Meester Rembrandt

2

ZEVENTIG VIERKANTE ELLEN BESLAAT HET DOEK, waarop Rembrandt zwoegt met al de kracht van zijn talent. Zijn lichaam, te bonkig en te zwaar voor een vijftiger, hijst hij de ladder op, hij kreunt en steunt, kortademig dat hij is, en belast met een te hoge bloeddruk.

Men heeft meester Rembrandt tenslotte toch weten te vinden. Uit nood, zeker. Het is geen waardering voor zijn kunnen, die hem de opdracht deed geworden, een doek te leveren voor de galerij van de Burgerzaal. Maar juist daarom heeft hij het werk aanvaard: nog eenmaal de strijd te mogen aanbinden met de Vroede Vaderen in de hoop, ditkeer zijn meesterschap te kunnen bewijzen,

[p. 415]

aan al wat klein en burgerlijk denkt in het Amsterdam van zestien honderd een en zestig...

Een strijd; Rembrandt grijpt zijn penselen, als greep hij een zwaard. Een strijd gelijk Julius, genoemd Claudius Civilis, te voeren had met zijn geweten en met de Romeinse machten. Een verradersrol ligt niet elkeen. Civilis speelt haar terwille van de goede zaak. Houdt Rembrandt van dien duisteren samenzweerder? Hij kent de geschiedenis nog van de Latijnse school, waar Mijnheer Letting Tacitus verklaarde voor de nuchtere scholieren, die met open mond luisterden naar het verhaal van het Eedverbond in het legendarische Schakerbos.

Zó zal Rembrandt het schilderen. Omsloten door de indrukwekkende ruimte van een ontzaglijk tempelgewelf zit Civilis, de geweldige eenoog, aan een lange tafel, omgeven door de grootsten en edelsten van zijn stam, het puik der rotgezellen. Het nachtelijk gastmaal is ten einde, waarbij Civilis zijn pleidooi hield, even vurig als de wijn, die vloeide in stromen. Nú is het grote ogenblik gekomen. Civilis vraagt de eed van trouw, vervloekend al degenen die verflauwen in de strijd. - ‘Drink óm de gulden beker; leg het blanke lemmer uwer zwaarden op het mijne en zweer de duren eed...’

Een titanenwerk, hoe krijgt Rembrandt het gereed? Te rechter tijd meldt zich een leerling op de Rozengracht, hij heet Aert de Gelder en komt uit Dordt, waar hij leerling was van Samuel van Hoogstraten. - Gaat naar Amsterdam, naar meester Rembrandt, had Van Hoogstraten gezegd, welnu: hier is hij. Aert plamuurt het linnen, een schier eindeloos karwei, hij wordt bijgestaan door Titus, die in stille uren veelal komt naar de Dam, waar het doek tegen de wand van de grote bouwkeet is gespannen. Wonderlijk treffen tussen Rembrandt en Jan Lievens, zijn makker uit Leiden. Ze schudden elkaar de hand, wat moet er gezegd worden? Beide werken in dezelfde ruimte, waar ook meester Jordaens zijn talent ontvouwt. Lievens lijdt aan het graveel, hij is humeurig en verlangt naar huis, met zijn vier en vijftig jaren lijkt hij de oudste van de drie kunstenaars, waarvan de Antwerpse meester de opgewekste is. - ‘Op uw leeftijd, waarde Lievens, was ik zo stoots gelijk een haan met 'n dubbele kam, zulle,’ spot meester Jordaens, bezitter van de olijke

[p. 416]

woordenrijkdom der sinjorenstad. Och, het bevalt hem kwalijk te Amsterdam - het is zo stijfdeftig, nondeju! En 't is bar zo vroom dat ze hier zijn, hoewel hun Carolusguldens niet te versmaden!

En dan zijn twee collega's, zwijg erover. Rembrandt, zo gesloten als een aarden kruik, een kerel die de toeback versmaadt, en de geneugten der volle pottekes. Die de godganse dag kreunt en steunt en toesjoer werkt, en zich tracteert op een paar gezouten haringen... En Lievens is niet veel beter, een knullige vent, mager als Jeronimus, bleek gelijk de geletterde dood, er kan nauw een lach op overschieten. En dat zegt te bezitten een pienter, jong wijfke! De tong brandt meester Jordaens in de mond Lievens te vragen, wie in den Hage tijdens zijn afwezigheid de honneurs waarneemt...

Neen, er wordt niet veel gesproken in de bouwkeet op de Dam, wél wordt er hard gewerkt. Jordaens en Lievens zijn meester over drie, vier leerlingen, vergevorderde jonkmans, ze nemen hun patroons heel wat werk uit handen. Rembrandt zwoegt alleen, slechts bijgestaan door Aert de Gelder, die een nimmer tanende werklust bezit. Zijn talent is groot, zijn bewondering voor het werk zijns meesters onbegrensd. - Niet éen die zo schildert als gij, meester Rembrandt, u is een tovenaar met verf!

Een tovenaar met verf... Vijf maanden heeft Rembrandt gesjouwd als een karrepaard, in forse gradatie uitgesmeerd zijn majesteitelijk visioen. Wit in alle tonen: grijswit, blauwwit, zilverwit en parelmoer, een geheimzinnig, zilverbroeiend schilderij, een dreigende onweershemel gelijk. Meester Jordaens is reeds begonnen aan zijn tweede doek, Jan Lievens terug naar den Hage, om mede te werken aan de wandschildering van het Huis ten Bosch, als Rembrandt's doek gespannen wordt in een boogvlak van de Burgerzaal. De Heren Burgemeesteren, die vol belangstelling waren voor het werk van zijn collega's, hebben ditkeer geen tijd, ze zullen wel eens komen kijken wanneer de gelegenheid daartoe is. Rembrandt verbijt zijn misnoegen. Zwijgend gaat hij naast Aert huistoe in de avond, die een grijze schemer weeft over het stille water van de Rozengracht.

Het werk is ten einde, het karwei is plat. Rembrandt gevoelt zich leeg en moe, hij zou kunnen slapen, dagen achtereen. Met slepende

[p. 417]

voeten beklimt hij de stoep, valt neer op een stoel in de binnenkamer - een afgebeulde ambachtsman, die zware stenen heeft gesjouwd voor de bouw van een kerk, doch die de toren nimmer voltooid zal zien.