Peter Jozef Savelberg: een priester van Heerlen

[p. 88]

De gouden tijd.

De waarde-oordelen van een man Gods zijn zeer oorspronkelijk. Ze zijn waarlijk afgeleid van de oorsprong: van God, Die alles schiep, laat bestaan en gebeuren: en van de ziel, tot wier dienst van God alles geschapen is, voortbestaat en gebeurt.

Ze zijn zeer oorspronkelijk ook in de zin van zeldzaam. Want er zijn maar weinigen zo wijs deze schattingen te verrichten: er zijn er nog minder zo absoluut en roekeloos, zich van deze schattingen te bedienen als van een practische, altijd geldende, beslissende wetenschap.

Tot deze kleine minderheid behoorde Jozef Savelberg. Vandaar, dat hij in menig geval voor de meerderheid zich gedroeg als een godvruchtig dromer, als een te goeder trouw onvoorzichtige, die speculeerde op het goed geluk, en wiens inzichten, o ja nobel en eigenlijk ook juist, slecht bruikbaar waren in de practijk en de correctie behoefden van het vermaarde nuchter verstand der meerderheid.

Zijn oorspronkelijkheid van waardéring viel mij bizonder op, toen ik, al lezend in de proces-stukken van zijn zaligverklaring, het korte tweegesprek vond opgetekend tussen hem en een van zijn eerste volgelingen: Broeder Ludovicus. Deze zei met volkomen geoorloofde voldoening: ‘'t Is tegenwoordig toch een heel verschil met vroeger, toen wij, met verlof van de eigenaars, de rapen en wortelen moesten gaan halen, die op het veld waren achtergebleven.’ Hij antwoordde, stil voor zich uit en als bedroefd om een verloren geluk: ‘Ja, maar dàt was toch wel de góuden tijd.’

In die gouden tijd dan werd er kou en honger geleden. In

[p. 89]

de dompige vertrekjes, waarin zij samenleefden, die eerste volgelingen, moest terwille van de verpleegden, op alles bezuinigd worden. De uitgaven, tot de noodzakelijkste beperkt, geschiedden uit toevallige giften van een klein aantal weldoeners. En het overige deel van het karig bedrijfskapitaaltje bestond uit gebedeld geld, moeizaam van huis tot huis bijeengebracht op hun tochten, die zoveel mogelijk te voet werden afgelegd. Bij vreemden, zo was het voorschrift, mocht dan niets worden gebruikt: er werd geheel de dag geteerd op enkele boterhammen en een flesje koffie uit Heerlen meegenomen, en de voetreis voor de Zusters ging niet zelden op één dag naar Wittem, Mechelen, Epen en terug.

In het klooster stonden zij des winters en des zomers om vier uur op en tegen negen uur begon het avondgebed. Ondanks het zware verpleegwerk met bijna geen aflossing wegens het weinig personeel was het eten schraal. In het begin kwam er alleen Zondags een stukje vlees op tafel en Vrijdags was er 's morgens droog brood en geen boterham. Het geleek doorlopend vastendag te zijn. ‘En wij werkten hard, en zijn er helemaal niet van gestorven’, vertelde Zuster Solana. En Zuster Pia zei: ‘Wij zongen en lachten als kinderen,’

Bij de Broeders was het nog erger. Het middagmaaltje, klaar gemaakt in de keuken van de Zusters, kwam gewoonlijk koud aan. ‘Wij kregen nooit vlees in Heerlen,’ vertelde Broeder Aloysius. ‘Een geheel jaar lang bestond ons middagmaal uit ingemaakte raapstelen met water, zout, rijst en meel, doch zonder vet. Wij hadden voor ons drieën maar één lepel, één vork, één mes. Ieder had een paardedeken van drie Mark, één laken, een strookussen en een stroozak. Er was wel een

[p. 90]

kachel, maar twee jaar lang mochten wij niet stoken; totdat Funk het derde jaar zei, dat aarde met water en zout een goede brandstof opleverde. Ik zocht wat hout bijeen en de nieuwe brandstof werd er opgedaan. Het vuur hield zich wel, maar gaf geen warmte. Toen ik, wijl ik last had van koude voeten, een deken méér vroeg, zeide de Stichter: “Dan moet ge u maar harden.” Ik had soms zo'n honger, dat als ik op de hoeve Chorusberg (een half uur van Heerlen) een brood als aalmoes ging halen, ik niet kon nalaten er onderweg wat van af te plukken.’

Als in deze kloosterlijke eerstelingen de vraag opkwam - en hoe natuurlijk was dat in die omstandigheden - of soms de een of andere, die na korte tijd was weggelopen uit de ellende, eigenlijk niet wijs had gehandeld, werd deze twijfel terstond verdreven als een verraad van hun roeping. In de nabijheid van dezen man Gods had zo'n twijfel geen kans. Niemand verdroeg het in zich zelf, te menen, dat deze te veel vroeg van hun geestelijke en lichamelijke energieën. Want terwijl hij op harden en derven aandrong, was hij voor zwakken en zieken de uiterste mildheid en bezorgdheid. De tucht, die hij streng handhaafde, werd rationeel door de uitzondering, die hij niet noodgedwongen en zuur, maar hartelijk toestond, als zij nodig bleek. Daarbij, hij kreeg zijn volle deel aan deze nooddruft, en werd hem dit geweigerd, uit eerbied, uit genegenheid of kinderlijke bezorgdheid, dan nàm hij het, en schafte zich zelf dit hemels recht. De armoe, die hij met zoveel vurigheid aanprees, als van de grootste waarde voor hun persoonlijk leven en voor zijn stichting, was voor deze mannen en vrouwen geen noodzaak, opgedrongen door de omstandigheden, en goedgepraat door een godvruchtig Stre-

[p. 91]

ber om zijn gebrek aan zakelijkheid te verbloemen. Zij ondervonden de waarheid van deze lofprijzing in hun eigen zielsgeluk, in een hun tot nog toe onbekende verhoging van geesten lichaamskracht, in de rustige opgewektheid waarmede hij zelf al deze dervingen verdroeg, in de zekerheid ook, waarmede hij sprak over de toekomst van zijn Congregaties.

Dit sprookje van franciscaanse penitentie en blijgezindheid kon niet lang duren. Het was berekend op een élite, die in voortdurend nauw contact met haar meester, de heilzame suggestie van zijn woord en voorbeeld dagelijks kon ondervinden. Nadat het getal van zijn volgelingen zich had uitgebreid en de kern een groep werd, ontstond noodzakelijk een uitgewerkte regel, die ook aan mensen van minder élan dan het oorspronkelijke, een gemeenschappelijk evangelisch leven moest waarborgen en die gerust stelde, wanneer een humaner methode tot zelfvervolmaking voor groep of enkeling te verkiezen was boven de streng doorgevoerde ascetische van Savelberg. Trouwens het charitatieve werk zelf, dat beide Congregaties zich hadden tot doel gesteld, eiste toen het zich uitbreidde van dorp naar stad, een betere behuizing, een milder tafel, en een financieel bestaan, dat meer zekerheid bood voor de toekomst en voor kloostercandidaten de intrede niet maakte tot een waagstuk.

Maar dat dit sprookje van ontbering werkelijkheid is geweest in de aanvang, en dat deze werkelijkheid toen niet werd betreurd, maar met heldhaftige blijdschap aanvaard als een loutering, als een dagelijkse gelegenheid tot onbaatzuchtige liefde, als een goddelijke gunst om in de kortste tijd te worden ingewijd in het geheim van het waarachtig geluk,

[p. 92]

in het geheim van den naakten Jezus aan het kruis: wat is dat een zegen voor deze Congregaties. Want in de herinnering aan deze waarlijk gouden tijd kunnen de geslachten, die volgen op dit in zoveel moeilijkheden opgegroeide eerste geslacht het kloosterlijk ideaal, zoals dat leefde in het hart van den Stichter en zoals ook zij dat verwerkelijken willen, zuiver terugvinden. Zij kunnen het bedrog ontgaan, hun bloei te bepalen naar de aanwas van hun instellingen en personeel, en de hemelse wijsheid bezitten alleen dáár van welstand te spreken, waar de geest van het sprookje voortleeft in de onthechtheid, eenvoud en liefde tot den armoedigen Bruidegom. Wat het noviciaat is voor het religieus leven van den enkeling, dat is de ‘gouden tijd’ voor Savelberg's Congregaties: een inzet te fors om in dezelfde kracht gehandhaafd te kunnen worden, maar toch noodzakelijk voor het behoorlijk tempo en de juiste richting in de toekomst. De practijk van het noviciaat mag overdreven geweest zijn, de magister veel-eisend, misschien wel tè veel-eisend, maar de edele moed, waarmee de inspannende practijk werd doorstaan en de strenge eis werd aanvaard, werkt later op het onvermijdbaar moment van verkoeling, beschamend, uitdagend tot vurigheid, en leerzaam ook, wanneer het er om gaat, de mate der moeite en de juistheid der doelstelling in evenredigheid met aanleg en vermogen te kunnen vaststellen. ‘Het was toen de gouden tijd.’

[p. t.o. 93]

Broeder Aloysius