Peter Jozef Savelberg: een priester van Heerlen

[p. 72]

Een eerzuchtig kloosterbroeder.

‘Reeds van de aanvang af’, zo vermeldt een van Savelbergs latere aantekeningen, was het zijn bedoeling geweest, om naast een Zuster-Congregatie een vereniging te stichten voor Broeders. Zij zouden dezelfde Derde-Orde-regel volgen en zich belasten met de verpleging der mannen en met de opvoeding der oudere weesjongens.

Zelfs aan den vorsenden Pater Mosmans gelukte het niet met zekerheid de stichtingsdatum dezer tweede Congregatie te bepalen. Was het de 1ste November 1874?

In meerdere opzichten trouwens is het een duister begin, en de eerste bestaansjaren van deze mannelijke afdeling overdenkende, lijkt het mij niet overmoedig te besluiten, dat deze tweede taak, aanvaard vanuit eenzelfde heilige onrust als de eerste, nochtans met een wat minder vaste, organiserende wil werd uitgevoerd. Hoe kon het anders? Het verzamelen van het gezegende zevental tot een erkende kloostergemeenschap kostte reeds zoveel aan zorg en inspanning, terwijl het getal verpleegden intussen steeds toenam. Daarbij - er is gevaar dit te vergeten - hij was nog altijd kapelaan, en zelfs de eerste, in een niet geringe parochie, en hij verschoof deze allereerste van zijn functies niet naar het tweede plan. In deze omstandigheden kon hij zeer moeilijk wachten op een beproefd gezegend mannelijk zevental, begon dus maar te goeder trouw, die echter haar rechtvaardiging vond in zijn barmhartige naastenliefde.

Zo wordt het verklaarbaar, hoe op het einde van 1875, dus een jaar na de vermoedelijke oprichtingsdatum, slechts van drie eigenlijke leden sprake kan zijn. Ook toen pas werd een dagorde vastgesteld en een meer kloosterlijke vorm aan het

[p. 73]

leven van dit vreemde groepje van mensen gegeven. Een inkleding, in plechtige stijl, als een invloedrijk begin voor de kleine gemeenschap, wordt niet vermeld. Er wordt niet aan gedacht, dat zij ook eten moet en ergens wonen moet, zodat de voeding erbarmelijk is en de huisvesting krap en onzeker. Eerst wonen zij met hun verpleegden ‘aan de overkant’, in het gebouwtje, waar Savelberg zelf zijn onderdak gevonden had bij de Franciscanessen. In 1874 verhuizen zij naar de Akerstraat en beginnen daar, in een perceel gehuurd van een zekeren Snackers, zelfs een latijns schooltje, waar, tussen deze verzameling oude mannen, weeskinderen en Broeders, Junk leeft, een student, die als toekomstig priester der Congregatie, zijn latijn en zijn theologie tracht te bemeesteren. In 1876 brengen zij hun armzalig inboedeltje weer over naar het woninkje aan ‘de overkant’. Om plaats te hebben voor hun verpleegden, slapen zij met vieren op één kamertje, dat drie deuren en geen enkel venster heeft. In 1878 eindelijk wordt hun habijt bepaald.

In zo'n toestand van onzekerheid kan het mogelijk worden, dat een persoon van weinig gezond verstand en van onbeheerst gevoel kans ziet zijn minderwaardigheid te ontvluchten, en er in slaagt zich een fictieve houding te geven van voornaamheid, zodat hij overwicht krijgt op anderen.

Dit tijdelijk succes werd in het wel devoot maar aanvankelijk niet schrander genootschap der Broeders bereikt door een zich noemenden Aurelius, een bekeerling over wiens zonderlinge aanmatigende gedragingen, over wiens naam zelfs, de Stichter in zijn aantekeningen, wellicht uit goedheid, zwijgt, maar van wien nog enige compromitterende brieven in het archief der Congregatie zijn bewaard.

Gekleed op 2 November 1874 beschikte deze eerste novice

[p. 74]

over een onverklaarbare vrijheid van beweging, want op 23 November hield hij te Aken over de nieuwe Congregatie een voordracht, die ging, zoals hij schrijft ‘wie ein Schnürchen’, bezocht de volgende dag mgr. Laurent, die, natuurlijk op zijn verzoek, ‘ons de Regel zal maken’, ontwikkelde vervolgens een uitgebreide correspondentie om postulanten aan te werven, terwijl hij bij deze werkzaamheden de indruk verwekte, dat hij, Aurelius, de stichter was. ‘Het is een zware en doornige taak een Congregatie te stichten’ en hij vroeg gebed. Junk, de student, een van de misleiden, schreef dan ook aan Savelberg: ‘Tot aan mijn bezoek ten Uwent hield ik Broeder Aurelius voor den stichter der nieuwe orde. Naar zijne brieven te oordeelen had hij reeds eenige Zusters in zijne orde aangenomen, evenzoo eenige Broeders, wier intrede tamelijk zeker was.’

De onrustige activiteit van dezen man, levende in een ziekelijke fictie van zedelijke belangrijkheid, moest op ieder, die over wat mensenkennis beschikte, een bedenkelijke indruk maken. De drukke correspondentie, die hij voor ‘zijne’ stichting voerde, heeft dan ook niet kunnen voorkomen, dat zijn genootschap in April van 1875 uit twee leden bestond: hij zelf en een zekere Broeder Bernardus. In toog hield deze in de limburgse dorpen collectes voor de Zusters. Hij bezat meer aanleg voor een kluis dan voor een klooster en werd daarom in het communiteits-leven later niet opgenomen.

Het was in die tijd, dat de Stichter optrad tegen den pseudostichter. Hij onderwierp hem aan een beproeving, van aard dezelfde als waarmede hij zijn eerste vrouwelijke volgelingen in kloostergeest en in gehoorzaamheid getraind had. Want hij stelde hem onder het bestuur van een blind verpleegde, Jozef Didden, een gewezen metselaar. Aurelius zei

[p. 75]

tot Jozef: ‘Nu zult gij besturen en ik het goede voorbeeld geven.’ De beproeving bleek in de practijk te zwaar voor dezen libertijn. Want toen de blinde Jozef inderdaad bestuurde en zijn onderdaan last gaf bij een zieke te waken, toonde Aurelius, deze man van het goede voorbeeld, duidelijk zijn misnoegdheid. Meer en meer voelende, dat aan zijn fantastische strevingen naar aanzien een einde gemaakt was, verliet hij de Congregatie, zodat op 14 April van datzelfde jaar 1875 Junk schreef aan Savelberg: ‘Broeder Aurelius, die een steunpilaar zijn moest of zelfs Stichter, zoals hij zich tegenover mij noemde.... is een slachtoffer van zijn eerzucht geworden.’ Vermeld wordt, dat hij later tot priester gewijd werd in Amerika.

Maar wie kan het aan buitenstaanders kwalijk nemen, dat zij, dit verloop van zaken kennende en zich herinnerende de geruchtmakende propaganda van dezen vluchteling, het bedrijf van den Heerlensen kapelaan in het huis van Snackers meewarig bekeken en zeiden: ‘Daar komt niets van terecht.’

Onder die buitenstaanders was zijn eigen neef, zijn eigen pastoor en deken Frans Savelberg. ‘Eduard, zo zei hij, blijf er niet, het geeft toch niets. Blijf koster bij mij, ik zal je een goed loon geven en elk jaar een zwart pak.’ Die Eduard was Broeder Aloysius, de toekomstige leider van het vermaarde Heerlense Kneipp-instituut, in deze tijd een van de nog weinige overgeblevenen der kloosterlijke oude garde.

‘Het geeft toch niets’ kan een verschrikkelijk woord zijn, wanneer een man van gezag en ervaring, in ernst en niet uit kwaadwilligheid of bittere luim het uitspreekt over een onderneming, die eerlijk bedoeld is. Verschrikkelijker is het, als

[p. 76]

de ondernemer het zelf aan zich zelf bekennen moet. Het is niet zeker, of deze pastoor dit woord ook tot zijn kapelaan gezegd heeft. Het is zelfs onwaarschijnlijk: de tegenwoordigheid van den betrokkene maakt ons gewoonlijk voorzichtiger in het spreken dan zijn afwezigheid, wat niet altijd kiesheid is, noch is het noodzakelijk in ons voordeel of in zijn voordeel.

Wel is het zeker, dat de betrokkene in ons geval wist, dat ‘men’ zo dacht. En daarom kon dit verschrikkelijk woord gemakkelijk de inhoud worden van een zelfbekentenis en aldus de verschrikkelijker uitwerking verkrijgen, die de moedeloosheid heeft, als zij beaamd wordt door den moedeloze.

Ik zou den mens in Jozef Savelberg moeten vergeten om te kunnen beweren, dat deze zelfbekentenis, al bleef zij dan ook bepaald tot een ogenblik, door hem nooit uitgesproken werd. Het uiterst moeizaam begin van zijn kloosterlijke ondernemingen maakt de veronderstelling van zo'n sereniteit onmogelijk. Deze onbewogenheid des gemoeds zou den voortreffelijken christen, die hij is, verlagen tot den stoicijn of tot den naïeveling. De moed van den christen wordt bevochten op moedeloosheid: de moed van den stoïcijn is gedresseerde ongevoeligheid, de moed van den naïveling komt voort uit slecht ontwikkelde observatie-zin. Naar uiterlijk overeenkomend, verschillen zij naar innerlijk in de hoogste mate: de eerste heeft zijn innerlijk gecultiveerd, de tweede verloren, de derde heeft er nooit een gehad.