Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Berckel, Mr. Engelbert François van]

BERCKEL (Mr. Engelbert François van), geb. te Rotterdam 8 Oct. 1726, overl. te Amsterdam 30 Maart 1796, was een zoon van Mr. Engelbert, burgemeester van Rotterdam, en Theodora Petronella van Hogendorp (I kol. 310). Hij promoveerde 15 Aug. 1748 te Utrecht op eene Dissertatio politica de morali civilis corporis gubernatione en vestigde zich vervolgens in den Haag als advocaat bij het Hof van Holland. De roep, die er van zijne rechtsgeleerde en staatkundige bekwaamheden uitging, bewoog de regeering van Amsterdam hem 12 Aug. 1762 tot Pensionaris aan te stellen; na den dood van Mr. Ernst Graafland in Januari 1774 werd hij eerste Pensionaris. Hij was de rechterhand van den alvermogenden burgemeester De Vry Temminck: men zeide dat zij samen de Republiek regeerden. Zijn hooghartig optreden maakte hem gehaat, zoowel bij den Stadhouder en den Raadpensionaris van Bleiswijk - bij wiens benoeming in 1772 hij de tweede op de voordracht had gestaan - als bij vele leden der amsterdamsche regeering. In December 1775 kwam het op de dagvaart zelfs tot hoog loopende oneenigheden met de burgemeesters Hasselaer, Clifford en Hop, naar aanleiding van de wijze waarop de Pensionaris de resolutie der Amsterdamsche vroedschap betreffende de door Engeland verlangde leening der Schotsche brigade in de Statenvergadering had behandeld. De zaak werd echter gesust en Van Berckel bleef de leider der amsterdamsche tegen den Stadhouder gekeerde politiek.

In groote moeilijkheden geraakte hij, toen de Engelsche regeering, onder de opgevischte papieren van den Amerikaan Henry Laurens, de bewijzen vond van de onderhandelingen tusschen Amsterdam en de in opstand verkeerende Amerikaansche koloniën, over een mogelijk handelsverdrag, zoodra de onafhankelijkheid van Amerika zou zijn erkend. Bij deze onderhandelingen had van Berckel in 1778 een voorname rol vervuld, en de Engelsche gezant Yorke eischte nu in Oct. 1780 de bestraffing van hem en zijne medeplichtigen. Zoowel de Staten van Holland als de Staten-Generaal desavoueerden de handelwijze van Amsterdam, doch Yorke was daarmede niet tevreden en eischte volkomen voldoening, wat de Staten van Holland

[p. 110]

21 Dec. 1780 deed besluiten de compromitteerende stukken in handen te stellen van het Provinciale Hof. Daar Engeland ondertusschen aan de Republiek den oorlog had verklaard, maakte het Hof zich van de zaak af, door 27 Maart 1781 te verklaren dat waar geen klager was ook geen rechter kon optreden. Van Berckel diende daarop 4 Mei 1781 een adres aan de Staten van Holland in om zich te mogen verdedigen of anders onschuldig verklaard te worden. Hij had zich in dien tijd, vooral op aandringen zijner vrouw, die vreesde dat men hem naar Loevestein zou vervoeren, niet meer in Den Haag vertoond, ofschoon de Stadhouder, hoezeer op hem ten hoogste verbolgen, had verzekerd dat hem geen leed zou geschieden en ook Burgemeesteren van Amsterdam zijn tehuis blijven afkeurden. Toen hem bleek dat geen gevaar meer dreigde en hij weder aan de dagvaart wilde deelnemen, werd hem dit echter verboden. Bij de verandering der regeering in Febr. 1781, waren twee nieuwe Burgemeesters opgetreden, Joachim Rendorp en Jacob Elias Arnoudsz., die beiden niet tot zijne vrienden behoorden; ook zijn beschermheer Temminck was op hem verstoord en daar bovendien de Stadhouder en de Raadpensionaris hadden verklaard hem niet meer te willen ontvangen, werd 4 April aan van Berckel aangezegd dat hij voorloopig niet naar de vergadering van Holland zou worden afgevaardigd, ofschoon men, om hem niet te krenken, zijn naam in het credentiaal der gedeputeerden bleef opnemen. 31 Juli 1781 werd dit in een besluit van den Oud-raad, waartoe alle Burgemeesteren medewerkten, vastgelegd. Deze uitsluiting werd door de Patriotten algemeen afgekeurd en 26 April 1782 stelde de bekende ‘vader’ Hooft - onder den aandrang van den franschen gezant en van van der Capellen van de Poll - voor er op terug te komen; toen men daar niet op wilde ingaan, weigerde hij zelf aan de dagvaart deel te nemen. Ook de jongere patriotsche vroedschapsleden bemoeiden zich met de zaak, terwijl van Berckel zelf niet te bewegen was eenigen stap tot toenadering te doen. Ten slotte gaven Burgemeesteren hun verzet op en kon hij, 20 Nov. 1782, weder ter dagvaart verschijnen. In pamfletten en couranten was over deze quaestie heel wat geschreven, en toen 26 April 1783 de geruchtmakende maaltijd ter eere van van der Capellen in den Garnalen-doelen te Amsterdam werd gegeven, werd ook van Berckels ‘herstelling’ daarbij herdacht: in den tempel der vrijheid, die bij het nagerecht ter tafel kwam, stond voor het altaar een kind met het wapen van van der Capellen, en ter zijde een ander kind met dat van van Berckel en van Henrick Hooft Daniëlsz.

In de Statenvergadering had hij sinds, met de Gijselaar en Zeebergh, de leiding bij den strijd der Patriotten tegen den Stadhouder. In de zaak over de mislukte expeditie naar Brest behoorde hij tot de commissie van onderzoek; evenzoo werd hij in Juni 1783 lid van het personeel besogne tot de zaken der Oost-Indische Compagnie, en in September 1786 van het besogne tot vervanging van den Kapitein-Generaal. Bij de satisfactie aan prinses Wilhelmina behoorde hij tot de uitgeslotenen, en derhalve trad hij 10 Oct. 1787 als pensionaris af. Hij bleef te Amsterdam wonen, en onthield zich verder van politiek. In het streven der jongere patriotten kon hij zich dan ook niet vinden; mevrouw d'Aelders schreef in 1792 dat hij verklaard had der fransche democratie nog meer vijandig gezind te zijn dan het Stadhouderschap.

Toen in 1792, na Rendorps dood, diens Memorien, tegen de bedoeling van den opsteller, het licht

[p. 111]

zagen, meende v.B. op de beschuldigingen, die daarin tegen hem werden geuit, niet te mogen zwijgen. Hij gaf toen in druk eene Missive aan den heer Mr. N.N. houdende Antwoord op eenige gevraagde Elucidatiën, raakende den Inhoud der Memorien van den Heere Mr. Joachim Rendorp (Haarlem, C. Plaat, 1792); een brief van 75 bladzijden, gedagteekend 15 Dec. 1792.

Van Berckel huwde twee malen, eerst te 's Gravenhage, Mei 1759, met Geertruy Roskam (overl. 25 Juni 1782), weduwe van Gerard Muyser, en vervolgens te Amsterdam, 18 Mei 1783, met Jacoba Elisabeth Verbeek (1742-1803), wed. van Mr. Marten Weveringh en dochter van den utrechtschen burgemeester Hendrik Verbeek en Justina Clara van Royen. Hij liet geene kinderen na.

Zijn portret, door R. Vinkeles naar Schmit, komt voor in het Vervolg op Wagenaars Vaderl. Historie II, 422. Van Someren vermeldt nog vier andere portretten van hem, en een van zijne tweede vrouw.

Bronnen: Vervolg op Wagenaars Vaderl. Historie II, 422; IV, 65; V, 65; VI, 170; VII, 131, 219, 324; VIII, 117, 134, 171; XI, 197; XIII, 189; XIV, 77, 78, 178; XV, 104; XVII, 81, 171, 285; Nieuwe Nederlandsche Jaarboeken, passim; Bijvoegselen op het Vaderlandsch Woordenboek van Jac. Kok I, 217 in voce; Rendorp, Memoriën, vooral I, 250-270; J. van Lennep, Leven van Mr. C. van Lennep, 86-93; H.Th. Colenbrander, De Patriottentijd, passim; W.H. de Beaufort, Brieven van en aan J.D.v.d. Capellen van de Poll, passim; Krämer en van der Meulen, Gedenkschriften van G.J. van Hardenbroek, passim; Krämer, Archives de la maison d' Orange-Nassau, 6ième série, passim; Colenbrander, Gedenkstukken I en II, passim; enz.

Breen