Meester Rembrandt

8

REMBRANDT WERKT. BUITEN LUIDEN DE KLOKKEN het Kerstfeest in, hij toeft voor de ezel, het werk heeft hem in zijn greep. Op het doek gloeien karmijn en purper en wijnrood, een hoogmoedig nu wanhoopig koning wist zich de tranen van het gelaat. - En het geschiedde als de geest Gods over Saul was, zo nam David de harp en hij speelde met zijne hand: dat was Saul een verademing, en het werd beter met hem, en de boze geest week van hem.

Een oud verhaal, Rembrandt kent het woord voor woord. Ja, het

[p. 446]

Boek reikt menigeen troost, wie bereid is te ontvangen heeft de handen slechts te openen. En het is alsof Octaef Octaefszoon, de trouwhartige schoenmaker, die Rembrandt nog immer model staat, het gelijk aanvoelt als hij. - ‘Een bezeten sukkelaar die Saul, meester Rembrandt. En toch met 'n natte vinger te lijmen.’

Rembrandt glimlacht. Een bezeten sukkelaar, zeker. En wat is hij zelf? Vier schilderijen en twee prachtige kunstboeken heeft hij aan sinjeur Becker in onderpand moeten geven, eer hij de broodnodige vijfhonderd guldens kreeg voorgeteld. En het zijn lang de slechtste doeken niet, die de koopman sleepte in de wacht. Zelfs de grote Venus en Cupido, waar Hendrickje zaliger model voor stond, ontkwam niet aan zijn begerige grijpvingers...

Och, laat hij er niet aan denken, wat geeft het. Ook Becker heeft het eeuwige leven niet, de Venus en Cupido leeft langer dan hij. Doch men moet een ‘bezeten sukkelaar’ zijn, om dit te begrijpen... Met bedachtzame streken brengt hij de verf op het doek, zijn hand is vast en kent geen aarzeling.

Het wordt donker in de werkplaats. - ‘Ik zou er voor vandaag maar mee ophouden, meester Rembrandt,’ zegt Octaef, die stijf wordt van het lange zitten. ‘Er komen na deze nog véel meer dagen.’

‘Laat ons dat hopen; doch de ene dag is de andere niet. En het gaat opheden zo gesmeerd. Als ge nog even zo wilt blijven, ja. En dan je tranen wegwrijven met de voorhang.’

‘Ik huil toch niet, meester Rembrandt,’ weerspreekt Octaef.

‘Voor mij huilt ge wél. Denk maar aan iets droevigs, Octaef, dan lukt het.’

Octaef kíjkt droevig, hij wil Rembrandt gaarne van dienst wezen. Schoon het niet meevalt: vijf stuivers voor een ganse middag stilzitten gelijk een stenen beeld, is zuur verdiend geld... Octaefs droevenis wordt eensklaps onderbroken door een klop op de deur.

Titus staat op de drempel. Hij wenkt zijn vader. - ‘Ge moet aanstonds beneden komen, vader, sinjeur Crayers wacht u.’

‘Je ziet toch dat ik druk bezig ben...’

‘Doet er niet toe, ge moet komen,’ houdt Titus aan. Met tegenzin legt Rembrandt kwasten en palet uit de hand, volgt zijn zoon naar de binnenkamer, waar een kleine, kwieke man, van om en nabij de veertig jaar, zit te wachten.

[p. 447]

Sinjeur Louys Crayers, Rembrandt heeft hem verscheidene keren ontmoet. Crayers werd, toen zijn insolventie een feit was, door de Heren Weesmeesteren tot voogd over Titus benoemd, teneinde Titus belangen tegenover Rembrandt's schuldeisers te behartigen. Rembrandt steekt den energieken practizijn de hand toe, het gaat niet van harte - Rembrandt gevoelt weinig voor het aanhoren van de ellenlange acten, die Crayers gewoon is voor te lezen en die getuigen van zijn waakzaamheid voor zijn pupil. Doch Crayers stoort zich niet aan de stroeve groet; hij trekt een papier uit zijn mantelzak en houdt het Rembrandt triomfantelijk voor 't gezicht. - ‘De uitspraak van den Hove van Holland, meester Rembrandt!’

Met angstige ogen kijkt Rembrandt naar het kapitale stuk, het beslaat niet minder dan acht dichtbeschreven vellen. - ‘Is de kwestie met Mijnheer Hertsbeeck hiermee tot een eind gebracht?’ vraagt hij met nauwbedwongen ongeduld.

‘Van Hertsbeeck is veroordeeld tot terugbetaling van vierduizend tweehonderd gulden! Bovendien moet hij de kosten dragen van het proces, benevens een boete voor het lichtvaardig hoger beroep! Een overwinning, meester Rembrandt, een grandioze overwinning!’

‘Dus ik ontvang een dikke vierduizend gulden, sinjeur Crayers?’ vraagt Titus opgewonden.

‘Pah, pah, zover zijn we nog niet. Hertsbeeck kan nu in appèl gaan bij de Hoge Raad te den Hage...’

‘En dat doet hij zeker,’ onderbreekt Rembrandt. ‘Hertsbeeck procedeert uit hartstocht, en niet uit liefde tot het recht. Het zal opnieuw een paar jaar wachten worden, de Hoge Heren maken geen haast.’

‘Kom, niet zo somber, meester Rembrandt. Ik weet zeker dat Titus een goede kans maakt, indien Hertsbeeck het gooit voor de Hoge Raad. Doch hij zal zich wel neerleggen bij het vonnis van den Hove van Holland, het sluit als een toognagel.’

‘Als wij er maar niet tussen platgedrukt worden,’ laat Rembrandt zich mismoedig ontvallen.

Sinjeur Isaack Hertsbeeck houdt de poot stijf, hij appelleert bij de Hoge Raad, hij zal, indien mogelijk, in appèl gaan bij het Opperwezen. De gouden dromen zijn vervlogen, de vijfhonderd Carolus-

[p. 448]

guldens van Harmen Becker vielen op een gloeiende plaat. Hoe moet het nu, vader, hoe moet het nu, Titus?

Titus weet het niet. En Rebecca, de oude gedienstige, weet het evenmin. Wél weet zij dat ze zonder geld de telloren niet kan vullen. - ‘Ik kan niet heksen, meester Rembrandt. De leveranciers vragen 't hunne en zelf heb ik in twee maanden geen oortje loon ontvangen. Dat gaat kwalijk langer zo.’ Ja, dat begrijpt Rembrandt, hij is geen kind. En daarom gaat hij op een avond in het eind van Maart naar de woning van sinjeur Becker. Voorover gebogen loopt hij langs het donkere water van de Rozengracht, waar over de boomkruinen hun naakte takken zwiepen. Tegen de wind in gaat hij langs de Keizersgracht, de kunstig-gesmede huislantaarns werpen een schichtig schijnsel op de bolle keien. Er schuiven koetsen langs hem, hij moet opzij springen om niet bespat te worden met het donkere water, dat met diepe plassen staat in goten en kuilen. Dicht bij de Runstraat beklimt hij een blauwstenen stoep, staat een ogenblik hijgend op het bordes en slaat behoedzaam de klopper op de deur.

Een jonkman doet open, het is Christiaen Becker, een slanke jongen die in niets gelijkt op zijn vader. In het voorhuis brandt een koperen olielantaarn, werpt het warme licht op bordes en stoep en doet Rembrandt even knipperen met de ogen. - ‘Ge wilt mijn vader spreken, meester Rembrandt, kan zulks niet wachten tot morgen?’

Neen, Rembrandt kan moeilijk wachten. - ‘Zeg tegen Mijnheer uw vader dat er haast bij is,’ komt hij beleefd doch dringend. Even later zit hij tegenover sinjeur Becker in het comptoir, het ruikt er naar kruidnagelen en peper, naar juchtleer en warme wijn. Weggezakt in zijn zetel, het hoofd met de verdacht-rode konen een beetje schuin, kijkt hij zijn bezoeker vragend aan. - ‘Wat voert u tot mij, meester Rembrandt?’

Rembrandt strijkt met een moe gebaar de hand langs het voorhoofd. - ‘De zaak gaat niet best, sinjeur Becker,’ zegt hij stroef. ‘Ik kom u vragen, of ge ons nog éen keer van dienst kunt zijn.’

Becker dwingt zich rechtop. Hij trommelt met de vingertoppen op de brede armlegger van zijn zetel. - ‘Tja, meester Rembrandt, tja, gij vraagt maar... En met hoeveel denkt ge gered te zijn, dit keer?’

[p. 449]

‘Met vijfhonderd gulden zouden wij een heel eind komen...

‘Gansbloed, ge vraagt nogal wat! Vijfhonderd gulden, dat is een hand vol geld. En de tijden zijn zo onzeker, alles wankelt, als ik het goed zie, m'n kop d'r af als dat niet op oorlog uitdraait...’ Becker zwijgt eensklaps. Hij kijkt Rembrandt opmerkzaam aan, er komt een glimlach op zijn scherpe vossekop. Met de uitgestoken wijsvinger in Rembrandt's richting priemend, vervolgt hij:

‘Dertig jaar geleden waart ge in betere doen, meester Rembrandt! Had toenmaals naar mij geluisterd. Doch ge had het te hoog in de kop, ge smeet met guldens alsof het waren paardevijgen...’ Becker buigt log naar zijn bezoeker, Rembrandt ruikt de diepe lucht van wijn, Becker blijkt er aardig van geproefd te hebben.

‘En toch heb ik geen hekel aan u, meester Rembrandt,’ komt hij opeens joviaal, ‘in 't geheel niet. Ge hebt naar waarde genoten van de aarde en haar volheid, zoals het in de Bijbel staat, ge kent de vrouwen, er is u niets voorbij gegaan.’ Becker lacht, het klinkt onaangenaam in het stille comptoir, waar de kaarsen dik en welgedaan branden in de zwaarzilveren houders. Rembrandt oogt naar het schilderij aan de wand tegenover hem, het is de grote Venus en Cupido, waar Hendrickje model voor stond. Als hij naar zijn hart tewerk ging, dan rukte hij het doek van de wand, het schilderij, dat een stuk is van hemzelf... ‘En meester Rembrandt,’ vraagt Becker plotseling, ‘hebt ge nog wat doeken gereed? Dan kom ik eens bij u kijken.’

Jazeker, Rembrandt heeft doeken gereed. Een capucijner monnik. Een vrouwtje aan de put. Een vaandeldrager... ‘Meer niet, meester Rembrandt,’ komt Becker spijtig. ‘Mij dunkt: dat is te weinig voor vijfhonderd Carolussen!’

‘Ik ben bezig met een Saul en David. Doch daar wens ik geen afstand van te doen.’

‘Ge behoeft er immers geen afstand van te doen, meester Rembrandt! Zodra ge de geleende som terug betaalt, worden de doeken weder uw eigendom. En dan: waar is het doek dat ge maakte voor het Stadhuis, waar is dat gebleven? Ik vernam dat ge weigerde het te verschilderen.’

‘De Claudius Civilis bedoelt ge...? Die ligt in de kelder onder m'n huis; tenminste als de ratten hem niet hebben opgevreten.’

[p. 450]

‘Ge zijt een vreemde kaerel, meester Rembrandt - wie gooit er zijn werk in de kelder... Daar kan de schouw toch niet van roken? Enfin, ik wil die Claudius toch wel eens bekijken. Want ik wil u helpen, meester Rembrandt, doch ik bind mij tot niets. En laat ik u nu een roemer muscadel inschenken en de zaken zetten aan de kant. Want mijn hoofd staat er niet naar. Op mijn jaren had ik reeds lang op een uithof aan de Vecht moeten wonen, dat had ik, ja. Proost!’