[Joukes, Marten]
JOUKES (Marten), 18de eeuwsch almanakschrijver, geb. omstreeks 1764 te Wouterswoude in Dantumadeel, gest. in Aug. 1800 in de gevangenis te Leeuwarden. Hij was een eenvoudige boerenzoon, die door eigen onderzoek en ten koste vaak van zijn nachtrust tot meer dan gewone kennis kwam. Naar gissing trouwde hij op 23-jarigen leeftijd en werd 12 Oct. 1787 schoolmeester te Burum in Kollumerland. Nadat hij daar bijna twee jaar werkzaam was geweest, ging hij in gelijke betrekking naar Driesum. Reeds in 1784 noemde hij zich mathematicus in den door hem bewerkten Wouterswoudster Almanak naar den nieuwen verbeterden stijl. Op 't schrikkeljaar onzes Heeren Jezus Christus 1784, (te Leeuwarden ter drukkerye van Johannes Seydel). Dit boekje bevat behalve den gewonen kalender met aanwijzing van merkwaardige feiten bijna bij elken datum, meestal uit de geschiedenis van Friesland, weervoorspellingen, recepten voor veeziekten, een handwijzer voor tuinbouw, een kroniek van het jaar 1 tot 1783, een oprechten onvervalschten italiaanschen waarzegger, een soort schatkamer voor alle standen en ook een friesch stuk Ien saemenspraek tusschen ien Friesche boer en ien Grenser studint. Der mey de boer kaam ta ryden fin de Ryp ney Frentjer; Korts op ien Tongersdey te moon, oer verschillende onnerwurpen. (Ta Frentjer by D. fen der Sluus). Of dit laatste stuk van Marten Joukes is, kan niet met zekerheid worden bepaald. Dat de kalender van zijn hand is, staat wel vast, althans in school gebruikte hij de globe, verklaarde voor de kinderen zon- en maaneclipsen en wist die tevoren te berekenen. Het eenige, dat nog van hem te vermelden valt, is zijn aandeel aan het z.g.n. Kollumer oproer van Juli 1791 naar aanleiding van de voorgestelde grondwet, dat Dr. E.H.
Halbertsma met zijn Minne Jorrits reis in zijn Rimen en Teltsjes heeft vereeuwigd en te midden van den verwarden politieken toestand in Friesland van eenige beteekenis is geweest. Hij was een der hoofdpersonen in deze orangistische beweging en ook hij deelde in de gevolgen van den onberaden stap der Prinsgezinden. Hij werd gearresteerd, naar Leeuwarden overgebracht, in het Blokhuis aldaar opgesloten en, nadat hij op enkele dagen na zijn 3 jaar straf had ondergaan, kwam hij als lijk in zijn dorp terug.
Zie: Iduna, 1869, 83-91; A.J. Andreae, Kollumerland en Nieuw Kruisland geschiedkundig beschreven (Kollum, 1883), 122-126.
Wumkes
Auteursrecht onbekend