Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Bakker, Pieter]

BAKKER (Pieter), geb. te Amsterdam in den aanvang der achttiende eeuw, was kousenkoopman op de Nieuwmarkt te Amsterdam. Hij was een type van den theologiseerenden burgerman uit de achttiende eeuw, die nog al een en ander geschreven heeft. Van zijn lotgevallen is weinig bekend. Alleen weten wij, dat hij in later jaren uitgeweken is naar Diemermeer, waar hij omstreeks 1760 woonde. De eenige datum, door hem zelf ons medegedeeld is, dat hij in 1744 mededeelde 23 jaar lidmaat te zijn. Bakker was een ijveraar voor verdraagzaamheid en bestrijder van alles wat naar ketterjacht zweemde. Als zoodanig leeren wij hem kennen, daar wij met vrij groote zekerheid in hem den man hebben te zien, die Noordkerk's beroemd geworden pleidooi heeft laten drukken. Het gold het in stilte laten drukken van W. Deurhof's commentaar op Job, waarvoor de kleine schepenbank den drukker tot zware straffen veroordeelde, terwijl - dank zij Herman Noordkerk's pleidooi - de volle schepenbank den drukker vrijsprak. Buiten Noordkerk om is de pleitrede gedrukt - er bestaan zelfs meer drukken van - en Bakker is hoogstwaarschijnlijk de man, die de rede opgeteekend heeft en laten drukken. In 1744 kreeg Bakker het te kwaad met den Amsterdamschen kerkeraad. De Zwolsche predikant Nic. Hartman had zich doen kennen als bestrijder van den mystieken W. Schortinghuis en nu in 1744 uitgegeven: Tien bekende vragen in den school van Neerlands kerk nedergelegt (Amst. 1744 in-8o). Bakker heeft toen den Zwolschen predikant onder handen genomen in Den vrager beantwoord en gevraagd door P. Bakker (Amst. 1744 in-4o), wat hij deed volgen door Weegschaal der gesegdens, van .. Nic. Hartman, Jakob Sluyter, en van veel vertelders. Met de Roskam voor dwaalgeesten, en twee wijsgeeren (Amst.) en: De vier portretten van .. Jakob Sluyter ... Warnar Waanwijs .. Joannes Rothé .. den ontpreekstoelden leeraar Kals (Amst. in-4o) Weldra werd hij door den kerkeraad ter verantwoording geroepen. Verschillende samenkomsten zijn toen gehouden, waarbij bleek dat men in hoofdzaak vier grieven tegen B. had: 1e het spottend misbruiken van Gods Woord, 2e het betrekken van de predikanten onder de ‘Duivels zonen’, 3e het te algemeen stellen der Christelijke kerk en 4e het voorspreken der verboden Socinianen. Van B. werd nu geëischt dat hij schuld bekennen en beterschap beloven zou. Daartoe was deze in het geheel niet te brengen en het einde is geweest, dat de censuur op hem toegepast en hij van bijwoning van het Avondmaal uitgesloten werd. Zelf heeft Bakker in twee uitvoerige geschriften het met den kerkeraad verhandelde te boek gesteld, n.l. Zeven gedenkwaarde Samenspraaken in 't Middelburger Schip. Verhandelende de handelingen des ... kerkenraad te Amsteldam in 1744 met Pieter Bakker (Middelb., 1745 in-40) en: De verlooren arbijd, en 't gemarteld lidmaatschap (Leijden 1746 in-4o). Zijn vlugschriften lokten ook anderen uit hun tent, waardoor Bakker opnieuw tot antwoorden gedwongen werd. Daartoe behooren De Christen vangers ontdekt en gevangen (Leid. 1746 in-4o) en Het Judasloon voor verrader Johan Willem Claus van Laar (Middelb., 1746 in-4o). (Over laatstgenoemden zie men het artikel in dit Woordenboek, III kol. 232). Bakker's

[p. 80]

vlugschriften bevatten een breede reeks van gegevens voor de kennis onzer geschiedenis in de achttiende eeuw, maar al die toespelingen zijn zoo goed als niet meer te begrijpen. Al zijne geschriften uit deze jaren zijn bijeengevoegd onder dezen titel: De doornigeroozenkrans gevlogten van Pieter Bakker's schriften, terwijl er ook een bundel met tegenschriften bestaat in het licht gegeven als: De stink-roosen, bijeen gebonden van Pieter Bakkers tegen-schriften (Harderwijk, z.j. in-4o).

Bewonderaar van Deurhof, groot voorstander van verdraagzaamheid, hebben Bakker's ervaringen met den Amsterdamschen kerkeraad er toe bijgedragen hem te doen afzakken naar het Deisme. Als zoodanig leeren wij hem kennen door een boekje, in 1752 anoniem door hem uitgegeven: De godsdienst zonder bijgeloof, bevattende het geloof der Deisten (Deventer 1752, in-8o). Het adres is geheel gefingeerd. Dit blijkt uit een proces in 1758-60 gevoerd tegen J. Baroen wegens de uitgave van pamfletten. Baroen verklaarde, dat het hier genoemde boekje geschreven was door P. Bakker, wiens geloofsbelijdenis het bevatte. Hij, Baroen, had het handschrift ter hand gesteld aan G. van Hattum Jr., die het door R. Brouwer had laten drukken.

Ditzelfde proces hrengt ons nog op andere wijze in aanraking met Bakker. In 1753 heeft in Amsterdam nog al gerucht gemaakt dat men beweerde dat Ds. Tijken bij de vrouw van een Oostindiëvaarder, Margaretha Klump, een kind had verwekt. Over die geschiedenis verschenen verschillende vlugschriften o.a. het Lied der liefde door Kootje (d.w.z. Ds. Tijken) aan Grietje K. (lees: Margaretha Klump) toegezonden. Van dit gedicht verschenen minstens twee drukken, in een van welken op den kant Bijbelteksten zijn aangebracht. Bakker zou de man zijn geweest, die de Bijbelteksten er bij heeft opgeteekend. Men vindt het gedicht in Dichtkundig Praal-tooneel V, 97 vv.

Knuttel