De satire in de Nederlandsche kunst der middeleeuwen

[p. π5]

AAN
DE NAGEDACHTENIS
VAN MIJNEN VADER.
†††

[p. I]

Voorbericht.

De bedoeling van het hierbij aangeboden Academisch Proefschrift is niet eene wijsgeerige en diep-gaande cultuurhistorische beschouwing te geven van den satirieken zin onzer voorvaderen, de psychologische oorzaken op te sporen van luidruchtige vermaken als het Narrenfeest en dergelijke, of een zelfstandig onderzoek in te stellen naar een mogelijk diepere beteekenis der talrijke satirieke figuren aan middeleeuwsche monumentale gebouwen. Slechts een overzicht wilde ik geven van wat er in de litteraire en de beeldende kunst der Middeleeuwen hier te lande aan satirieke, of met het satirieke verwante, uitingen is overgebleven; hopend daarmede tevens eene kleine bijdrage te hebben geleverd voor de kennis van het uiterlijk en innerlijk leven onzer voorvaderen.

❦ Wellicht zullen er lezers zijn, die enkele uitweidingen minder ter zake achten, zooals b.v. het begin van het hoofdstuk over den Duivel, waar niet steeds van ‘satire’ sprake is. Maar op deze en dergelijke plaatsen is m.i. eene korte vermelding van de historische ontwikkeling eener figuur, eener idee, volstrekt niet overbodig. Bovendien is een streng in 't oog houden van bepaalde grenzen eene onmogelijkheid bij een onderwerp als de satire; immers reeds over hare definitie loopen de meeningen zeer uiteen of zijn maar al te vaag.

❦ Daar dit boek om het behandelde onderwerp wellicht ook een enkele maal door lezers buiten academische kringen zal worden

[p. II]

ter hand genomen, heb ik hier en daar een Grieksch of Angelsaksisch citaat vertaald.

❦ De aanhalingen uit Mnl. gedichten en prozawerken zijn met de interpunctie der laatste uitgaven overgenomen. Waar geciteerd werd naar eene uitgave zonder moderne interpunctie, werd ook deze toestand behouden.

❦ De illustraties zijn niet gegeven om haars zelfs wil, maar slechts ter begeleiding van den tekst; zoodat ik dan ook een enkelen inkt-omtrek voldoende oordeelde. Sommige er van kan men ook vinden in het werk van L. Maeterlinck, Le genre satirique dans la peinture flamande, of in periodieken, waarnaar in de noten verwezen wordt; de meeste zijn naar het origineel geteekend. Het schoonste werk zou ongetwijfeld zijn, eene volledige verzameling fraaie photographische afbeeldingen te geven van al de in hoofdstuk VIII genoemde satirieke voorstellingen in de beeldende kunst. Van eene dissertatie kan men echter niet eischen, dat zij tot zulk een kostbare onderneming zou worden. Trouwens, vele der daar genoemde werken, zoowel van beeldhouw- als van miniatuurkunst, zijn binnen ieders bereik, en wie er waarlijk belang in stelt moet de zaken zelf liever gaan zien, dan zich tevreden stellen met eene afbeelding.

❦ Wat de, in veler oog wellicht al te talrijke, noten betreft, hiervoor meen ik mij niet beter te kunnen verontschuldigen dan met de woorden van Georges Kastner, in de Préface van zijn Les danses des morts (p. XIV): ‘Attendez un moment, comprenez bien ce que vous lisez; voilà certainement un mot dont la signification ne vous est pas familière, une phrase dont vous ne devinez pas la portée; et cependant vous passez là-dessus avec une belle indifférence, afin d'arriver plus vite au mot Fin et de courir à la lecture de quelque autre ouvrage! - Les auteurs qui s'occupent de matières sérieuses savent tous de quelle utilité sont ces notes qui contiennent l'indication des sources où l'on

[p. III]

puise, les pièces à l'appui d'un fait, et souvent la justification d'une hypothèse’....

❦ De voltooiing van dit proefschrift is mij tegelijkertijd eene welkome gelegenheid, om openlijk mijn hartelijken dank te betuigen aan mijn hooggeachten promotor, Prof. J.W. Muller, voor de vele goede raadgevingen, wenken en opmerkingen, die ik tijdens en na de bearbeiding der gekozen stof van hem mocht ontvangen. Evenzoo breng ik hier de betuiging mijner oprechte erkentelijkheid aan de Professoren Gallée en Kalff, voor hunne lessen en voortdurende belangstelling.

❦ Ten slotte een even welgemeend woord van dank aan al wie mij in eenig opzicht door raad of aanwijzing behulpzaam was, inzonderheid aan den Heer Lindsen te Utrecht, die met zijne gulle, door zoo velen gewaardeerde gastvrijheid, mij tot zijne fraaie en kostbare bibliotheek toegang gaf en verschillende zeldzame werken over beeldende kunst ten gebruike afstond.

† † † † †
† † †
†