Meester Rembrandt

11

MET HET ZWELLEN DER KNOPPEN BREEKT ER EEN drukke tijd aan op de Rozengracht, het lijkt of het lot zich bijzonderlijk gaat bezig houden met de Van Rijns. Een paar dagen na het bericht uit Leiden, waarbij Rembrandt tot universeel erfgenaam werd benoemd van zijns vaders zusters zoon Pieter Gerritsz., komt niemand minder dan sinjeur Crayers op bezoek. Crayers straalt naar alle kanten. - ‘Goed nieuws, meester Rembrandt! Goed nieuws, Titus!’ Crayers plukt een brief uit zijn borstzak, hij behelst de sententie van de Hoge Raad inzake de kwestie Hertsbeeck contra Crayers. De Heren in den Hage bevestigen het arrest van den Hove van Holland en veroordelen sinjeur Hertsbeeck tot terugbetaling van vierduizend tweehonderd gulden, wederom met een boete voor lichtvaardig appèl. - ‘Proficiat, sinjeur Van Rijn, de slag is gewonnen!’

Titus oogt naar het stuk als een kind, dat kijkt in het licht van een grote lamp. Rembrandt lacht grimmig. Hij bromt een paar woorden, hij vertrouwt dit gedoe niet. - ‘Processen moeten er zijn; al zijn ze niet voor het recht, dan zijn ze dienstig voor de advocaten, sinjeur Crayers. Ik maak me niet blijde met een dode mus.’

‘Weest gerust, meester Rembrandt,’ zegt Crayers, teleurgesteld door 's meesters argwaan. ‘Dit proces is door mij gewonnen! De Hoge Raad is de allerhoogste instantie, wat die verordineert is bindend.’

‘Dus wij krijgen nu ineens vierduizend gulden, sinjeur Crayers?’ vraagt Titus gejaagd.

‘Gij en niet uw vader ontvangt het geld, Titus. Doch niet eer voordat ge meerderjarig zijt.’

‘Dat duurt nog meer dan een jaar,’ komt Titus spijtig. ‘Doch misschien komt het geld uit Leiden spoedig,’ laat hij er hoopvol op volgen.

‘Dat komt evenmin voordien, Titus. Want niet uw vader, doch

[p. 461]

gij zijt rechthebbende. Uw vader is het niet toegestaan een rechtshandeling te verrichten, denkt daaraan.’

‘Dus ik moet wachten tot ik vijf en twintig ben...?’

Sinjeur Crayers, geroutineerd practizijn, geeft raad in alle kwes- tiën. ‘Ge kunt de Staten van Holland om brieven van meerderjarigheid verzoeken. Doch dan moeten de Burgemeesteren van Amsterdam gunstig op dit verzoek adviseren.’

‘En zullen zij zulks doen, sinjeur Crayers?’

‘Waarom niet? Ik zal de zaak wel zó entameren, dat ieder bezwaar bij voorbaat is uitgesloten. En vergeet niet, dat Burgemeester De Graeff is gaan hemelen - híj had misschien bezwaren gemaakt. Meent ge ook niet, meester Rembrandt?’

‘De Graeff en ik waren twee contrariën. Doch dat hij mijn zoon willens en wetens zou tegenstaan: ik weiger het te geloven.’

Met het barsten der knoppen breekt er een moeilijke tijd aan voor de Geuniëerde Gewesten. Engeland, naijverig op de snel-teruggekeerde welvaart in de Republiek, verklaart Holland de oorlog - Raadpensionaris De Witt is het niet gelukt, door gebruik te maken van de tegenstellingen tussen Londen en Parijs, de vrede in de lage landen te bewaren. De vloot vaart uit, een kort gevecht bij Yarmouth: de Hollanders lijden een afschuwelijke nederlaag. Engeland is meester ter zee.

De Hollanders klemmen de tanden opelkaar - het gaat om het welzijn van het land! Het IJ is bedekt met een mastenbos van schepen: een leger lanciers gelijk. Een deel van de oorlogsvloot is naar Amsterdam gedetacheerd en wacht op het sein van Michiel de Ruyter, die door de Staten-Generaal tot opperbevelhebber is benoemd, zee te kiezen.

Een vreemde tijd, de zomer van het jaar 1665. De vrachtvaart ligt stil, de Beurs wacht met gesloten deuren. Ook op de Rozengracht gevoelt men de deining van de golfslag, die klopt aan de voet van menig handelshuis. Nu is het geen tijd voor kunst en diergelijke zaken, het land heeft meer aan schepen en kanons dan aan beschilderde doeken, al zijn ze nóg zo mooi.

Een week na de nederlaag van Yarmouth ontvangt Titus van de Staten brieven van meerderjarigheid. Het is nodig; de kunsthandel

[p. 462]

kwijnt, slechts juffer Van Loo heeft Titus enige snuisterijen afgekocht. Ook heeft ze zijn bemiddeling ingeroepen voor de inrichting van het huis aan de Singel - Magdalena heeft gezegd dat Titus een goede smaak bezit. Juffer van Loo vindt het best; temeer daar meubels en tapijten momenteel spotgoedkoop zijn: - ‘ga je gang maar, Titus.’

Eén klant houdt de zorg niet buiten de deur. Het is daarom dat Titus, beladen met paperassen, naar Leiden trekt om uit handen van de Heren Schepenen de somma van achthonderd twee en tachtig gulden, zestien stuivers en elf penningen in ontvangst te nemen. Onwennig loopt hij door de Sleutelstad, hij is er slechts een paar keer geweest met zijn vader, hij kent er niemand. Daarom doet het hem vreemd aan, wanneer er een oud man op hem toe komt, en vraagt hoe het gaat met meester Rembrandt. Hij is de eigenaar van het pakhuis in de Muscadelsteeg, waarheen Rembrandt zijn zoon eens heeft meegenomen, het was een gril, meer niet. Titus zegt dat het goed gaat met vader, - ja ja, dat heeft de oude wel gedacht. - ‘Een groot kunstenaar, uw vader, sinjeur Van Rijn, het zou me een vreugde zijn u hedennacht gastvrijheid te mogen verlenen.’

Een vriendelijk gebaar, het doet Titus goed. Die nacht slaapt hij in het huis van zijn onverwachten gastheer, de volgende morgen vroeg stapt hij aan boord van de veerschuit, die hem naar Amsterdam brengt. Op de terugweg naar huis koopt hij voor Cornelia een lap blauw fluweel, en een kwartier na het aanleggen van de schuit stapt hij zwaarbeladen het voorhuis op de Rozengracht binnen.

Een zak vol geld, het is een vracht. Met veel geraas en gerinkel stort Titus het reisvalies op de grond. - ‘Moet ge zien vader, moet ge zien Cornelia, moet ge zien Aert - een berg van zilver! Wilt ge het natellen, vader? Het moeten er achthonderd twee en tachtig zijn, het kleingeld heb ik in mijn beurs.’ Rembrandt telt niets na, hij gelooft het wel. - ‘Het is in orde, Titus. De Heren te Leiden zijn secuur wat geld aanbelangt! Doch het geld kan niet op de grond blijven liggen, het moet in de kist en gauw.’ - ‘Laat mij het doen, vader!’ Cornelia maakt er gelijke stapeltjes van, tien op tien en ze mag er éen in haar spaarvarken. - ‘En jij ook, Aert, pak er een paar weg vóor ze op zijn.’

Ach, er valt opeens zoveel te betalen. Rebecca, de eerbare gedienstige, komt om haar loon. Sinjeur Van Leest, de huisheer, moet twee

[p. 463]

maanden achterstallige huur hebben. De turfboer krijgt nog het geld van duizend harde turven. Schulden hier en schulden daar, olie en linnen - Verdonk in de Koningsstraat zal nu eindelijk zijn geld ontvangen voor het linnen van de Civilis, dat ligt te beschimmelen in de kelder... Schulden aan brood en vlees, aan vet en bier, een mens moet leven. - We moeten met een schone lei beginnen, meent Titus, en Rembrandt vindt allles goed. - ‘Doe jij maar, jongen, het is je toevertrouwd. En nu ga ik naar de werkplaats, het licht is in dagen niet zo goed geweest.’

Het licht is goed, alles is goed. Ten avond komt sinjeur Crayers aanzetten, éen en al glimlach. - ‘Steekt de kaarsen aan Titus, hier komt de kiel met goud belaân!’ Crayers kwakt een zware linnen geldzak op tafel, hier is de buit, vierduizend tweehonderd guldens in goud. Gouden dukatons, rozenobels, albertijnen en reaelen, Crayers maakt er, gelijk Cornelia, stapeltjes van, hij telt en rekent als een ontvanger van de Staten. Tien dukatons zijn honderdveertig guldens, tien rozenobels zeventig, de koers is goed. ‘Tel na Titus, tel na jongen. En weest er zuinig mee. Want er is opkomen aan.’

‘Hekserij’ mompelt Rembrandt. ‘Hekserij... en anders niet!’

Vierduizend twee honderd gulden is geen immerdurende schat, er is opkomen aan, zeide sinjeur Crayers. Goed. - We moeten uit de schuld komen, verordineerde Titus, ook dat zal gebeuren. De schilderijen en kunstboeken, welke sinjeur Becker in onderpand heeft, moeten terug, zo spoedig mogelijk, daarover bestaat geen verschil van mening. Al te lang heeft die louche kerel geprofiteerd van Rembrandt's prachtige doeken, hij heeft er om niet enige jaren tegenaan mogen kijken, doch in zijn bezit komen ze nooit... Het is een zelfbewuste Titus, die in de ochtend de klopper slaat op de deur van het grote huis aan de Keizersgracht. Becker toeft in zijn comptoir aan een tafel vol paperassen, handelaren als hij hebben het in tijden van oorlog drukker dan in vredestijd. Hij biedt zijn bezoeker geen stoel, het ontgaat Titus niet. - ‘Ik kom u mededelen, dat mijn vader zijn schuld wenst af te doen, sinjeur Becker,’ zegt hij effen, zijn donkere ogen strak op den handelaar gericht. ‘En tevens afspreken, wanneer de negen schilderijen en de twee kunstboeken weerom kunnen worden gehaald.’

[p. 464]

Becker trekt zijn gezicht tot een grimas. - ‘Ge komt mij wat klak op m'n dak vallen, jonkman. Wélke schuld wil uw vader voldoen, zegde gij?’

Titus voelt het tergende van deze vraag. - ‘De schuld, waarvoor ge de negen schilderijen en de twee kunstboeken in onderpand hebt gekregen,’ antwoordt hij scherp.

‘Zo. Doch dat is niet éen schuld, het zijn er twee, jonkman. En juist déze wenst uw vader te voldoen?’ Becker sluit een lade open, zijn vingers graaien in een stapeltje gezegelde stukken. ‘Ge weet zeker wel, dat uw vader mij nog meer geld schuldig is, niet waar?’ vraagt hij, met zijn wijsvinger op het papier tikkend. ‘Ik bezit, buiten deze twee schuldbrieven, nog een vordering op hem van goed duizend gulden. Wanneer denkt ge dat deze voldaan zal worden?’

‘Dat is de vordering van Van Ludick,’ weet Titus. ‘Ge hebt die heel goedkoop voor een partijtje laken in uw bezit gekregen. En denkt ge dan nog recht te hebben op het gehele bedrag?’

Becker gaat rechtop in zijn zetel zitten. - ‘Welzo, daar komt de aap uit de mouw,’ zegt hij met een sardonisch lachje. ‘Welnu jonkman Van Rijn, laat ik u eens voorlezen wat er in deze vordering beschreven staat...’

‘Spaar u de moeite, sinjeur Becker. Nú gaat het om de negen schilderijen plus de twee kostbare kunstboeken...’

‘Of om de clausule in de overeenkomst met sinjeur Van Ludick, waarbij uw vader twee derde van zijn schuld in baar moet voldoen en een derde in schilderijen van zijn hand...’

‘Ik heb momenteel met Van Ludick's vordering niets te maken...’

‘Ik wel. Ik heb zoveel vertrouwen in de Heren van den Gerechte, dat ik er zeker van ben, dat ze deze preferent zullen verklaren.’ Becker rijst op uit zijn zetel, wrijft met de snutteldoek over het glimmende voorhoofd, waarin een dikke blauwe ader op doorbreken staat. - ‘Breng deze boodschap uw vader over, jonkman Van Rijn. En zeg er bij, dat Harmen Becker niet met zich laat sollen.’

‘Dus u weigert de schilderijen terug te geven?’

‘Pardon, ik weiger het geld te ontvangen, dat is een gans andere juridische figuur. En ga nu, mijn tijd is kostbaar.’

Zonder groet laat Titus hem alleen. Als Becker de buitendeur

[p. 465]

hoort klikken in het slot, wrijft hij vergenoegd de handen. Ja ja, hij zal zich door zo'n graatmagere slungel negen stuks schilderijen en twee kostbare kunstboeken doen afnemen. Bij trouwen: dán zou zijn naam niet Harmen Becker zijn...!