Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Bergh, Mr. Laurens Philippe Charles van den]

BERGH (Mr. Laurens Philippe Charles van den), zoon van Jean Corneille van den Bergh en Sophia Eliana Serrurier, geb. te Dusseldorf 20 Juni 1805, gest. te 's Gravenhage 17 Sept. 1887. Hij genoot voorbereidend onderwijs, ten slotte te Amsterdam, waarna hij 11 Juli 1823 te Utrecht als student in de rechten werd ingeschreven. Daar ontwikkelde hij zich in ruimen zin; hij maakte veel studie van letteren en geschiedenis; vooral Adam Simons, de gele erde dichter, had grooten invloed op hem. Van den Bergh promoveerde dan ook eerst 20 Juni 1830 in de rechten op een Specimen sistens observationes

[p. 119]

de perjurio eiusque poena. Kort daarna vatte hij op 's Konings oproep de wapenen op en sloot zich, hoewel reeds gepromoveerd, bij het Utrechtsche vrijwillige jagercorps aan; 10 Nov. 1830 trok hij met dat corps uit; 18 Sept. 1831 werd het afgedankt. In de legerplaats had hij tijd gevonden zijn studiën voort te zetten; zoo gaf hij nog in 1831 Bespiegelingen over den aard en de ontwikkeling onzer taal (Leiden 1831) uit; het heeft als verschenen vóór de groote ontdekkingen op dit gebied, zoo goed als geen waarde meer; het typeert echter van den Bergh, die altijd meer taalkundige dan iets anders is geweest. Hij vatte echter deze studiën breed op; het was hem erom te doen het volksleven in zijn vollen omgang te bestudeeren en dat voornamelijk tot verklaring en juist begrip der taal. Zoo is het te verklaren, dat hij de meest uiteenloopende onderwerpen behandelde en soms in bonte volgorde schreef over taalkunde, tongvallen, letterkunde, overleveringen, fabelleer, rechtsgebruiken, heraldiek, genealogie, topographie enz.; daarbij, ook in den grootschen opzet, is de invloed van Bilderdijk te constateeren. Nog veel verder dan Bilderdijk bleef van den Bergh echter bij zijn ideaal ten achter; hij had niet de gave om zijn plannen te verwezenlijken; bij een brandende belangstelling voor allerlei zaken ontbrak hem vaste methode en critiek, nauwkeurigheid in waarneming en reproductie, vooral fijne wetenschappelijke zin, die het belangrijke van het onbelangrijke weet te onderscheiden. Vandaar, dat hij ook zoo weinig van blijvende beteekenis heeft nagelaten; zelfs zijn bronnenpublicatiën zijn niet altijd bruikbaar meer.

Na zijn terugkomt te Utrecht had van den Bergh zich laten inschrijven als advocaat bij het Hoog Militair Gerechtshof; maar voor de practijk bleek hij weinig geschikt en hij ging voort met studeeren en publiceeren; o.a. verschenen destijds zijn Nederlandsche volksoverleveringen en godenleer verzameld en opgehelderd (Utrecht, 1836), en De Nederlandsche volksromans. Eene bijdrage tot de geschiedenis onzer letterkunde (Amst. 1838), die als grondslag voor verdere studie nog eenige waarde hebben. Door deze publicatiën werd de aandacht der regeering op hem gevestigd, die hem bij Koninklijk Besluit van 27 Juli 1838 een subsidie verleende om onderzoekingen te doen in de archieven van Rijssel naar gegevens over de Nederlandsche geschiedenis; als resultaat daarvan publiceerde hij het nog altijd belangrijk Verslag der historische nasporingen, op gezag van het Gouvernement in 1838 in Frankrijk gedaan (Arnhem 1838). Een verder gevolg van deze archiefreis was de uitgave van de Gedenkstukken tot opheldering der Nederlandsche geschiedenis, opgezameld uit de archieven te Rijssel en op gezag van het Gouvernement uitgegeven (Leiden 1842-47; 3 dln.), een publicatie, die nog altijd waarde heeft. In denzelfden tijd bezorgde hij voor de Maatschappij der Ned. Letterkunde de uitgave van de Geestelijke gedichten van Jacob van Maarlant en anderen, uit de XIIIe en XIVe eeuw, medegedeeld en met eene inleiding en doorloopende aanteekeningen voorzien (Nieuwe werken v.d. Maatsch. d. Ned. Lett. V: 2) en van de Roman van Heinric en Margriete van Limburgh (Nieuwe werken enz. II en III. 2 dln.; ook afzonderl. Leiden 1846, 47; 2 dln.). Nog gaf hij in dezen tijd op een geheelander terrein Grondtrekken der Nederlandsche wapenkunde (Leiden 1847); herdr. als Grondtrekken der Nederlandsche zegel- en wapenkunde (2e veel verm. dr., Amst. 1861; 3e opn. verm. dr. 's Grav. 1881), Verder een Verhandeling over de oude wijze van strafvordering in Gelderland, Holland en Zeeland,

[p. 120]

voornamelijk in de 13e en 14e eeuw (Leiden 1842), eindelijk een Proeve van een kritisch woordenboek der Nederlandsche mythologie (Utrecht 1846), voorarbeid van beteekenis.

Intusschen had van den Bergh nog nimmer een vaste betrekking kunnen verkrijgen. Eerst in 1849 gelukte het hem te worden benoemd tot praeceptor in de Nederlandsche taal en letterkunde aan het gymnasium te Leiden; maar reeds na een jaar moest hij zijn ontslag nemen. Weinig meer succes had hij als privaat-docent aan de academie; als vrucht van deze colleges verscheen intusschen het nog steeds gebruikte Handboek der middelnederlandsche geographie, naar de bronnen bewerkt (Leiden 1852; 2e verb. dr. 's Grav. 1872). Na zijn ontslag bleef van den Bergh als bibliothecaris van de Maatschappij der Ned. Letterk. te Leiden wonen. Het was voor hem haast een uitkomst, toen hij op aanbeveling van Bakhuizen van den Brink bij Kon. Besluit van 7 Juni 1852 tijdelijk werd verbonden aan het Rijksarchief. Eerst nu kwam hij op zijn juiste plaats. In 1856 volgde hij Bakhuizen als adjunct-archivaris, in 1865 als rijksarchivaris op; dit ambt heeft hij tot een half jaar vóór zijn dood waargenomen. Van den Bergh heeft aan het Rijksarchief zeer veel gewerkt aan de inventarisatie der groote verzamelingen, vooral die der rechterlijke archieven, van den Hoogen Raad en het Hof van Holland. Daarnaast heeft hij allerlei op historisch gebied gepubliceerd. Behalve zijn bekend gebleven studie De batjuwen (Het Ned. Rijksarchief I 235 vlg.) en twee bundels 's Gravenhaagsche bijzonderheden ('s Gravenh. 1857-59), heeft hij in opdracht der Kon. Akademie het Oorkondenboek van Holland ter hand genomen. Eerst publiceerde hij een Register van Hollandsche en Zeeuwsche oorkonden, die in de charterboeken van Van Mieris en Kluit ontbreken. 1e Afd. Tot het uitsterven van het Hollandsche Huis. Op gezag der Kon. Acad. v. Wet. verzameld (Amst. 1861). Daarop volgde het Oorkondenboek van Holland en Zeeland. Uitg. van wege de Kon. Academie van Wet. (Amsterdam, 's Gravenh. 1866-73. 40. 2 dln.), dat met zijn onmiskenbare gebreken de wetenschap onschatbare diensten heeft bewezen. Van het vele, dat hij bovendien nog publiceerde, zij alleen nog vermeld het Intendit of acte van beschuldiging tegen Johan van Oldenbarnevelt, naar het oorspronkelijke in het Rijksarchief met eenige bewijsstukken uitgegeven ('s Grav. 1875); Het proces van Oldenbarnevelt getoetst aan de wet ('s Grav. 1876); Beschrijving der vroegere Nederlandsche gemeentezegels in het Rijksarchief en elders bewaard, benevens de buitenlandsche in het Rijks- Archief. Uitg. op last van Z.E. den Min. v. Binn. Z. ('s Grav. 1878) en Nijmeegsche bijzonderheden (Nijmegen 1881). Van den Bergh is ongehuwd gestorven.

Zie: Ned. Spectator, 1887, 315 vlg.; Fruin in Jaarb. Kon. Akad., 1887, 58 vlg.; dez. in Levensber. Lett. 1888, 29 vlg. (verm. herdruk; met bibliographic; ook Verspr. Geschr. IX, 465 vlg.)

Brugmans