Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 2

[Ravesteyn, Paulus Aertsz. van]

RAVESTEYN (Paulus Aertsz. van), geb. in 1586 of 1587, overl. in 1655, zoon van Aert Claesz. en Hester van der Stegen, ondertrouwde te Amsterdam 19 Mei 1608 Elisabeth Sweerts, geb. 24 Juni 1583 (H. Sweerts, Alle de gedichten (1697) 535), dochter van Manuel en Margriete van der Steyn (haar grafschrift t.a. p. 574). Afkomstig uit Noord-Brabant, waar zijn familie later grondbezit had, heet hij in zijn ondertrouw-inschrijving letterzetter uit Dordrecht, in welke plaats hij dus zijne opleiding tot het boekenbedrijf heeft gehad. Als drukker vestigde hij zich te Amsterdam, waar hij in 1611 te voorschijn kwam met zijn mij oudst bekende editie voor eigen rekening, de spreekwoordenverzameling, die Gomez de Trier onder den titel Le jardin de recreation naar een italiaansch voorbeeld, in 1594 te Londen gepubliceerd, vertaald had. Er volgden in den loop der tijden schaarsche uitgaven voor eigen rekening van ondergeschikt belang. Zijn kracht zocht hij voor een deel in de exploitatie zijner drukkerij, eensdeels door het aangaan van dusgenoemde compagnieën met lettergieters, papierhandelaars en uitgevers (voor 1634 met Joannes Janssonius en Jacques Carpentier, gehuwd met de weduwe van den lettergieter Nicolaas Briot, in 1635 met denzelfden en Andries Jansz. van Aelst), anderdeels door voor rekening van derden bepaalde kopijen te drukken; als zoodanig documenteerde ik in Jaarboek der Vereeniging Amstelodamum (VI (1906) 159 vlg.): Abraham de Koninck (1610, 1616), Abraham Huybrechtsz. (1613), Cornelis Dirckxz. Cooll (1614), Jacob Scholt (1614), Marten Jansz. Brandt (1615, 1616, 1617, 1619, 1620, 1622, 1623, 1628), Cornelis Lodewijksz. van der Plasse (1616, 1617, 1620, 1621, 1623, 1626, 1628), Pieter Jacobsz. Paets (1616), Dirk Pietersz. Voskuyl (1617, 1618, 1621, 1622), Jacob Pietersz. Wachter (1618), Jan Evertsz. Cloppenburch (1618, 1619), Dirck Pietersz. Pers (1620); Joannes Janssonius (1624), Dirck Jelisz. Kok (1625), Hendrick Laurensz. (1625), Hessel Gerritsz. (1626, 1627), Cornelis Willemsz. Blaeu-laken (1627) en Manuel Colijn (1630). Ook voor instellingen en voor particulieren was hij als drukker werkzaam, zoo in 1623 voor de portugeesch-israëlietische gemeente te Amsterdam en Uriël da Costa in hun strijd over de onsterfelijkheid der ziel (Meinsma, Spinoza en zijn kring 49), in 1619 voor J.J. Coleveldt (Lust-hoofien) en in 1629 voor L.G. a Renesse (XVIII Meditatien). Onderwijl begon hij, voor zoover naspeurbaar, in 1614 met het drukken van hervormde bijbels, psalmen en catechismussen. Een en ander vestigde zoo zeer

[p. 1173]

de aandacht op hem, dat, toen er moeielijkheden kwamen tusschen de drukkers Andries Clouck en Bonaventura Elsevier te Leiden, Machtelt Aelbrechtsdr., eigenares der firma Weduwe en Erfgenamen van wijlen Hillebrant Jacobsz. van Wouw te 's Gravenhage, de commissie, die belast was met het leveren en publiceeren eener nieuwe bijbelvertaling van regeeringswege en de regeering der stad Leiden over het drukken en uitgeven van dezen Bijbel, dit laatste college hem 1 Juli 1635 opdracht gaf de kopy te Leiden te drukken. Een drukkerij-installatie in die plaats was het gevolg, waar de eerste druk van den folio Statenbijbel, den dusgenoemden standerdbijbel, in 1636 door hem voldrukt en in het volgende jaar door genoemde firma van Wouw gedebiteerd werd. Door deze verhuizing naar Leiden kwam aan zijn werkzaamheid te Amsterdam een einde; het drukkerijbedrijf werd daar voortgezet door zijn zoon Nicolaas (kol. 1171) in de reeds in 1631, zoo niet vroeger door Paulus tot drukkerij ingerichte oude Meelhal op den hoek van den Kloveniersburgwal en de St. Anthoniesbreestraat, aan de Nieuwmarkt (destijds Oostermarkt). Onderscheidene edities in onderscheidene formaten werden op deze drukkerij te Leiden van deze Statenvertaling gereed gemaakt; de laatste naar het schijnt in 1645. In of omstreeks 1646 is hij weer naar Amsterdam teruggekeerd, waar hij behalve nederduitsch en waalsch kerkgoed, heel weinig meer deed; ik ken overigens niet anders dan in 1650 een editie van Calvijn's Institutie. Zijn laatste artikel was het Register van de verbeteringe der druck-fouten ende misstellinghen in den Statenbijbel, waarop hij 18 Dec. 1654 en 19 Maart 1655 octrooi had gekregen; eenige maanden later, vóór 5 Dec. van dat jaar, is hij overleden. Het drukkerijbedrijf werd voortgezet door de weduwe. Van haar zoon Nicolaas, die in eigen zaak werkzaam was, schijnt zij weinig of geen steun gehad te hebben; des te meer van hare dochters Hester, geb. 30 Maart 1621, en Maria(?) en haar neef Hieronymus Sweerts, die, althans in 1660 als eerste meesterdrukker bij haar werkzaam was. Een harer eerste, zoo niet allereerste ondernemingen was in 1656 de uitgifte van een psalmboekje, volgens de muziek redactie van Jan Pietersz., die de wijzen met één sleutel genoteerd had, wat zij kon doen, nu aan het vigeerende octrooi, op deze redactie aan Cornelis de Leeuw verleend, wettelijke kracht ontnomen was; van deze redactie verschenen enkele nederlandsche en fransche uitgaven. Er volgde in 1657 de uitgifte van den folio Statenbijbel, waarin de correcties uit het Register waren overgenomen, de eerste dus genoemde corrigeerbijbel ‘volgens kerkenorder verbetert’, die door meerdere gevolgd werd. Na haar overlijden (1662) werd de kerkgoed drukkerij voortgezet onder de firma Erfgenamen wijlen Paulus van Ravesteyn. In 1664 was deze drukkerij gevestigd in de Zandstraat, in 1670 op het Rokin op den hoek van de Wijde Steeg noordzijde. Na dit jaar schijnt de firma niet meer voor te komen. Hester van Ravesteyn was echter in 1688 nog in leven (Sweerts, t.a. p. 550). Een exemplaar van een foliobijbel met het adres van de erfgenamen 1664, gebonden in rijken Magnusband, 1670, met polychrome sneeversiering op gouden grond (R. van der Meulen, Liefhebberij 234), in Oct. 1897 te koop in het antiquariaat van Burgersdijk & Niermans voor ƒ 950, berust thans in de univ. bibl. te Amsterdam.

Zie: Le Long, Boek-zaal der nederduytsche bijbels; Hinlopen, Historie van de nederlandsche overzetting der bijbels; Ledeboer, De

[p. 1174]

Boekdrukkers en Alf. lijst; Oud-Holland 1891, 207 vv.

Enschedé