Meester Rembrandt

9

NU KOMT DE LENTE, DIE HET VERLANGEN DOET rijpen gelijk de knoppen der kastanjes in de Doolhof. Elke morgen, als Titus springt uit de bedkoets, kijkt hij naar het ghmmend zwellen der knoppen, tot op een ochtend ze pralen met een prille pracht van witpluimige kaarsen. Dichterbij zwiepen de olmen hun spruitende takken bijkans tegen het venster, hij behoeft de hand slechts uit te steken om die roestbruine iepenweelde te grijpen.

Doch hij grijpt niet, Titus van Rijn. Met de hand onder de kin tuurt hij uit het venster; tussen de bomen zweeft een ijle nevel, teer als de tulen sluier ener bruid, waarin nauw zichtbaar is het wiekengezwaai van de molens op het bolwerk de Rose, dat de stad afsluit naar het Westen. Daarachter liggen de weilanden, nat van de dauw; er ademt een pittige geur af, een lucht van jong gras en mest, die prikkelt in de neusgaten.

Jong, kloppend leven, het huivert langs zijn hoofd. In de dakgoot tjilpen de mussen, waartussen de merel slaat zijn schelle fluit. Zwaluwen scheren over het water van de gracht, waarin een fleurige keten van roeischuitjes voortbeweegt in de richting der stad, volbeladen met de frisse groente, welke het voorjaar te bieden weet. De riemen plonzen in het water, ze piepen in de dolpin en strooien een regen van fonkelende waterdruppels over de kroosbedekte

Titus houdt er van, zo in de vroegte uit het venster te kijken. Alles is dan zo onwerkelijk, zo sprookjesachtig en teer. Als bekeken door een parelmoeren schelp ligt daar de gracht, staan er de bomen en de molens, gaan er de schaarse passanten, opweg naar werk-

[p. 451]

plaats en karwei. Zou alles werkelijk zo mooi wezen? Of zou het komen dat hij alles zo ziet, omdat hij verliefd is?

Titus verliefd. Hij glimlacht en strijkt zijn bruine krullen naar achteren met een luchtig gebaar. Heel voorzichtig sluit hij het venster en loopt op de tenen naar de deur. Angstig gluurt hij naar Aert de Gelder, die slaapt als een kind met de handen boven 't hoofd en weet van toeten noch blazen. Muisstil glipt Titus het slaapvertrek uit en sluipt naar de werkplaats van zijn vader.

In het midden van de werkplaats staat op de ezel het levensgrote portret ener jonge vrouw: Magdalena van Loo. Lang kijkt Titus er naar, zijn blikken kunnen niet van de schilderij loskomen. Dit is Magdalena, zeker. Doch een andere Magdalena die woont in de Nesse. Dit is een behaagzieke vrouw, wier ivoorblanke hals en ronde schouders aflijnen tegen het bijkans vorstelijke gewaad, dat Rembrandt haar met speelse grilligheid heeft omgeworpen. Rond haar hals en polsen prijken matglanzende parels, tussen de tedere welving harer borsten straalt een zwaarzilveren broche. Peervormige oorhangers gluren weg tussen het donkerblonde haar, dat achter op het hoofd bijeengehouden wordt door een gouden spang. Een zonderling, subliem portret, luchtig en toch met een ondertoon van ernst gedaan.

De dochter van een zilversmid, deze gracielijke vrouw? De dochter van een schatrijk koopman, een trots regent, een deelhebber van Oost- en West-Indische Compagnie. Neen meer: de dochter van een graaf of landjonker, die woont in een hoog kasteel, waarvan de tinnen vonken schieten in de zon, die nimmer onder gaat... Een landgrafelijke dochter, bezongen in ruisende sonnetten en die op een maanlichte zomeravond glimlachend luistert naar het smachtend zingen eens minstreels, die toeft en toeft en huiswaarts keert met op het hart een scharlakenrode roos...

En toch - er is iets in dit portret dat Titus hindert. Had hij het edeler willen zien, inniger, minder behaagziek? Zeker, dit is een geniaal doek, doch die vloed van parels, dat vorstelijke gewaad, heel die schitterende en schuimende opschik, is vreemd aan zijn wezen. Er is niets peinzends in dit werk, het lijkt alsof zijn vader het in een dolle roes heeft geschilderd.

Titus is jaloers. Jaloers op Rembrandt, die ganse middagen door-

[p. 452]

brengt met Magdalena. Die haar tooit als een pop, een mooie pop met krullend haar, met ranke hals en ronde schouders. Met een hondje op haar schoot, een klein mormeldier, dat te keffen begint als Titus naar hem wijst... O, dat hij bezat het talent van zijn vader, het grootmeesterschap, hij zou haar conterfijten zoals ze verschijnt in zijn droomziek verlangen, in de nachten zonder slaap. Doch wat kan hij? Niets, niets, niets! Ja, hij wil het zichzelf bekennen dat hij jaloers is, brandend jaloers op zijn vader, die tovenaar met kleur en licht. Nu, zittend voor het portret van Magdalena, gevoelt hij eigen kleinheid en onvermogen, hij is als een schrompelig blad bij dc sprankelende overmoed van Rembrandt. Hij kan geen droom tot werkelijkheid brengen, hij bezit de gave niet van het visionaire zien. Hij kan geen zilversmidsdochter magisch herscheppen tot een hoge Vrouwe, hij is geen trotse eenling, die met ontembare fantasie en vorstelijke verbeeldingskracht het onzichtbare zichtbaar maakt. Titus' ogen zijn dorstig naar schoonheid. Doch zijn hand is krachteloos, gelijk de vlerk van een aangeschoten vogel. Hij kan fladderen, doch stijgen naar de hemel nooit...

Titus kan zijn vader niet begrijpen. Een eenling, een man die in geen apart vak is onder te brengen. Ondanks zorg en geldgebrek werkt hij rustig voort, maakt een grillig portret van Magdalena van Loo, hoewel sinjeur Becker vaders mooiste doeken heeft medegenomen. Vierhonderd en vijftig gulden ontving hij er voor - ze smelten weg als een vetkaars in de zon. Vijf mooie doeken, waar onder het middenstuk van de Claudius Civilis, het grote doek, dat met uitgesneden hart in de kelder ligt. Zonder enig bezwaar heeft Becker het mes gezet in het geweldige schilderwerk, - snijdt dit stuk er maar uit, de rest interesseert me niet.

Peinzend kijkt Titus naar het portret, waar het licht, helderder nu, langsheen strijkt. Het licht streelt het gezicht, de hals, de schouders. Het valt op de slanke handen, die levend worden onder de verf. Dat hij die handen mocht vatten in de zijne, dat hij strelen mocht dit gelaat, waarin de frisse mond lokt als een rijpe vrucht. Met een heerlijk teder gebaar strijkt hij met de hand over het doek, zijn vingertoppen strelen wangen en hals, glijden aarzelend langs de ronde schouders. Dan opeens buigt hij zich voorover; zijn trillende tippen beroeren schroomvallig de mond van Magdalena van

[p. 453]

Loo, die onaandoenlijk blijft onder zijn liefkozing en onder de tranen, die druppelen in haar hals.

De 15e Juli, op Rembrandt's acht en vijftigste verjaardag, komt sinjeur Becker het voorhuis aan de Rozengracht binnenlopen. Titus is niet bijzonder gesteld op den rijken handelaar met zijn stekende vossenogen, zijn komst brengt immer onrust in huis. - ‘Jawel sinjeur Becker, vader is in de werkplaats; ik zal hem verwittigen van uw komst. Zet u.’

Rembrandt komt niet. Hij werkt. Weer zit hij voor de ezel en schildert hoe Haman, raadgever van den machtigen koning Ahasveros - hij is die Ahasveros dewelke regeerde van Indië af tot aan Morenland toe - op voorstel van Koningin Ester verwezen wordt naar de galg, welke Haman had doen oprichten voor Mordechai. Een verliefd vorst kan zo handelen. - Wat is uw bede, Koningin Ester, en wat is uw verzoek? Het zal geschieden ook tot de helft des koninklijks.

Haman in ongenade. Een gezien raadsman wankelt heen, een overwonnen mens, wiens purperen gewaad straks liggen zal aan de voet van de galg, vijftig ellen hoog. Rembrandt schildert Haman met lege ogen, een man zonder stuur, zonder doel, voor wiens benevelde blik de afgrond gaapt.

Rembrandt laat zich niet storen. - ‘Ge ziet toch dat ik bezig ben, Titus!’ Zeker, Titus is niet blind. - ‘Sinjeur Becker zegt dat hij u dringend spreken moet, ik kan hem niet wegkrijgen.’

‘Laat hem dan even boven komen.’ Grommend buigt Rembrandt zich naar het doek en gaat voort met werken, ook wanneer Becker hem de hand op de schouder legt.

‘Een ogenblik, meester Rembrandt.’

Morrend mengt Rembrandt de verf op het palet, hij kan zijn blik niet loskrijgen van het doek, waarop de verf, zwaar doorploeterd, glanst in smeuïge, zatte tonen.

‘Een ogenblik, meester Rembrandt,’ herhaalt Becker.

Goed, een ogenblik dan. Rembrandt wijst Becker een schabel. - ‘Nu moet ge even goed luisteren,’ zegt sinjeur Becker en pakt een gezegeld papier uit de borstzak. ‘Weet ge wat ik hier heb, meester Rembrandt?’

[p. 454]

Neen, Rembrandt weet het niet. En 't kan hem niet schelen ook. - ‘Het is de vordering welke sinjeur Van Ludick op u heeft, sinjeur Van Rijn,’ zegt Becker, er ligt een triomfante gloed in zijn stekende ogen.

Rembrandt gromt, zijn mond maakt kauwbewegingen. - ‘Kan dit niet wachten?’ vraagt hij, ‘ge ziet toch dat ik aan het werk ben...’

‘Waarom wachten?’ vraagt Becker scherp. ‘Indien ge mij nodig hebt, weet ge mij immers óok te vinden! En,’ gaat Becker onverstoord voort, ‘het is beter dat ge het weet, dat ik van Van Ludick de vordering heb overgenomen. Het moet u iets zeggen, dat ík meer vertrouwen in u stel dan sinjeur Van Ludick...’

‘Van Ludick is een vriend van mij,’ onderbreekt Rembrandt.

‘Zo, meent ge dat... Er is een grens aan vriendschap, meester Rembrandt! Vriendschap is heel lief en aardig, doch er moet nimmer sprake zijn van geld. Van Ludick deed mij de vordering over, hij had haar reeds als een kwade post afgeschreven.’

‘En gij hebt die post overgenomen, omdat ge meent dat deze nog zo kwaad niet is?’

‘Ik versta u beter dan Van Ludick, ik weet uw werk naar waarde te schatten. Wij samen kunnen accorderen, omdat wij weten wat kunst is, sinjeur Van Rijn! En dan: de handel is mijn beroep, ik moet ermee de asem in de keel houden. De Engelsen maken 't ons reeds moeilijk genoeg...’

‘Dus... ge hebt handel gedreven met mijn vordering?’

‘Denkt ge dat ik mijn zaken op schade aanleg? Ik was in het bezit van een partijtje blauwlaken en Van Ludick zag er iets in. Hij het laken, ik de vordering...’ Becker zwijgt. Zijn oogjes gaan speurend door de werkplaats en blijven rusten op het doek, dat op de ezel staat geklampt. - ‘Wat moet het voorstellen, meester Rembrandt, ik kan het niet begrijpen.’

‘Ge moet een beetje naar links gaan,’ zegt Rembrandt en staat op van de kruk. ‘Ja zo, dicht bij de deur. Kunt ge 't goed zien, ja?’

‘Het glimt nu erg...’

‘Nóg een tikje dichter bij de deur dan.’ Rembrandt staat naast hem in zijn smerige werkkiel. ‘Zo ziet ge het beter, sinjeur Becker,’ komt hij zoetsappig.

[p. 455]

‘Nóg heb ik er het goede gezicht niet op,’ zegt Becker, zijn hoofd heen en weer draaiend alsof het aan een pin op de hals zit. Rembrandt grijnst, zijn tanden komen bloot. Hij grijpt Becker in de kraag van zijn wambuis, rukt de deur open en zwiept den verbouwereerden handelaar de gang op. - ‘Zó hebt ge er in elk geval het goede zicht op!’ roept hij hem na. Dan slaat hij de deur met een klap toe en draait de sleutel om.

‘Nu valt Haman Rembrandt bij sinjeur Becker in ongenade,’ mompelt hij en gaat rustig voort met zijn werk.