept. 1685 als student ingeschr., in de laatste 1687.

Na een reis door Duitschland en Zwitserland, waar hij vooral de bibliotheken en musea bezocht, vestigde hij zich in 1690 als rechtsgeleerde in Utrecht. Maar reeds het volgende jaar trok hij zich uit dezen hem onsympathieken werkkring terug, daar hij door de benoeming tot ontvanger der bisschoppelijke en geestelijke tienden, een betrekking, die Graevius hem bezorgd had en die hem veel vrijen tijd liet, in staat gesteld werd, zich weer aan de studie der letteren te wijden. Ook trad hij in dit jaar in het huwelijk met Eva Clotterbooke, dochter van den oud-burgemeester van den Briel, Caspar Clotterbooke. Uit dit huwelijk werden 10 kinderen geboren, van wie slechts twee, Frans (3) en Caspar, hun vader overleefden.

Als eerste vrucht van zijn wetenschappelijken arbeid verschijnt in 1694 van zijn hand een door zijn tijdgenooten hooggeprezen studie de Vectigalibus populi Romani (herdrukt in 1734), een vervolg op zijn dissertatie van 1687.

Wederom door Graevius' invloed werd hij in 1696 benoemd tot professor historiarum extraordinarius aan de hoogeschool te Utrecht op een salaris van ƒ 400. 10 Dec. van dat jaar aanvaardde hij die betrekking met een rede de Eloquentia et poesi. Twee jaar later (1698) wordt hij professor ordinarius, in 1701 wordt, blijkens resolutie der vroedschap, zijn salaris met ƒ 200 verhoogd en in 1703, na den dood van Graevius, krijgt hij, als diens opvolger, ook nog den titel van professor Politices (Romeinsche Staatsinstellingen).

In de eerste periode van zijn wetenschappelijk leven staat Burman sterk onder den invloed van zijn vriend Joan van Broekhuizen (Janus Broukhusius) (zie kol. 309) en zijn leermeester Graevius. Voor al zijn uitgaven van dien tijd wint hij hun raad en voorlichting in. Zoo verschijnen achtereenvolgens: 1697 Gudii et Sarravii Epistulae (herdrukt 1711-14), waarvan Graevius het handschrift bezat, 1698 Phaedri Fabulae met commentaar van Gudius, 1699 Horatius cum Jani Rutgersii Lectionibus Venusinis, 1702 de eerste editie van Valerius Flaccus' Argonautica en in 1707, met medewerking vooral van Broekhuizen (zie praefatio) de nog grootendeels door Graevius bewerkte 2e editie der Inscriptiones Jani Gruteri.

De tweede periode van zijn loopbaan (1709-15) is gekenmerkt door vinnigen strijd tegen zijn vijanden. Hartstochtelijk als hij was, bezield met het verlangen om zijn verguisden vader te wreken, lichtgeraakt ook waar het hemzelf of zijn geestverwanten betrof, had hij door menig scherp pamflet verbittering gewekt. Zoo door zijn Dialogi inter Spadaeum et Goraltum (tusschen 1703 en 1711 uitgegeven), gericht tegen zijn aartsvijand Jean 1e Clerc (Joannes Clericus, professor aan het remonstrantsch seminarium te Amsterdam) en door zijn beide Epistolia aan het adres van den utrechtschen professor Melchior Leydekker, benevens door verschillende zijner in het openbaar uitgesproken redevoeringen, vooral die in Obitum Broukhusii (1707). Het is dan ook geen toeval, dat hem juist in dezen tijd door een minderwaardig vrouwspersoon een proces wordt aangedaan wegens defloratie. Deze gebeurtenis, die stof gaf tot allerlei anonieme spot- en smaadschriften, heeft B. veel verdriet berokkend. Omtrent den afloop van het proces bestaat geen zekerheid, doch de diepe verontwaardiging, waarmede B. in zijn geschriften alle schuld ver van zich werpt, doet vermoeden,

[p. 356]

dat hij het slachtoffer is geworden van een tegen hem gericht boos opzet.

In 1711 volgt daarop een ernstig geschil met den utrechtschen kerkeraad, naar aanleiding van Burman's rede pro Comoedia, waarin hij het protest van dat lichaam tegen de vergunning der vroedschap tot het houden van tooneelvoorstellingen scherp afkeurde. De strijd werd zoo heftig, dat de vroedschap het in 1712 noodig achtte een commissie te benoemen om de zaak zoo mogelijk ‘in der minne te assopieeren’ (zie Resolutiën).

Van wetenschappelijken arbeid is in deze periode geen sprake. Slechts brochures, pamfletten en dergelijke geschriften, waarin hij lucht geeft aan zijn verontwaardiging, verschijnen in dezen tijd. Een uitzondering maakt de in de vorige periode voorbereide Petronius uitgave (1709), doch de daaraan toegevoegde praefatio, geschreven onder den indruk der gebeurtenissen van dat jaar, is uiterst scherp en bitter van toon. Verder verschijnen: 1710 le Gazettier Menteur ou Mr. le Clerc convaincu de mensonge et de calomnie, naar aanleiding van diens opmerkingen over den pas verschenen Petronius; Conjuratio Voetiana tegen eenige utrechtsche doctoren en door deze beantwoord met een gelijksoortig gedicht getiteld: Conjuratio Voetiana detecta, de zeer boosaardig geschreven praefatio ad Emendationes in Menandri et Philemonis fragmenta, de door Bentley onder den naam van Phileleutherus Lipsiensis geschreven en hier te lande uitgegeven vernietigende recensie van Le Clerc's mislukte uitgave dier fragmenten; zijn in 1710 uitgesproken satirisch gedicht Somnium sive iter in Arcadiam novam, benevens in 1711-12 eenige ‘wederleggingen’ tegen de aantijgingen van den utrechtschen kerkeraad. In 1713 verscheen nog een anoniem geschriftje, getiteld: Fragmentum ex M....ianis naar aanleiding van de door Joannes van Muyden als rector magnificus in dat jaar gehouden rede en antwoord op diens in 1710 verschenen Burmanniana.

In 1715 werd B. benoemd tot professor te Leiden als opvolger van Jacob Voorbroek (Perizonius). Een poging van de utrechtsche vroedschap om hem door aanbieding van ƒ 400 salarisvermeerdering en den titel van bibliothecaris te behouden, mocht niet baten. 2 Juli aanvaardde hij zijn nieuwe functie als professor linguae Graecae et Eloquentiae (Latijn) met een rede de Publici humanioris disciplinae professoris proprio officio et munere. In 1724 werd hij bovendien nog bibliothecaris der Leidsche bibliotheek als opvolger van Wolferdus Senguerd. Zijn ingenomenheid met dezen nieuwen werkkring spreekt hij in 1725, als hij ook nog den titel van professor Politices krijgt, uit in een rede de Bibliothecis publicis earumque praefectis. In deze functie heeft B. zich buitengewoon verdienstelijk gemaakt. De aanwinsten der Leidsche bibliotheek tijdens zijn beheer zijn uiterst belangrijk. Door B.'s zorgen was het reeds in 1722 gelukt, het geheele ‘Musaeum Lipsianum’ met zijn vele handschriften, (waaronder de z.g.n. Hugeniani-Zulichemiani) en vele brieven van en aan Lipsius aan te koopen. Eveneens verhuisde in 1730 de boekerij van den haagschen burgemeester en geleerde, Sam Huls, waarin zich eenige Vergilius' handschriften met Servius' commentaar bevonden, naar Leiden. Als gevolg dier aanwinsten verscheen in 1724 B.'s hoofdwerk de Sylloye epistolarum, bevattende de briefwisseling van Lipsius, J.F. Gronovius en Nic. Heinsius, een werk van onschatbare waarde, terwijl de aangekochte Vergilius-handschriften ten grondslag gelegd werden aan een nieuwe uitgave van

[p. 357]

dien schrijver, die echter eerst in 1746 door de zorgen van P. Burmannus Secundus verscheen.

Bovendien zien in dezen tijd het licht: 1717 Graevii Orationes, 1719 Vellejus Paterculus (herdrukt 1744), Phaedrus zonder commentaar; 1720 Quintilianus, 1722 Justinus; 1724 nieuwe editie van Valerius Flaccus, 1725 Petri Cunaei Epistulae, Buchanani Opera omnia, Epistula ad Claudium Caperonnerium, den franschen uitgever van Quintilianus, 1727 een nieuwe uitgave van Phaedrus cum novo commentario als protest tegen Bentley's in dat jaar verschenen editie. Eveneens in 1727 Ovidius, de belangrijkste zijner uitgaven (de voorrede werd wegens geschil met de uitgevers eerst lang na zijn dood 1757 gedrukt), 1736 Suetonius Tranquillus, 1740 Lucanus, terwijl in 1760 nog verscheen: Claudiani Opera omnia cum notis Nic. Heinsii et P. Burmanni.

Onuitgegeven brieven van en aan Burman bevinden zich, behalve enkele in Amsterdam, in grooten getale te Leiden.

Burman moet zeker onder de voornaamste philologen der 18e eeuw gerekend worden. Zijn uitgaven, vooral van de latijnsche dichters, cum notis variorum, zijn nog steeds van groot belang voor de teksteritiek, ook van wege de aanteekeningen van N. Heinsius, tot wiens geestelijke nalatenschap B. toegang had. Zij verdienen geenszins het afkeurend oordeel, dat L. Müller e.a. er over uitspreken. Baanbreker der wetenschap was B. niet, daartoe miste hij ten eenenmale critischen zin (Ruhnken Opusc., elog. Hemsterhusii, proef. ad Vell. Paterculum). Bovendien was B. als behoorende tot de periode der Renaissance uitsluitend Latinist en ongetwijfeld gekant tegen het opkomend nieuw-humanisme, in ons land vertegenwoordigd door den Graecus Tib. Hemsterhuis, wiens benoeming tot opvolger van Jac. Gronovius (1716) B. door zijn invloed schijnt te hebben verijdeld. Doch zijn uitgebreide kennis van het Latijn, zijn ontzaglijke belezenheid, zijn bewonderenswaardige werkkracht, die zelfs in zijn laatste levensjaren niet verslapte, stelden hem in staat veel te ordenen en te excerpeeren, wat andere geleerden hadden geschreven. Hij werkte geheel in den geest van Graevius, maar hij overtrof zijn leermeester. Wat dezen niet gelukte, volbracht B.: hij vormde een school van leerlingen, die op den door hem ingeslagen weg voortarbeidden (Drakenborch, Oudendorp e.a.). Zoo heeft B. grooten invloed gehad op de richting der klassieke philologie in ons land.

Zijn tijdgenooten bewonderden in hem vooral den dichter en redenaar. Peerlkamp prijst zijn latijnsche verzen, Boerhaave is in verrukking over zijn Carmen saeculare ter eere van het 150-jarig bestaan der Leidsche hoogeschool in 1725 uitgesproken; van zijn redevoeringen zijn verscheidene in het Nederlandsch vertaald. Voor ons hebben zijn litteraire producten niet meer die bekoring, als te rhetorisch en te breedsprakig.

P. Burmannus Secundus gaf in 1747 zijn gedichten uit, zijn oraties werden in 1759 verzameld door Nic. Bondt.

Portret van Burman in de senaatskamer te Leiden, 1736 door H.v.d. Mij geschilderd. Het is ook door J. Houbraken naar J.M. Quinkhard gegraveerd.

Litteratuur: Lucian Müller, Geschichte der klassischen Philologie in den Niederländen 54-59; J.E. Sandys, A history of classical scholarship II, 443-445; P.C. Molhuysen

[p. 358]

Geschiedenis der Leidsche bibliotheek; J.N. van Hall. Professor Burman en de Utrechtsche predikanten, in Het tooneel I, 48 sqq.; J.A. Worp, Broukhusii epistolae selectae; J.A. Worp, Het leven van Joan van Broekhuizen in Tijdschrift voor Ned. Letterk. 1891, 40 sqq; J.A. Worp, Jani Broukhusii ad P. Burmannum epistulae; S.G. de Vries, De codices Hugeniani (Zulechemiani) der 17e eeuwsche philologen in Handelinlingen van het 2e Ned. Philologen Congres.

Dokkum