Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Bredenburg, Johannes (1)]

BREDENBURG (Johannes) (1), overleden 28 Aug. 1691, deftig koopman te Rotterdam, gehuwd met Katharina Oudaan, een zuster van Joachim Oudaan, die in 1628 geboren was.

Hij is, zooals Joost van Geel zegt, ‘den ouderdom ontweken’, d.i. op de grens van den ouden dag gestorven en dus vermoedelijk een tijdgenoot van Oudaan geweest.

Zijn beteekenis voor de geschiedenis is gelegen in de rol, die hij gespeeld heeft onder de Collegianten. Deze protestanten waren het verst van Rome afgeweken en wars van elk kerkelijk verband. Ze ontkenden eenige belijdenis te zijn toegedaan, en beweerden tot de Algemeene Christelijke Kerk te behooren. In hun vergaderingen, Colleges geheeten, verklaarden zij elkander den zin der Schrift en kwamen eens in 't jaar te Rijnsburg te zamen om aldaar het Avondmaal te vieren. Voor alles zocht men de onderlinge verdraagzaamheid te bevorderen. Nu was Bredenburg ‘een vroom eenvoudig Kristen’ zooals Joost van Geel zegt, maar tevens ‘een schrauder philosooph’. Zijn nadenken leerde hem, dat er zulk een God, als die van welken de Schrift leert, niet zijn kon en voerde hem eindelijk tot de stoute stelling, ‘dat alle verstandelijke werking noodzakelijk is’. In 1671 gaf hij een Praetje over tafet uit, waarin de Collegianten boven Remonstranten en Doopsgezinden gesteld werden, als de eenige waarlijk verdraagzame Christenen.

Maar het ‘profeteeren’ van deze stellingen in de Vergadering gaf aanstoot. Men verdacht hem van instemming met Spinoza's Tractatus theologico-Politicus, dat in 1670 was uitgekomen, en meende, dat zulke overdenkingen bij de Collegianten uitgesloten moesten worden. Latinus Serbaltus Sartensis gaf zelfs een geschrift uit, waarin betoogd werd ‘J.B. esse Spinozistam atque ideo Atheistum’. Bredenburg verdedigde zich en trachtte door zijn Enervatio tractatus theologico-politici, in 1675 bij Naeranus verschenen, zijn tegenstanders te weerleggen. Hij maakte zich daardoor slechts te meer verdacht en Frans Kuyper en Abraham Limmerman

[p. 293]

bestookten hem van alle kanten in de Collegiën en in de pers.

Te Rotterdam gaf deze twist aanleiding tot een scheuring, weldra sloeg het vuur der tweedracht over naar andere Collegiën en dreigde zelfs de Rijnsburgsche Vergadering te ontbinden. Om dat te voorkomen stelde Bredenburg in 1685 op de Rijnsburgsche Vergadering voor het profeteeren en protesteeren bij die bijeenkomst na te laten, maar daartoe waren de echte Collegianten niet te bewegen. Dat raakte het beginsel hunner vereeniging. Dientengevolge werd de breuk volkomen. Zoowel te Rotterdam als te Rijnsburg vergaderden nu voortaan de ‘Bredenburgii’ in een afzonderlijk lokaal en deze ‘Bredenburgsche twisten’ hielden aan, totdat den 30. Mei 1700 onder leiding van Diepenbroek de verzoening tot stand kwam, door Jan Bredenburg Jr. (die volgt) in een gedicht op de Kristelijke vereeniging der Rijnsburgers gevierd.

Bredenburg zelf bleef tot aan zijn dood zijn standpunt getrouw. Nog in 1691 gaf hij tegen Jurieu een geschrift uit over den grond der Reformatie, dat destijds niet gedrukt is, maar door schrijver van dit artikel ter kennisse is gebracht in het Theol. Tijdschr. van 1899.

Ten einde toe meende hij te kunnen beweren, dat men aan den God van den Bijbel kon gelooven al leerde de rede ons ook, dat zulk een God niet kon bestaan en al moest hij tevens erkennen ‘in zijn gemoed ontrust te zijn, omdat rede en godsdienst voor zijn raisonnement niet accordeerden’.

De beste berichten omtrent zijn leven en werken vindt men opgeteekend bij J.C. van Slee, de Rijnsburger Collegianten en bij Joost van Geel, Gedichten, uitgegeven door Kornelis van Arkel (Rotterdam 1724).

W. Meijer