Marcel Minnaert astrofysicus 1893-1970

De rok van het universum

[p. 491]

Epiloog

De familie

Voor Miep was het werk in de Vredesraad voorbij. Enkele jaren na de dood van Marcel liet Miep Minnaert-Coelingh zich door Barend Schreuders, secretaris van het district Utrecht van de cpn, inschrijven als lid.¹ Via de cpn raakte ze nog betrokken bij het initiatief Stop de Neutronenbom. Ze opende en sloot het Internationale Forum tegen de N-bom van 18 maart 1978 met redevoeringen.² Zij betoonde zich een communiste van de oude stempel: ‘Tegenwoordig wordt zoveel gesproken over mensenrechten. En natuurlijk, wij zijn allemaal voor de mensenrechten, zonder meer, daar kan geen twijfel aan zijn. Dat hoort bij ons hele cultuurpatroon, bij onze tradities, bij onze ideeën over vrijheid en democratie, maar we moeten oppassen dat niet het gepraat over mensenrechten een aanloop wordt voor het begin van een nieuwe koude oorlog en daar heb ik soms wel het gevoel van.’

Na de dood van haar man had zij de contacten met haar schoondochter en kleinkinderen nog verminderd. Haar kleinkind Peter Kruiper organiseerde in 1986 de viering van haar tachtigste verjaardag: ook zíj ontving een Liber Amicorum. Vrienden van de cpn en enkele vredesorganisaties legden in hun bijdragen een direct verband tussen hun optreden uit de jaren vijftig en de beweging tegen de neutronenbom en de kruisraketten: hun activiteiten hadden de geesten rijp gemaakt! Haar kameraad Theun de Vries schreef voor Miep Minnaert het gedicht Begroet de mens waarin hij mensen bezong die zich net als Miep (en Marcel) consequent tegen de barbarij van de bewapening hadden gekeerd:³

‘Steil is de weg en lang het geduld
Voor hen die de boosheid willen breken,
De knechtschap van de aarde verbannen.
Maar de muziek heeft geklonken,
Het woord vrede is gesproken,
Het rijk van de vrijheid, zo vaak verwoest,
Wordt altijd opnieuw gesticht.

1 Liber Amicorum voor Miep Minnaert-Coelingh.

2 Bulletin Stop de N-bom, maart 1978.

3 Theun de Vries, Liber Amicorum. 1986.

[p. 492]

 

Begroet de mens. Begroet

 

De strijdende. Begroet

 

Zijn onfeilbare toekomst.’

Miep Minnaert-Coelingh bleef op de Zuilenstraat wonen tot ze hulpbehoevend werd. Na een kort verblijf in een verpleeghuis kon ze terugkeren toen een verzorgster een groep van vrijwilligsters, feministes en partijgenotes, had ondergebracht in een solide schema. Ze overleed op 13 juli 1990 op de eerste verdieping van Zuilenstraat 25bis, 84 jaar oud. Marcus Bakker noemde haar een trotse, integere en ‘steile’ vrouw.

Boudewijn en Noortje kwamen op gezette tijden naar Nederland: begin jaren zeventig bezocht Miep hen zelfs in Australisch Nieuw-Guinea. Noortje kreeg een spierziekte waaraan zij in 1997 in korte tijd overleed. ‘Bou’ bleef vanuit Sydney actief betrokken bij de biografie die hij als een eerbetoon aan zijn vader beschouwt.

Els Hondius werd aanvankelijk volledig in beslag genomen door het opvoeden van de kinderen. Later begon zij uitgeverij De Els. Zij gaf haar hartelijke medewerking aan de biografie. Paul Minnaert is getrouwd en heeft een dochter.

Zijn wetenschappelijke werk

Natuurlijk eerde de International Astronomical Union haar voorman Minnaert met een krater op de achterkant van de maan en met een asteroïde ergens tussen Mars en Jupiter. Toch zakte de herinnering aan Minnaert in Nederland betrekkelijk snel weg. Dat valt te begrijpen: door de schaalvergroting in de astronomie werd het werk van de pioniers overschaduwd. De spectaculaire opkomst van radioastronomie en telescopie, röntgen- en ruimteonderzoek, satellieten en sondes veroorzaakten een opwinding die het terugblikken op de pioniers van de zonnefysica een antiquarisch voorkomen gaf. Enkele van zijn artikelen worden nog steeds geraadpleegd zoals dat over het reciprociteitsbeginsel in de fotometrie van de maan.⁴

Buiten de astronomie werd veel teruggegrepen op Minnaert, vooral in de Angelsaksische wereld. De Amerikaan W.C. Livingston, die

4 De Science Citation Index (SCI) geeft daarover uitsluitsel.

[p. 493]

nog door Minnaert was betrokken bij zijn revisie van Licht en kleur in het landschap, putte hieruit de inspiratie voor zijn in 1995 verschenen Color and Light in Nature dat hij opdroeg aan Minnaert.⁵ In 1999 vierde de Optical Society of America het feit dat zij twintig jaar lang conferenties over Licht en Kleur in het Landschap had georganiseerd met de bijeenkomst On Minnaert's shoulders. Studenten van de Utrechtse lerarenopleiding Fontys noemen hun website De Natuurkunde van 't Vrije Veld.

In Utrecht zelf werd het Sterrenkundig Practicum in de jaren tachtig opgeheven als gevolg van de destijds opgelegde verkorting van de opleiding tot vier jaar. Het Sterrenkundig Instituut verhuisde in 1987 naar de bovenste verdieping van het Buys-Ballotlaboratorium: de Sterrenwacht op Sonnenborgh werd het domein van de amateurs en Minnaerts spectograaf is thans opgenomen in de museale opstelling. Minnaerts boek van 1969 over Practical Astronomy bracht opleiders van andere instituten evenwel op een idee. De Tsjech J. Kleczek bracht in 1987 een nieuwe bewerking uit, opnieuw bij Reidel in Dordrecht.⁶ Van de 74 opdrachten van Minnaert bleven er 53 overeind en daarnaast voegden twintig astronomen, onder wie Kleczek, twintig nieuwe opdrachten toe. Minnaerts boek voorzag in deze vorm wereldwijd in een behoefte.

De werkgroep natuurkundedidactiek van de Werkgemeenschap voor de Vernieuwing van het Onderwijs vergat hem evenmin en stelde de tweejaarlijkse Minnaertprijs in. Voorzitter Th. Wubbels motiveerde die prijs:⁷ ‘Professor Minnaert is in de jaren vijftig een van de medeoprichters van de werkgroep geweest. Wij achtten het voor de naam van de werkgroep beter wanneer hijzelf geen voorzitter zou zijn. In de praktijk was hij echter de grote stimulerende kracht achter de werkgroep. Door de naam van Minnaert aan een prijs te verbinden, willen wij zijn verdiensten voor de werkgroep en de ontwikkeling van de natuurkundedidactiek eren.’ Voor de niet-ingewijden moet het begin van die motivering cryptisch geweest zijn.

In het kielzog van didactici en fysici stemden Utrechtse astronomen tenslotte graag in met het voorstel het nieuwe gebouw voor de didactiek van de natuurwetenschappen én de theoretische fysica naar Minnaert te vernoemen. Vanaf de opening in 1998 leeft Minnaert voort in dit populaire gebouw van de architect Neutelings.⁸ Ook de Nederlandse onderzoeksschool van astronomie (nova), het samenwer-

5 Lynch en Livingston, 1995.

6 Kleczek, 1987.

7 Wubbels, Woudschotenconferentie 1987.

8 Neutelings Riedijk, 1998.

[p. 494]

kingsorgaan van de sterrenkundige faculteiten van Utrecht, Leiden, Amsterdam en Groningen, kent sedert 2000 een Minnaert Committee.

En: triomf! Het vak sterrenkunde deed eind jaren negentig alsnog zijn intrede in het Voortgezet Onderwijs als verplicht onderdeel van het nieuwe vak Algemene Natuurwetenschappen.

Minnaert kan en zou niet klagen over de mate waarin zijn ideeën en daden, althans de eerste decennia na zijn dood, hebben voortgeleefd.