Meester Rembrandt

10

HET PORTRET VAN MAGDALENA VAN LOO IS VERhuisd naar de Nesse, doch lang blijven doet het er niet. Op een koude winterdag valt meester Jan van Loo de ciseleerhamer uit de hand, vier dagen later wordt hij onder klokgelui begraven in de Oude Kerk.

Stil is het in 't kleine huisje in de Nesse, nu de vinnige klop verstomd is, het was een klein geluid ja, maar het was als de harteklop, die niet gemist kan worden. Wat doet men in een huis, waar de stilte u uit alle hoeken tegemoet komt? Anna van Loo geboren Huybrechts zoekt een ander onderkomen, ze houdt het niet uit in de Nesse. Haar oog valt op een huis aan de Singel tegenover de appelmarkt, tot voor kort de woning van een handelaar, die door het invoerverbod van Engelse wol zijn affaire ten gronde zag richten.

De huizen zijn goedkoop vandaag den dag: - Zullen wij het kopen, vaders nalatenschap stelt ons ertoe in staat. Jan van Loo zijn kinderen besluiten tot kopen. De oorlog met Engeland dreigt, wat zal het geld dan waard zijn en huizenbezit is altijd solide.

Magdalena is verheugd over deze gang van zaken, het huis genaamd De Gouden Schael trekt haar aan. Sinds Titus' vader haar portret schilderde, lijkt er iets in haar losgewoeld, een heimelijk ververlangen naar dingen die zij niet bezit en die ze toch zo nauw verwant voelt aan haar wezen. Vaak tuurt ze heimelijk naar haar portret, het is een confrontatie met zichzelf; meester Rembrandt heeft haar diepste verlangen volkomen weten te peilen, sterker: hij heeft het aan de oppervlakte gebracht.

[p. 456]

Een groot huis, Magdalena verlangt er naar. Wanneer zij met haar moeder dwaalt door de kale kamers, waar de enkele overgenomen meubelstukken als verloren staan, begint haar verlangen vorm en gestalte te krijgen. In dit huis zal zij, de zilversmidsdochter, wonen en er de achting genieten, eigen aan den aanzienlijken der stad. Hier zal zij vriendinnen en vrienden ontvangen en zich omringen met alles dat mooi en kostbaar is...

Mijmering in een leeg huis. Magdalena staat voor het kruisvenster van de ruime zaal, die uitzicht biedt op de roezemoezige drukte van de appelmarkt. Tientallen volbeladen schuiten wrijven hun sterke stevens langs de walbeschoeiïng, er worden vrachten gelost, en geladen op sleperswagens, waarvoor de doorvoede peerden te dampen staan. Onder de door bruine zeilen gedekte stallen wachten ontelbare manden roodwangige appels op koopsters en kopers, het is een gewoonte van de Amsterdammers hun wintervoorraad fruit ter markt in te slaan.

Een rijk gezicht, al het gave en gezonde fruit, dat komt van de kleine dorpjes langs de Lek: Lexmond, Vianen en nog verder weg. Magdalena wrijft met een vinger langs de in lood gevatte vensterruit, ze kan er niet genoeg van krijgen er naar te kijken. Dit uitzicht is heel wat gezelliger dan in de Nesse, zo ruim en breed en zonnig, hier zal ze gelukkig zijn. Peinzend wrijft ze een krul weg van haar voorhoofd, een donkerbruine krul, die meester Rembrandt zo schilderachtig vond...

Meester Rembrandt, de vader van Titus. Een vreemd man, een bijzonder kunstenaar, dat gevoelt ze heel scherp. Een man die haar doorgrondde, die haar portretteerde in pralende tooi. Haar gedachten spinnen een web van draden naar de Rozengracht, het kleine huisje, klein als dat in de Nesse en dat ze op het punt staat te verlaten. Hier, in de Gouden Schael, zal zij wonen met haar moeder, in dit huis, dat ruim genoeg is om een groot gezin te bevatten. Hier zal Titus haar komen bezoeken, Titus, met zijn grote bruine ogen, donker als van een zigeuner, ogen die gelijken op zachtglanzend fluweel, strelende ogen... Titus, de hooghartige zoon van Rembrandt, hij zal naast haar staan en kijken naar de markt, de schepen, de bomen, nu donker van blad. Bruusk had hij de betaling geweigerd van het wondermooie portret, dat zijn vader

[p. 457]

voor haar maakte - er zijn dingen die niet verhandeld mogen worden, juffer Magdalena! Een wonderlijke jongen, Titus van Rijn, wijl ze weet dat ze het lang niet breed hebben op de Rozengracht. Het is geen geheim voor haar, dat meester Rembrandt diep in de schulden steekt, het is evenmin een geheim dat Titus z'n kunsthandel geen klinkklaar goud opbrengt.

Het lijkt alsof er een druppel tederheid in haar ogen valt, nu ze aan Titus denkt. Hij is haar bij lange na niet onverschillig, de slanke, lenige zoon van Rembrandt, wiens geest is als snelvlietend water, sprankelend en speels en toch gevoelig als een kind. Een jeugdig ridder, wiens toekomst verloren gaat in de grijze nevels, die hangen rond de Keizerskroon van de Westertoren. Veel impulsiever dan zichzelf weet ze Titus, een jongen vrij van koel en verstandelijk overleg, gelijk zijzelf te bezitten weet. O, Magdalena rekent te veel, ze weet het, en ze kan het niet laten. Kon ze, als hij, gehoor geven aan de opwellingen van het ogenblik, kon ze haar bedachtzaamheid laten varen, haar koel verstand dat wikt en weegt en in ieder glanzende appel een worm vermoedt.

Wat zal De Gouden Schael haar brengen? Een leven, gevuld met de schrale vreugden, die een stad als Amsterdam een burgerdochter te bieden weet? Of zal zij door deze vertrekken gaan als de vrouw van een gezeten burger, een man met een onderkin en volle wangen, die heer en meester is in huis? Magdalena begrijpt heel goed, dat geen van de deftige regenten en schatrijke kooplieden ten hijlik gaan met de dochter van een zilversmid, geld trouwt geld en stand trouwt stand. De Trippen, De Geers, de Witsen en Bickersen, ze vormen een gesloten kring, een zilveren kaste, die zelfs de mooiste vrouwenhand niet stuk kan breken.

Maar wat dan, wat dan? Titus' gezicht lijkt opeens vlak bij haar, ze ziet zijn ogen, donker en groot. O, dat hij haar iets te bieden wist, een bloeiende zaak, een kunsthandel zoals er zijn in de Kalverstraat, een naam die met ere wordt genoemd. De naam Van Rijn wekt geen eerbied, geen bewondering onder de burgers, déze naam vermag niets te wekken dan een glimlach vol spot. Titus van Rijn, de zoon van den malcontenten meester Rembrandt... Met een ruk draait ze zich om. Het heeft geen zin, langer te toeven in dit lege huis, in deze Gouden Schael, het is er zo eenzaam en zo groot.

[p. 458]

Met een leeg gevoel in het hart gaat ze naar huis, naar de beslotenheid van de Nesse; Magdalena van Loo, die lauw is en weet dat zij de kracht mist haar liefde in armoede te volgen.

Sinjeur Harmen Becker is er de man niet naar, zich ongestraft de deur te doen uitgooien. Niet, dat hij naar de Rozengracht komt om persoonlijk rekenschap te erlangen, sinjeur Becker heeft er zijn notaris voor. Rembrandt moet terdege aan het verstand worden gebracht, dat hij, Becker, de vordering van Van Ludick heeft overgenomen, Rembrandt zal weten dat - schrijf op, notaris! - Lodewijk van Ludick de voorn. Becker geheel en absoluyt stelde in sijn plaetse, om den innehouden van dien ten laste van den voorn. Van Rijn te innen en te vorderen, alsmede 't vonnisse op sijnen naeme ten laste van voorn. Van Rijn geobtineert, ten einde hy de executie daeruyt moge vorderen naer behooren. Al wel, dat kan niet worden misverstaan; meester Rembrandt moge weten, dat hij een aanzienlijk man als sinjeur Becker te bejegen heeft volgens de manierlijke zeden!

Rembrandt kijkthet stuk nauwelijks in. Het lijkt of hij de ambtelijke taal niet begrijpen kan, hij mist er het zintuig voor. En Titus is gelijk zijn vader, ook hem is het een kwelling notariële acten te moeten lezen - schoon hij heel goed begrijpt wat het zeggen wil, dat Becker een vordering op zijn vader in handen heeft. Er zal raad moeten worden geschaft, voor de zoveelste keer.

Abraham Francen, de altijd-behulpzame apotheker, komt op een avond oplopen bij zijn vrienden aan de Rozengracht. Hij heeft bij geruchte vernomen, dat Becker eigenaar is geworden van een geldvordering op Rembrandt. - ‘Wat is hier van waar, beste vriend?’

‘Ja. Het is waar, Francen; Van Ludick heeft geen vertrouwen in mij, hij heeft de schuldbrief verkwanseld voor een partij laken, naar zijn zeggen...’

‘En ge hebt Becker de deur uitgesmeten?’

‘Ik heb hem de deur uitgesmeten.’

Sinjeur Francen glimlacht. - ‘Wonderlijk, dat Becker je niet aangeklaagd heeft bij de Heren van den Gerechte, hij is er toe in staat, de schoft!’ Francen strijkt met de vingers door zijn korte baard, hij is er van overtuigd, dat Becker het zijn vriend niet gemakkelijk zal maken, hij kent Mijnheer Becker... ‘Ik zou wel

[p. 459]

eens willen weten, wat er staat in die overeenkomst tussen u en Van Ludick - weet ge het nog, Rembrandt?’

‘Om je de waarheid te zeggen: neen...’

‘Wilt ge 't mij eens tonen?’

‘Ge vraagt nogal iets, waarde Francen,’ zucht Rembrandt wanhopig. ‘Ik zou niet weten waar ik het geborgen heb. Weet jij het, Titus? Je bent beter thuis in de paperassen dan ik.’

Neen Titus weet het evenmin. - ‘We zullen het opzoeken, sinjeur Francen. En zodra het gevonden is, breng ik het bij u thuis. Goed?’ Francen vindt het best. - ‘Toch moet ge een tikje secuurder met diergelijke notarisbrieven omgaan, beste kerel,’ kan hij niet nalaten op te merken. ‘Beschreven papier heeft al heel wat ellende in de wereld gebracht.’

‘Het ware wenselijk, de schrijfkunst bij decreet af te schaffen,’ zegt Rembrandt. ‘Want ik, waarde vriend, ik heb er niets dan beroerdigheid door gehad.’

‘Het kan verkeren, beste Rembrandt. Gegroet en tot ziens!’

Het kan verkeren, zei Abraham Francen. Rembrandt moet het toegeven. Niet alles wat in de rosmolen der juristerij wordt geworpen, is verloren. Het jaar 1655 is nauwelijks een maand oud, of er wordt een angstwekkend groot stuk thuisbezorgd, zwaar in de lak, deftig van zegel. Het komt uit Leiden. Rembrandt is verwonderd, hij is angstig ook: welk onheil zal dit papier brengen? Titus moet het openmaken, - ja, doe jij het maar, jongen, behartig jij m'n zaken maar, ge zijt toch spoedig meerderjarig. Titus breekt het epistel open. - ‘Zal ik het voorlezen, vader?’

‘Neen liever niet. Vertel mij straks maar wat er in staat,’ weert Rembrandt haastig af.

Een lang stuk, een wonderlijk stuk, Titus gaat er bij zitten. - Wij, Schepenen der stadt Leyden enzovoort enzovoort, roepen bij deze op Rembrandt van Rijn, die universeel erfgenaam is van Pieter Gerritsz. van Medemblick, over de vijftig jaren uytlandig geweest zijnde zonder dat men van desselfs verblijf kennisse heeft ende de welcke daeromme gepresumeert werd overleden te zijn enzovoort enzovoort. Ende heeft nagelaeten een somme van achthonderd twee en tachtig guldens, zestien stuyfers ende elf penningen...

[p. 460]

‘Vader!’ roept Titus; ‘vader... ge hebt een erfenis gekregen!’

Vader Rembrandt is stilletjes naar boven gegaan, waar het werk te wachten staat.