Op 'e literaire toer

[p. 126]

Jok
in ûngelok

allegear stienen se nei dat iene ûngelokkige konsoletsje to sjen op it stuit dat jok in stap achterútdie en fan 'e steger foel.

de steger stie yn 'e herfoarme tsjerke yn it koar omt de brot oplape wurde moast de stiennen donderen út 'e muorren en de fellen hongen der bij mar it ding stie yn ien as oare monumintelist dat ynsté fan it tsjin 'e wrâld to smiten moast dy âlde rotsoai sa nedich opknapt wurde nou ja sijen koenen fan to foaren ek net witte dat jok dêrbij deafalle soe doet we de ljedders oprounen fan 'e iene stegerplanke nei de oare hienen we 't der noch oer hoe heech oft it wêze soe. heech genôch foar jok yn alle gefallen. de ljedders stienen om en om nei links en nei rjochts de earste rikte oant even oer de helt fan 'e klommen dyt dêr geweldige swier lieken omt men der oars nea sa ticht bij kaem (de lju dyt ûnder bleaun wienen seagen omheech en rôpen hwat it wienen al gjin minsken mear mar nuvere kop-en-kontsjes) de ein fan 'e twade ljedder wie bij de stoffige kapitielen dyt fol grús en skilferkes kalk fallen wienen en heel great en foarmleas omt se geregeld goed folsmard wienen mei wytkalk as men nei ûnderen seach rounen de klommen nei de flier ta smel út se stienen dêr heel ticht bijinoar it jowt in hwat draeijerich gefoel al. dan de trêdde ljedder (swypke hwat mear as de oaren? se sieten wol fêst) dyt ûnder oan 'e skilderingen útkaem dert se nou mei oan 't wurk wienen en dyt dêr allinnich mar mear skiere skimmelige ravaezjes lieken en it selde byld op de folgjende fordjipping dert de bogen fan 'e skilderingen bigounen dat wie de flier dert wij op stienen doet it barde der wie noch ien boppe mar dit wie heech genôch fansels de minsken ûnder seagen al net mear se skarrelen as mychhimmels oer it craquelearre patroan fan 'e sarken hinne, dizenige ljochtbondels as forsperringen ûnder jin (houdt u

[p. 127]

steeds met beide handen vast)

jok dyt it allegear wol sjoen hat en dyt ús foar gean lit om dat rare konsoletsje to bisjen hij soe in stap achterút dwaen om hwa wit in sjekje to draeijen en binnen in fiifte sekûnde groeit stadich de forwûndering dat er nou noch gjin groun ûnder syn foet fielt, mealje de mooglikheden fan in opstapke in stoepke in trottoir (ach ûnsin, sil er tocht ha) foarbij, slacht de skrik fan ûnrie yn syn ûnderliif mar doe foel er fansels al dws syn lichem kantele al nei achteren en it holp net mear dat er reflektorysk dûbeldklapte en griep (griep dert neat wie)

jezus kristus hwat skrok ik, tocht ik, mar dat wie al folle letter hwant op it stuit sels wie der net folle to skrikken ik seach him fallen en it skeat as in spitse kolom yn myn krús op (de sek krimpt hastich de blaesôfsluter forslapt) en sloech ûnder tsjin 'e mage op dyt wer tsjin it hert oan stuitere dat op syn bar in pear sekûnden stil stie (leau'k) en dan geweldich fûl yn 'e kiel bigoun to slaen - mar dat wie dan al wer folle letter. dat skrikke eins, né, op it stuit sels barde der neat tominsten net mei mij ja hie'k dan sizze moatten sjoch jonges dêr donderet jok fan 'e steger?

miskien dat der even in flits wie fan in ûntofredenheit, eat fan: hwerom jok nou fordomme. dyt dêr bij de steger lâns foel en de ljedders njonken him lâns sigesaegjen seach (bleek en klam fan swit:) jezus jonges hwat skrok ik dêr alderheislikst tocht ik dêr net dat jok fan 'e steger foel, seach ik my dêr in seil fladderjen dat se falle litten hienen man ik tocht dat ik it bistoar ik tocht dat jok fan 'e steger dondere (in flits fan in mooglikheit om to biswarren, ôf to kearen). hienen se gnize kind as ik dat achterôf sein hie mar ik hoefde 't net to sizzen hwant it wie jok forgoed sels

(de sarken fan 'e flier sjoen troch in geweldigen zoomlins san foaroarlochse grizelfilm yn stereo mei in reagriene bril op, freselik skreauwen fan it publyk yn 'e seal) doet er goed en wol murk dat er gjin kâns mear hie om him fêst to gri-

[p. 128]

pen woed er om help roppe ja de mooglikheit om mei seis man in seil to gripen en him op to fangen der moast dochs hwat dien wurde hie hij it soms oan tiid om to bitinken dat it absurd wie omt wij net iens ûnder stienen en dat we dus earst alle ljedders ôf nei ûnderen ta rinne moatten hienen ja goed redenearre mar doe wie jok al op healwei hij woe dus gewoan sizze jonges godfordomme help my nou even mar der kaem in lûd út (smoard troch de luchtdruk, al heal biwustleas aldergelokst?) as liet er de dokter syn mangels sjen, in heech binaud aaa in bytsje guorreljend en op ien toan, net leger wurdend fan toan lykas op 'e film. en dan fansels skerp ôfsnien bij it delkommen.

en ik hearde dat wol mar ik wie net drôvich omt jok dêr deafoel hwant hij wie noch lang net dea, hij foel allinnich noch mar en hij rôp fan aaa mar hij bidoelde jonges help my nou even en ik stie der mar en ik tocht doch nou hwat godfordomme DOCH NOU HWAT rop de oaren om help krekt oft dat hwat jown hie mar ik bin der forrekte wis fan dat jok even nei my seach doet ik dêr noch rêstich stie (de skrik noch net sichtber oan myn lichem) faeks wol mei de hannen yn 'e bûse, en tocht ha moat dêr stiet atse hwerom docht dy nou neat. wit ik wol dat dat net koe mar ik hie letter tiid genôch en jok hat it nea oan tiid hawn om dat yn to sjen. oan 'e oare kant hie jok fansels doe ek al yn 'e rekken dat der neat mear oan to dwaen wie mar syn lichem wraksele noch reflektorysk hij sels moast him yn dy oardel sekûnde ta de dea wenne se sizze dat ien dyt deagiet syn hiele libben foar him sjocht as in filmstrip lykas yn fan dy belse plastic miniatuer fototasteltsjes dat gjin fototasteltsje is mar in kykkastsje mei kykjes fan neakene froulju mei in knopke der oan om de plaetsjes to forwikseljen knip, wer in oar mokkel miskien dat er ynienen wer dingen seach fan doet er heel lyts wie knip, dat syn heit him foaroer op 'e tafel dellei en de dokter stiek him mei in greate nudle yn 't bil op it selde stuit stie ik miskien ek wol oan san dinkje to knippen en seach

[p. 129]

dingen dyt wij togearre bilibbe hienen, ek al fan heel lang lynd

mar né, dat wienen allegear moaije achterôfprakkesaesjes fan mij op it stuit sels tocht ik allinnich mar jezus aenst moat ik it oan syn ouwe mins fortelle, en sels dat tocht ik pas achterôf.

it ouwe mins wennet mei jok yn in húske yn 't sperkhem, san búfrou-húske mei in erker en de sliepkeamers op 'e fordjipping, in túntsje derfoar mei dalia's der yn en in achterom mei stegen tusken swart carbolearre skuttings knip, in jonkje hwat jonger as hij dyt fan 'e oare kant ôf oer it sket hinne sjocht (hij tocht altyd: hoe kin san forrekt lyts jonkje der oerhinne sjen, letter bliek dat er gewoan op in rak klom) en freget bei 'k bij dy boartsje (snottebellen) mem mei atse bij my boartsje (beb bei atse bij by boartsje jok altyd mei syn rare oanwensten, sei 't ouwe mins) it wie in lust hoet dy beide mei inoar oerwei koenen, ê gean wech mins, hwat suden jou der fan wete, sei jok tsjin har mar hij miende 't fordomde goed mei har, ik hè 'n seun út duzend, sei 't ouwe mins, al hoe rûch oft er ek tsjin har útfalle koe aenst kin 'k nei 't sperkhem ta fytse en hwat moat ik dan sizze, der i' hwat met jok je seun het in ongeluk had je mutte nyt skrikke, ja 't ouwe mins sil net skrikke se skrikt har in ûngelok, godfordomme dy rotjonge

wilens in momintopname (1/500 bij 2,8) dy oaren dyt mar nei dat konsoletsje stienen to sjen dat der nou al sûnt de midsieuwen foar neat yn 'e muorre siet en ik dyt jok (bêste kameraed en datsoarte fan ûnsin) as in bondel âld guod nei ûnderen ta sûzen seach doet er op healwei wie bigoun er mei dy nuvere hege sjongtoan to skreauwen mar eart se dat yn 'e rekken hienen en har omkearden wie 't al lang bard it gekste wie dus dat jok oan dat kykkastsje siet to knippen wylst ik de plaetsjes dert ik op foarkaem allegear letter bitinke moast (yn it hok achter harren hûs wy hawwe de broek op 'e knibbels hingjen en hâlde ús stive dingen njonkeninoar

[p. 130]

om to mjitten. letter seit er even neat en hymket hwat, weewow floitsje we oer ús earste orgasme) en ik tocht: aenst kin ik it ek noch tsjin syn faem sizze och hearegod ek dat noch hij hat san forrekt leaf famke in yndo'tsje mei prachtich egael fel se hjit fan nine en se hat fan dy moaije rêstige eagen dyt se hjir net hawwe san alderleaust bern se soenen har oer in pear wike forloofd hawwe fijne boadskipper bin ik aenst: nine jok is dea justerjoun ha se grif noch bij inoar west, yn 'e simmer is dat maklik, bûtenút is romte genôch, se ha praet oer de forloving en oer harren sels, earlik sûnder flauwekul (fielde har koele sterke skonken dyt se om him hinne sloech it lêste hwat er fan har seach wie hoet se opwipte op 'e fyts om har jas goed oer 't seal to krijen) nine wist nou noch neat dy tocht noch altyd dat se oer in pear wike forloofd wie mei jok

dyt lykwols (knip: it lyk fan syn heit, in soarte fan lizzend portret yn waeks mar mei de echte pyjama oan, veristysk) binnen in tsiende sekûnde as in plunjesek fol âlde skuon delkomme soe op ien fan 'e sarken mei in freselik lûd, mear forbylde as wier heard: in koarte roffel (de hakken, de knibbels, de earmtakken, de skouders, de hurde plasse) mar mei tagelyk it kreakjen fan syn brekkend taei skelet en tocht op dat stuit: oan atse ha 'k ek neat dy stiet mei de hannen yn 'e bûse ta to sjen, net wittend dat der him doe al in trage frettende legens bigoun to foarmjen, in seary heugenissen (in merke earne yn in doarp dws in patatkream en ien sweefmoune mei in oargel dert men jin geweldich bolbjirken ôf-sette hingjend oan 'e stuoltsjes dyt soms hast boppe de kape útslingeren it âljen fan 'e boerejonges mei stienreade koppen en klompen oan en letter de geile doarpsmokkels oan 'e preut fiele) mar neat forleken bij nine of it ouwe mins dyt nou eins de seary byldtsjes ek sjen moast of winliken wierskynlik wol sjen sil se sizze dat in mem it altyd fielt as har soan stjert of jildt dat net foar in ûngelok?

[p. 131]

jok lei op 'e rêch nei boppen to sjen it liek oft syn holle in kûle yn 'e sark slein hie mar dat wie fansels sa net hwant it izerke fan syn rjochter hakke hie mar in heel lyts ljochtgriis kraske yn 'e stien makke.

(maert 1963)