In brulloft yn 'e Wâlden

[p. 7]

Hwat oer de skriuwer en syn wurk

Ta ynlieding fan dizze ‘wiere forhalen’ wolle wy hwat oer Tsjibbe Gearts van der Meulen meidiele. Yn 't koart, omdat der tagelyk mei dizze bondel yn de rige ‘Minsken en Boeken’ fan de Fryske Akademy in wurk oer him útkomt.

Tsjibbe Gearts mocht himsels graech as wrâldboarger of kosmopolyt bititelje; hy hat der yn syn jonge jierren ek oer prakkesearre om him yn 'e Foriene Steaten to festigjen; hy mocht graech reizgje, sels Amearika hat er bisocht, mar likegoed is er altyd Burgumer bleaun. Dêr is er de 6ste maeije 1824 to wrâld kommen en de 16de maert 1906 forstoarn.

Syn heit wie klokmakker en nei de legere skoalle moast Tsjibbe helpe yn heite affearen. In setsje hat er lytsfeint by de bakker west, lyk as wy yn ‘In brulloft yn 'e Wâlden’ biskreaun fine, mar in echte bakker siet der likemin yn as yn syn konfrater Waling Dykstra. It draeide wer op klokmeitsjen út. Letter docht er net allinne yn klokken, mar ek yn boeken en skriuwark. Boppedat hat er dan in ‘smoarch winkeltsje’, sa't de lju doe in krudenierssaekje wol neamden. Hy bliuwt moai lang frijfeint, mar yn 1858 trout er mei Grytsje Piters Peereboom fan Boalsert, dêr't er seis jonges by kriget.

It kaem net altyd like rom om. Sadwaende wie it ‘Winterjounenocht’, de foardrachtjounen dy't er fan 1860 ôf yn 'e mande mei Waling Dykstra joech, net allinne in wolkom aventûr - hoe aventûrlik it soms wie lêze wy yn ‘In lyts priuwke fan in strou’ -, mar ek in net minder wolkomme ynstruijing. Trije jier letter moast it ophâlde. Doe waerd er brievegaerder. Dat wie wol gjin fetpot, mar it bistjutte tominsten fêst jild. Hy doogde net foar dat postje; it mei in wûnder hjitte, dat it noch tsien jier duorre hat. Hy seit der hwat fan yn syn brief oan Buitenrust Hettema (it foarste stik yn dit boek).

[p. 8]

Tsjibbe Gearts krige de fuotten pas goed ûnder it gat as printer en as útjower fan de Burgumer krante. Syn agintskip foar steamboatmaetskippijen dy't op Amearika foeren, hat er it ek goed mei hawn. Doe't er njonkenlytsen it spul mear op syn soannen stean litte koe, krige er lins foar syn skriuwerij.

Likegoed hat er fan syn feintejierren ôf in fruchtber auteur west. Sûnt 1847, doe't de Fryske foarman en skriuwer Harmen Sytstra as ûndermaster to Burgum kaem en freonskip mei him sleat, wie Tsjibbe Frysk skriuwer, al wol dat net sizze, dat er letter noait hwat yn 't Nederlânsk makke hat. Unbigryplik dat in man mei safolle bislommeringen safolle skriuwe kinnen hat. ‘Ik haw noait op roazen gien’, stiet der earne, ‘mar ik moat sizze dat my dat ek net moai talike, hwant as ik in roas sjoch (al is 't ek in moai jongfaem) dan tink ik jit altyd om toarnen’. Hy litte oan ‘ôfdwalinge des geestes’, seit er sels, mar op skriuwen koe er him yn alle omstandichheden konsintrearje. Op reis bygelyks, likefolle oft it op 'e Sudersé of op 'e Oaséaen wie. Mar ek wol as er yn 'e nacht weitsje moast fanwege sykte yn 'e húshâlding.

Omtrint alle genres hat er bioefene. Lyryk, lietteksten, foardrachten, forheljende rymstikken, opera- en oratoriumteksten, oersetting út Goethe's ‘Faust’, alles hwat mar yn dichtfoarm foarkomt. Ek alderhanne soarten proaza fynt men ûnder syn wurk: biskôgjende artikels, geastige taspraken by hurddraverijen en oare gelegenheden, forhalen, hiele rigen, mar noait in folsleine roman, al biwiist er mei ‘Fen 1856 oan 1859, of în great trije jier, ho is 't moglik?’ (1860) dat er mâlle skoan in frij gearstalde plot opsette kin. Folkskundich materiael bringt er mei Waling Dykstra gear yn ‘In doaze fol âlde snypsnaren’ (²1882). Mei ‘Moaije blommen fen ùs Frysce letterkroane’ (1879) stalt er faeks wol de wyldste blomlêzing gear dy't oait makke is. Wyld kin er it by tiden ek fortoane op it toaniel. Hy hat in foarleafde foar it heechkomyske en foar it melodramatyske, mar hy bisit in ynstinkt foar it toanieleffekt. Hy en Waling Dykstra binne dan ek de greate pioniers fan it Fryske folkstoaniel. Syn ‘Mâl ût, mâl thûs’ fan 1859 is it earste Fryske spylstik.

De journalistike ynslach oppenearret him al lang foardat

[p. 9]

er kranteman wie. Hy sjocht rounom niget en hy wit de lêzer it bilang en de apartens fan hwat er bilibbet wol to suggerearjen. Oer in reiske nei Drinte, nei it hurdsilen to Harns of nei it Sindingsfeest to Feankleaster makket er in hiel boek en dizze greate reportaezjes binne it lêzen noch altyd wurdich, net allinne om hwat er opmerkt, mar ek om de persoanlike skôging dy't er op 'e dingen hat.

Doe't er op jierren kaem, mocht er graech syn ‘tobinnenbringingen’, sa't syn oantinkens mei in typysk Tsjibbewurd hjitte, to boek stelle. Wy hawwe dêr mei fan syn bêste wurk oan to tankjen. Wy lêze hoe't in ienfâldige folksjonge doedestiids in bilêzen man wurde koe. Hy struit mei sitaten út it wurk fan lang forgetten skriuwers. Wy lêze fan feesten en freonskippen, fan bigamy en moard. Wy binne mei him op gearkomsten fan 'e ôfskiedingslju en hearre him tsjûgjen fan syn frijtinkerij. Gâns fan de forskynsels en de geast fan 'e 19de ieu komt ús út syn wurk tomjitte. Utersten, alle kanten oer, yn 'e ienheit fan in forwûndere en opteine persoanlikheit.