Meester Rembrandt

13

DE ZOMER OVERGIET AMSTERDAM MET HAAR KLAterend licht. Het schiet door de ajouren torens, brandt op de roodbruine pannedaken en doet de bewoners zuchten van benauwenis. Wanneer zal er regen komen, koel en fris, een lafenis uit de hemel?

Het huis in de Breestraat heeft een koel voorhuis, het verbergt zich voor de zon. Op warme dagen zit Hendrickje er graag op de beun, men kan er zo gezellig uitkijken op straat, en op de Anthoniessluis. Wanneer de bovendeur open staat, en het interieur gevat lijkt in een brede lijst, werpen de passanten graag een blik naar binnen, nieuwsgierig ze zijn naar het innerlijk van het huis van den vermaarden meester Rembrandt...

Die blikken - ze deden Hendrickje deugd. Ze gaven haar het warme gevoel, dat zíj er meesteres was, niet slechts over het voorhuis, doch over het ganse geheel, van kelder tot vliering. Meesteres over het huis, meesteres over het hart van Rembrandt. En nu zit Hendrickje wederom in het voorhuis; doch niet éen voorbijganger zal een blik kunnen werpen op de schilderijen, op de kaarsenkroon, zichtbaar van de straat. De deur is dicht, ondanks de hitte, die het zelfs in het anders zo koele voorhuis benauwd doet zijn.

De deur is dicht, de deur blijft dicht. Verstolen oogt Hendrickje door het met loodruiten bezette venster, ze durft zich bijkans niet te vertonen nu. De huizen aan de overkant staan stil en zwijgend, de zon brandt in de ruiten, waar achter de gordijnen toegetrokken zijn. En toch, ondanks deze geslotenheid, heeft Hendrickje het gevoel dat er van alle kant gegluurd wordt naar het huis van Rembrandt, het huis waar zij meesteres over was...

Wás... Gelijk een overstroming is het gekomen, het onheil. Hendrickje herinnert zich duidelijk een Novembernacht in Ransdorp, toen de Zuiderzee een hongerige beet deed in de Waterlandse

[p. 395]

zeedijk en het zoute water de lage landen besprong. Wat hielpen aarde en zeilen, wat inderhaast geslagen kistdammen tegen de duivelse kracht van de zee? Ijdele bestrevingen. Het goede land verzoop, de vrucht van jaren slibberde heen. Een dijk breekt gelijk een reputatie, niets kan deze redden. De lawine is neergestort over het hoofd van Rembrandt, niets kan hem redden dan het wonder.

Alsof er een sterk web rond hem is gespannen zo heeft men hem vastgelegd, een web waarvan de draden in de handen liggen van de vele schuldeisers: ze behoeven slechts te trekken om hem te doen spartelen als een domme vlieg. - Hendrickje zucht. Het wonder, het wonder - kan ze er nog aan geloven? De zeepbel die nooit barst, de liefde die eeuwig duurt, het geluk dat nimmer aangevreten kan worden door de gele tanden van de zorg... Twee dagen heeft ze achter de rug die ze nooit zal vergeten, twee dagen waarin alle hoop en alle verwachting kapot geknepen werden tot een dode illusie. - Des morgens was het begonnen; nauw had de klok van de Zuidertoren acht slagen gezonden over de Breestraat, of de klopper sloeg op de deur, hard en dreigend. - Of meester Rembrandt Harmenzoon van Rijn tehuis en voorderhand is? Jazeker, Rembrandt is thuis en aan het werk zoals immer.

Ach, sinjeur Frans Bruyning, secretaris van de Desolate Boedelkamer, is geen slecht mens. Doch hij doet zijn verdoemde plicht. Heeft meester Rembrandt niet middels een request aan de Hoge Raad verzocht, om toestemming tot gerechtelijke boedelafstand, teneinde zijn crediteuren tevreden te stellen? Welnu, de Hoge Raad heeft dit verzoek ingewilligd, de deugdelijkheid van cessie blijkt klaar. Waarna de Commissarissen der Desolate Boedelskamer Mr HenricusC. Torquinius benoemen tot curator, ‘omme denselven boedel ten besten van de gemene crediteuren te administreren ende beneficeren.’

Welnu: Frans Bruyning doet zijn plicht, twee dagen achtereen, punctueel en zakelijk. Om te beginnen noteert hij de namen van welgeteld negen en zeventig schilderijen, geheel of gedeeltelijk voltooid. Twee dagen loopt hij van voorhuis naar achterkamer, van werkplaats naar kuns kamer, van keuken naar zolder: de Inventaris van de Schilderijen mitsgaders Meubelen ende huysraet bevonden in den Boedel van Rembrandt van Rijn groeit zienderogen. Het wordt een stapel dichtgeschreven foliovellen, steeds

[p. 396]

weer toont Rembrandt aan Bruyning nooit geziene voorwerpen, ze worden betast, bevingerd, genoteerd. Nimmer heeft Mijnheer Bruyning kunnen bevroeden, dat er in het huis van den schilder Rembrandt zóvele en zó kostbare dingen liggen opgestapeld, dingen, waar hij de naam nauwelijks van schrijven kan. Spaanse zetels, gesneden kisten en kaarsenkronen naast de meest-vreemde voorwerpen. Assegaaien, bogen, schilden, zwaarden, helmetten van glimmend staal, het is éen en al geschitter, dat Rembrandt te voorschijn tovert. Bruyning meent dat alles nu wel genoteerd zal zijn, doch Rembrandt komt aandragen met lappen Siciliaans brocaat, met borduursels, met ragfijn kant, met heerlijke fluwelen, met gobelins in verstorven kleuren. Tapijten uit Smyrna en Samarkand, bronzen vaatwerk, waaiers van doorzichtig ivoor, tedere Venetiaanse glazen, medailles, broos porcelein, muziekinstrumenten, marterpelzen, koralen en stenen. O, die stenen, Bruyning heeft ze nimmer zo gezien. Hij schrijft als in vervoering, hij schrijft net zo lang, tot meester Rembrandt niets is gebleven dan zijn dagelijks kleed, lijfgoed - behoudens dat, wat gezegd werd op de bleek te zijn - mitsgaders de middelen tot levensonderhoud, zijnde schildersgereedschap, linnen en verf.

Twee dagen, wat zijn twee dagen: een, twee - weg! Déze twee dagen zullen Hendrickje blijven drukken gelijk een molensteen. Het is verschrikkelijk, alles dat men bezit zo plotseling te zien wegglijden, het is als het verlies van een kind. Wat blijft er nog over, zeg eens wat? Hemeltroost, zeker. Doch is deze troost Rembrandt genoeg, is hij haar genoeg? Hendrickje peinst er over, haar gedachten draaien rond in een cirkel, ze kan er niet uitkomen. Ze begrijpt Rembrandt niet, die kon glimlachen toen hem bekend werd dat jonkheer Six zijn vordering had verkocht aan sinjeur Ornia, een jong en schatrijk ijzerkoopman, die Rembrandt's borg Van Ludick gerechtelijk heeft doen aanspreken... Is het zo beroerd met Mijnheer Six gesteld, zat hij te springen om die duizend guldens? Neen, dat is geen houding van een goed vriend, dat is de houding van een benepen burger, die de scheppingen van Rembrandt slechts te waarderen weet als geldbelegging. En dat heet te zijn een dichter... Hendrickje heeft dan maar liever dat de duivel op klompen aankomt, dan op zijden kousen gelijk jonkheer Six...

[p. 397]

Langzaam heft ze het moede hoofd. Er biggelen tranen langs haar wangen: ze wist niet dat ze schreide. - Hoe moet dat nu, Hendrickje, hoe moet dat nu m'n kijnd? Nu dacht ge dat alles ten goede geregeld was, nu meende ge dat de moeilijkheden waren weggevaagd. Doch de schuldeisers blijken gelijk kakkerlakken: als er éen bloed heeft gezogen, springen er tien anderen voor in de plaats... Dom is het geweest, dat Rembrandt op advies van Hendrick Uylenburgh de eigendom van zijn huis heeft overgedragen op Titus - dit wekte bij de crediteuren het vermoeden, dat hij hen een loer wou draaien. De Heren gingen direct op hun achterste benen staan, staken de koppen bijeen en bedreigden hem met niets minder dan met gijzeling.

Langzaam komt Hendrickje overeind. Leeg voelt ze zich, ze heeft een steun van node, een stut in zware dagen. Peinzend glijden haar vingers langs de gebeeldhouwde kast die staat naast de schouw, een kast met gesneden panelen, een breed fries en zware bolpoten. Déze kast is het eigendom van Hendrickje, zij kreeg hem van Rembrandt, sinjeur Bruyning heeft hem niet mogen opschrijven. Een eiken kast vol linnengoed - zij is op 't ogenblik rijker dan Rembrandt!

Rijker dan Rembrandt. Deze gedachte geeft haar kracht opeens. Zij kan met haar schaarse rijkdom Rembrandt helpen, ze gevoelt zich sterk en bereid tot alles. Het bezit is weggevallen, arm gelijk Job staan ze naasteen. Nu moeten beiden de kop door het halster steken en trachten de wagen opnieuw in het goede spoor te leiden. In gedachten loopt Hendrickje door het voorhuis, toeft op de drempel van de zijkamer en kijkt met schuwe ogen naar de meubels, zwaar en degelijk, als voor de eeuwigheid geschapen. Vreemd. Het lijkt alsof ze dit alles in spiegelbeeld ziet, of het geen werkelijkheid is, doch de schaduw van een vroeger bezit. Meesteres was zij er eens over - het is zo ver weg, het lijkt zo lang geleden, het is meer droom dan werkelijkheid. Een droom, ja. Ze heeft gedroomd en dit is het ontwaken. Dit is de werkelijkheid, hieraan is niet te ontkomen. Dit huis, deze meubels, het is een zoet droombezit, nu zij is ontwaakt in de werkelijkheid van het leven. Doch het bezwaart haar niet: ze weet dat dromen geen duizend jaren duren, eens komt de ochtend van het ontwaken en dan dient ge bereid te zijn.

[p. 398]

Hendrickje is bereid. Op haar tenen sluipt ze naar de kleine bedkoets, die staat in een hoek van de zijkamer. Door een spleetje in de saaien gordijnen gluurt ze naar Cornelia - er komt een glimlach rond haar lippen. Cornelia doet haar middagslaapje, Cornelia, het kind van haar en Rembrandt, het slaapt en denkt niet aan ontwaken. Ontroerd kijkt Hendrickje naar het kleine wicht - dit bezit is niet opgeschreven door sinjeur Bruyning, wijl het toch ook Rembrandt toebehoort. En Titus is evenmin teboek gesteld, de twee kostbaarste panden zijn gebleven, geen mens ter wereld kan daar een vinger naar uitsteken. - Maar dan zijn we rijk, dan zijn we schatrijk! valt het haar plotseling gelijk een weldaad in het hart, wie durft ons arm te noemen met zó'n kostelijk bezit? Alsof er een zware steen van haar weggewenteld wordt, zo open en blij gevoelt ze zich, alsof er een licht gaat schijnen, dat alle duisternis bant. Titus en Corneha. En een grote kast vol linnengoed... Zal God hen in zijn behoed willen nemen nu, zal ze er nederig om mogen bidden? Met verende tred loopt Hendrickje de trap op naar de werkplaats, ze gaat naar Rembrandt, nú weet ze dat zij hem helpen kan.