Meester Rembrandt

6

DE WINTER ZET VROEG IN DIT JAAR; HET VRIEST hard, de regenpijp heeft een lange, witte baard en op de ijsbevloerde Rozengracht zijn de kinders aan het schaatsenrijden. Hun hoge en juichende stemmen kaatsen tegen de huizen, die kouwelijk en met geloken ogen als blinde venten stijf te wachten staan achter de witte boomkruinen. Want er zijn maar weinig bewoners die de ijsbloemen te verdrijven weten bij zo'n vorst, turf en hout zijn duur en het geld is schaars bij de leden van de smalle gemeente.

Ook Rembrandt lijdt gruwelijk onder de koude. Gedoken in een rafelige pels van zwart astrakan zit hij in de werkplaats, waar een klein turfvuur de ergste kou te verdrijven tracht. Titus heeft het gezegd hedenmorgen: - de turfkist is bijkans leeg. En er is niet voldoende geld in huis om de voorraad aan te vullen. Titus heeft het gezegd, ja. En nu is hij er opuit om het geld binnen te halen van de etsen, welke hij her en der heeft uitgezet.

Een beroerd werk, doch het moet gedaan worden: zonder geld loopt de boel spaak. Rembrandt schuift zijn in oude sloffen gestoken voeten naar het vuur, trekt de pels dichter om de hals en strijkt peinzend langs zijn ongeschoren kin. - Een ellendige tijd, winter, aba! En het lijkt of het op de Rozengracht veel kouder is dan in de Breestraat, daar heeft hij er nimmer last van gehad. Ja, dat was dan ook een stevig huis, hecht in z'n gebint, terwijl dit onderkomen gelijkt op een kaartenhuis, voor en achter heeft de wind vrij spel. En als Aert nu maar spoedig komen wil, dan weet hij hoe of wat. De jongen is naar Verdonck in de Koningstraat om linnen te halen, een el of tien maar, doch het is de vraag of Verdonck het mee geeft, zonder geld.

[p. 437]

Altijd, altijd dat geduvel om geld. Wat mist hij Hendrickje toch! Die hield de boel bijeen, wist overal raad op en stopte intussen het ene gat met het andere... Wijl er geen baar geld in huis was om Hendrickje netjes te doen begraven, heeft hij Saskia's graf in de Oude Kerk moeten verkopen, Saskia's graf - het heeft hem pijn gedaan. Doch hoe moest hij anders? Men moet het einde zien te halen, graag of niet. Rembrandt port met de pook in het vuur, legt er een paar harde turven op, het zijn de laatste. En beneden moet de potage nog toebereid worden, enfin, dat kan wel op hout, dat is overal te vinden. Straks maar even met een zak langs de lijnbanen, er ligt genoeg te grijp. Schukkerend in de wijde pels blijft hij wachten tot Aert de Gelder binnenkomt, een rol linnen onder de arm.

‘Verdonck vroeg, wanneer de afrekening komt van het linnen, dat ge gebruikt hebt voor de Civilis, meester Rembrandt,’ zegt Aert, wiens kleine mopneus rood ziet van de straffe kou.

‘De afrekening, ja ja... Doet het linnen nog steeds negen stuivers de el, Aert?’

‘Negen-en-een-half. Het is opgeslagen, zei Verdonck. Het is de schuld van de Staten, vertelde hij. Die willen de invoer van vlas en wol uit Engeland verbieden. En daarom lopen de prijzen op.’

Rembrandt heeft Aerts laatste woorden niet verstaan. Hij is blij met het linnen, hij kan aan de slag. - ‘Wat gaat ge maken, Meester?’ vraagt Aert nieuwsgierig.

‘Homerus,’ antwoordt Rembrandt en wijst op het gipsen borstbeeld van den Grieksen bard, het enige stuk dat hij heeft overgehouden uit zijn rijke kunstverzameling. ‘De historie leert, dat Homerus blind was. Doch ik wil een ziende Homerus maken, begrijpt ge.’

Aert de Gelder knikt, doch begrijpen doet hij 't niet. - ‘Homerus werd in zijn ouderdom zwaar door ramspoeden getroffen, nietwaar meester Rembrandt?’ vraagt Aert, wiens kennis van de Grieken niet bijster groot is. Zonder overgang zegt hij, met de hand naar buiten wijzend:

‘Hebt ge Cornelia zien rijden, meester? Ze kent het reeds heel aardig!’

‘Ik ga straks even kijken. En als je ook zin hebt, ga gerust je gang.’

‘En de potagei, hoe moet het daarmee? De turf is op...’

‘Laat dat maar aan mij over. Ik heb m'n goede moeder zaliger

[p. 438]

vaak genoeg een prollepot zien klaarmaken, dat zal wel lukken. Ga nu.’

Tegen het noenmaal komt Titus thuis, koud en hongerig. Er spant een norse trek over zijn gezicht. Het is slecht gegaan vanmorgen, de meeste klanten waren niet thuis of hadden nog geen keus gedaan. Dicht kruipt hij bij het vuur, waarboven de pot met rapen en uien te pruttelen hangt, de warme uiendamp slaat hem benauwd op de keel. Rembrandt roert met een pollepel de spijs dooreen, zijn figuur in de versleten zwarte pels staat breed voor het flakkerende houtvuur.

Medelijden stijgt in Titus omhoog, medelijden omdat zijn vader zo scharrelen moet. Hoognodig moet er een hulp komen, vader is geen maarte, die de huishouding moet beredderen, dat is ál te zot. - ‘Ik was vanmorgen bij sinjeur Becker op de Keizersgracht,’ komt Titus opeens. ‘Wat woont dat Heer in een prachtig huis... En ja: Becker vroeg hoe ge het maakt. Ik heb gezegd van goed.’

‘Dat is de waarheid,’ zegt Rembrandt, gebogen over de ijzeren kookpot.

‘De waarheid...’ merkt Titus schamper op. ‘Het zou beter kunnen, vader. Want dat ge de potagie moet doen, zint mij kwalijk. Een goede hulp ware wenselijk naar mijn mening.’

‘Goede hulp is duur,’ weert Rembrandt af. ‘En we kunnen elkaar niet met gouden potstukken om de oren gooien.’

Titus heeft geen antwoord. Hij gaat weg van het vuur en loopt een paar keer de binnenkamer op en neer. - ‘Als we eens naar Friesland schreven...’ oppert hij aarzelend.

Met een ruk keert Rembrandt zich om. - ‘Friesland heeft voor mij afgedaan, eens en voorgoed! Eer vreet ik m'n eigen vingers op, dan ik ze gebruik tot het schrijven van een brief aan de Uylenburghen. Vraag dat nooit weer, Titus, nóoit weer! Verbrand liever je tong, aleer ge je daartoe laat verleiden!’

Titus schrikt van Rembrandt's heftigheid. Hij hoest achter de hand, de uienstank is niet te harden, bah! Is dat kost om elke dag in de buik te slaan? Zwijgend gaat hij naar het voorhuis, het is er koud en ongezellig, zo met toegevroren vensters. Met z'n warme adem dampt hij een plekje doorzichtig, hij kan er juist met éen oog doorheen gluren.

[p. 439]

Drukte en vertier op de gracht. Joelende kinderen, die zich oefenen in de moeilijke kunst. Tussen de krabbelaars schieten opgeschoten jongens en meiskens, ze rijden achter elkaar aan de stok of zwieren met gekruiste armen over de gladde vloer, waar een oude vent zijn monotoon ‘denk om de baanveger’ schort. Vlak tegenover het huis is op het ijs een koek-en-zoopje gebouwd, de vlaggen waaien boven het rietgedaakte getimmerte, ze klepperen tegen de mast, die doorbuigt in de vracht. Er komt een spijtig gevoel in Titus op. Altijd die zorg, immer dat wikken en wegen - het is om tureluurs te worden! Hij is toch jong, hij verlangt naar zorgeloosheid, naar vreugde en vertier. Waarom rijdt hij geen schaats, inplaats zijn tijd te verdoen met het bezoeken van klanten, in de hoop een paar platen te verkopen... Jazeker, hij is kunsthandelaar, doch het is me dan ook een handel wél! Hoe is 't mogelijk dat Hendrickje er nog zoveel van heeft kunnen maken - of zou het uit medelijden met vader zijn geweest, dat zij behoorlijk te verkopen wist? Zeker, hij zou de zaak wel kunnen drijven. Maar dan moet hij armslag hebben, gereed geld in de beurs, als er plotseling iets goeds te kopen valt. Op de verkopingen moet hij de beste stukken voorbij laten gaan en zich bepalen tot goedkoop goed, waar weinig winst op te maken valt.

En toch - de kunsthandel trekt hem. Hij weet dat hij geen talent bezit, schoon hij aardig tekenen kan. Doch Titus heeft het fijne gevoel van den kunstminnaar, hij gevoelt intuïtief wat echt is en wat onecht, hij begrijpt wat een kunstenaar bezielt en ontroert. En daarom ook doet het hem pijn dat zijn vader zo ongelukkig scharrelen moet, hij zou het zo graag anders zien, hij, de zoon.

Titus denkt aan het gesprek, dat hij hedenmorgen voerde met sinjeur Becker. Belangstellend had de rijke handelaar gevraagd naar het werk van Rembrandt, een belangstelling die hem verdacht voorkwam. Becker wou graag een Rembrandt bezitten, ja ja. Becker wil graag alles bezitten, doch het moet geen geld kosten... Titus wordt in zijn gepeinzen gestoord door de binnenkomst van Aert en Cornelia, het stille voorhuis is eensklaps vol gerucht. Cornelia's hoge kinderstem vertelt, dat ze zo heerlijk hebben gereden, langs de Vestinggracht tot aan het Haarlemmerplein, een eind... En 'n honger dat ze heeft, geweldig! - ‘Duurt het nog lang eer we aan tafel gaan, Titus?’

[p. 440]

Een glimlach komt Titus om de mond. Hij strijkt zijn zusterken over het blonde haar. - ‘Vader zal de potagie wel gauw gereed hebben,’ zegt hij. ‘Ga maar gauw naar binnen, kijnd.’

Een paar dagen later staat sinjeur Harmen Becker opeens in het koude voorhuis. Titus is er wederom opuit, Becker moet een paar keer roepen aleer Aert de Gelder komt vragen wat Mijnheer belieft.

‘Zeg aan je meester, dat een oude kennis van hem wacht,’ beveelt Becker en Aert haast zich de boodschap over te brengen.

Een oude kennis. Rembrandt herkent den handelaar, zijn geheugen is haarscherp. ‘Dat is lang geleden, sinds wij elkaar in het vaarwater hebben gezeten, meester Rembrandt,’ komt Becker joviaal.

‘Bijkans dertig jaar, sinjeur Becker,’ herinnert Rembrandt zich. ‘Het was op de auctie in 't Schilt van Vranckrijck.’

‘Tja, waar blijft de tijd,’ zegt Becker peinzend. ‘Schoon ik van uw zoon vernam, dat ge nog immer vaardig zijt met het penseel.’ Becker strijkt langs zijn grijzende sik, vervolgt waarderend:

‘Een nette knaap, uw zoon, meester Rembrandt, een fijne jongen, waarlijk om trots op te wezen. Hoewel hij mij niet sterk lijkt: zou het wel goed zijn hem met dit koude weer bij de weg te laten zwalken? Ge neemt het mij niet kwalijk dat ik 't zeg, doch ik mag uw zoon graag...’

Neen, neen, Rembrandt neemt hem geen woord kwalijk, sinjeur Becker heeft gelijk. Doch men moet niet vergeten dat Titus de leiding van de zaak heeft - ik sta nog immer onder curatele, sinjeur Becker. Rembrandt, getroffen door de belangstelling van Becker, vertelt van zijn moeilijkheden sinds Hendrickje's verscheiden, Becker knikt, hij begrijpt alles: de wet is een zaak van importantie, zeker! ‘Maar als ge onbekwaam zijt tot het doen van handelstransacties, dat sluit niet uit dat ge uw werk niet in onderpand moogt geven, meester Rembrandt. Niemand die u dat kan verbieden.’

Becker staat op; zijn ogen glijden door de binnenkamer, waar de wanden bedekt zijn met schilderstukken. - ‘Mocht ge behoefte gevoelen iets daarvan uit logeren te sturen - ik woon nog steeds op de Keizersgracht bij de Runstraat. En wilt ge uw zoon zeggen, dat hij immer bij mij aan kan komen als hij iets goeds heeft? Al ben ik koopman, mijn liefde voor de kunst is groot. Adieu.’