Meester Rembrandt

12

AMSTERDAM HERSTELT ZICH. HET IJ LIGT WEDERom vol schepen en op de Beurs zingt het geld zijn zilveren lied. Ook de Vroedschap laat zich gelden; de bouw van het Raadhuis, ten tijde van de Engelse oorlog getraineerd, wordt hervat. Schoon de bouwmeester Jacob van Campen reeds geruimen tijd zijn werk de rug heeft toegekeerd, beu van het gekuip en gekonkel van Daniël Stalpaert met de Heren Burgemeesteren. Doch de Edelachtbare Heren zijn niet sentimenteel, het stadhuis zal gereed komen, ook zonder Van Campen! De schoorsteenstukken worden besteld, Jan Bronckhorst, Ferdinand Bol, Govert Flinck, Jan Lievens en nog wat mindere goden zijn de gelukkigen - er is werk aan de winkel! In de bijeenkomst van het Lucasgilde heffen de konstrijke schilders de gildehoorn boordevol nobele Malvoisier - op de welvaart van Amsterdam, proost!

Het stadhuis, de glorie van Amsterdam, het symbool der welvaart. Hendrickje en Titus staan op de Vijgendam, ze wachten op de stoet die van het Prinsenhof zal trekken naar het Raadhuis, dat plechtig ingewijd moet worden. Ze staan aan de kant van de Beurs, ze kunnen hiervandaan de brede gevel zien van Bentheimer steen, die zijn fors silhouet opbeukt naar een hemel vol rose zomerwolken. - ‘Wanneer komen ze, Hendrickje?’ - ‘Het zal niet lang meer duren, Titus,’ zegt Hendrickje, met moeite ruimte makend, ‘we staan hier zeker reeds een uur, ik word er moede van.’

‘Leun maar op mij, Hendrickje,’ biedt Titus edelmoedig aan. Hendrickje pakt zijn arm, haar antwoord gaat verloren in het plotse rumoer, dat davert langs de brede haag van kijkers. Bazuingeschal scheurt over de hoofden der wachtende burgeressen en burgers, waartussen de jeugd opgewonden te juichen begint. Getrappel van hoeven op keien komt nader, reeds zwenkt de kop van de stoet de Vijgendam op.

[p. 391]

Een kleurig toneel, bont en vol edele zwier. Voorop gaat de ruiterwacht, de sjerpen van rood, oranje en blauw breed om de heup geplooid. Ze zijn gewapend met pieken en hellebaarden, het blanke staal spat vonken in de zon. Achter hen marcheren in vertraagde pas de schout en zijn dienaren, strenge gezichten onder de bepluimde hoeden, op de voet gevolgd door den grijzen vaandeldrager der stad. Fier torst hij de rood-zwarte kleuren, de rode vaandelstok rust in een goudbestikte bandelier. In zijn voetspoor schrijden vier tamboers, zwaar roeren de trommen, het geluid bonkt tegen de gevels en kaatst terug in zwaarstappend geronk.

Dan opeens valt het geluid stil. Bazuinen schallen met koperen monden, uit de weg! Daar komen de Heren van de stadsregering, een lange stoet van deftigheid. Vooraan schrijden plechtig de Burgemeesteren, ernstige, zelfbewuste koppen, het hoofd gedekt met de brede, zwarte hoed, de hals omsloten door een wijduitstaande kraag. Namen worden gefluisterd, hoofden ontbloot, niet iedere dag ziet het volk zijn regeerders van aangezicht tot aangezicht... Achter hen komen de oudburgemeesteren, rimpelige tronies met zwaar omwalde ogen, grijze sikken en benen stijf van het flerecijn. Maar ze leven, ze genieten van de glorie, ze hebben er aan meegewerkt, Amsterdam omhoog te stoten tot de kroondraagster van Europa... Zij worden op de voet gevolgd door de leden van de Vroedschap, de tresorieren, de weesmeesters, de secretarissen, de klerken de boden - een lange stoet van zwart en wit, besloten door de nachtwachts in buizen van bombazijn, de ratel in de hand. Onder de doffe daver der kanons verdwijnt de stoet in een der zeven ingangen van het Stadhuis, waar in de grote Burgerzaal, Burgemeester De Graeff de feestrede zal uitspreken.

Wanneer de menigte zich verspreid heeft en teruggekeerd naar werkplaats en karwei, tikt het jongste lid der Vroedschap, Jan Bicker, tegen zijn roemer. Met klare stem zegt hij een gedicht van Heer Huygens, een ode aan de stichters van 's waerelds achtste wonder - den ouden hoveling is het vaerzensmeden toevertrouwd!

Sinjeur Bicker zwijgt. De Schout heft een goudgedreven roemer hoog, die omsluit de inhoud van een stoffige fles Bourgogne. Het edele werkstuk gaat van hand tot hand. - Op de welvaart van Amsterdam, mijne Heren, proost, proost, proost!

[p. 392]

Rembrandt zit in zijn werkplaats voor de etstafel, hij heeft behoefte aan stilte om te kunnen peinzen. De Bijbel ligt opengeslagen vóor hem, tien, twintig keer leest hij hetzelfde hoofdstuk, het lijkt alsof hij zelf een deel van het boek geworden is. - Jezus dan kwam uit, dragende de doornenkroon en het purperen kleed; en Pilatus zeide tot hen: Zie, de mens.

Rembrandt glimlacht pijnlijk. Moet men zijn brood met tranen eten, om dit te kunnen begrijpen? Jezus, de gemartelde, de geslagene, bespot en verguist, wordt den volke getoond. Ecce Homo, zie, de mens. Nú pas gevoelt hij zich innerlijk rijp dit onderwerp aan te vatten, nu zal het geen mislukking worden, zoals tientallen pogingen vroeger. Geen glorificatie, neen, een lijdend, strijdend en gelovend man, sterk in zijn eenvoud en waarachtigheid. De Bijbel is geen mysterie, de Bijbel is een stuk warmbloedig leven - dit leven wil ik grijpen in het kloppende hart. Ik wil het ontdoen van calvinistische witkalk en rooms verguldsel, wat ik zoek is de natureelste bewogenheid. Zwaar steunt hij het hoofd in de handen. Met geknepen oogleden staart hij naar zijn zelfportret op de ezel, een sterke kop met inwaarts gekeerde blik. Een koninklijke kop, noemde Daniël Francen dit conterfijtsel, Rembrandt een koning - het mocht wat. Niet éen opdracht gewerd hem voor het nieuwe stadhuis, terwijl middelmatige talenten als Jurriaan Ovens en Nicolaas de Heldt Stockade geroepen werden voor belangrijk werk, zij mogen duizend gulden verdienen aan éen schoorsteenstuk... Zeker: Ferdinand Bol en Govert Flick bezitten talent, Rembrandt heeft het helpen ontwikkelen zoveel en zogoed hij kon, hij gaat er prat op. Doch dat ze meer in hun mars dragen dan hun leermeester, is kolder...

En het had anders gekund. Waarom Govert Flinck zóveel werk opgedragen, dat hij er zeker twee jaar toe nodig heeft het gereed te krijgen? Zie, dat is niet goed, dat is louter willekeur. De Heren Burgemeesteren doen alsof er geen Rembrandt bestaat, hij is lucht voor de Vroede Vaderen. Dat is grievend voor een kunstenaar, die zich gedragen wil voelen door de liefde van het volk, dit riekt naar tiranny.

Wat heeft men tegen hem? O ja, hij is niet wettig gehijlikt, dat is waar. En hij kan niet vleien en pluimstrijken, dat is eveneens waar.

[p. 393]

Doch is dit de reden dat men hem niet wenst als schilder, is dit de reden waarom sinjeur Jan Six hem voorbijgaat zonder groet? Voor het conterfijten van zijn vrouw Margaretha heeft hij ook al Govert Flinck tot zich geroepen - Flinck, die stikt in het werk...

Rembrandt zucht. Hij kijkt naar zijn portret, hij zoekt iets in die kop. - Meester Rembrandt, is het een giftige angel die in je steekt, zijt ge jaloers en nijdassig dat een collega en oud-leerling je voorbij streeft? Kunt ge niet zien dat Flinck in trek komt, terwijl jijzelf raakt in het vergeetboek? Hebt gij je tijd gehad, meester Rembrandt, moet ge niet opzij treden voor de jonkheid...? Neen, neen, zo is het niet, hij gunt Govert zijn succes, hij, zijn leermeester. Doch de Overheid moet verstandig wezen, zij is het aan haar eer verplicht Rembrandt niet botweg te passeren, daarmede slaat zij zichzelf in 't gezicht.

Vreemd, vroeger heeft hij dit nimmer zo gevoeld. Toen men hem passeerde bij de vrede van Munster, kon hij er om lachen. Nu echter doet het hem pijn - schoon hij vermoedt dat een opdracht hem in conflict zal brengen met de Heren van de Vroedschap! Hij weet, dat zijn werk ieder jaar dieper en stiller wordt, terwijl het mooischilderen de laatste tijd sterk in de mode komt. Doch dat is een zaak die de Burgemeesteren niet aan gaat, een opdracht had de erkenning in zich kunnen dragen van zijn meesterschap...

Gepeinzen zonder zin. Ga liever aan het werk, Rembrandt, kras de Ecce Homo in het koper. Laat de overpriesters en de dienaars roepen: Kruist hem, kruist hem! - zoals ook nu de overpriesters Kruist hem! roepen tegen een hun onwelgevallig schilder, die afwijkt van de door hen gestelde ordonnantiën. Lach om de Vroede Vaderen van Amsterdam, die je grootheid niet te vatten weten, een grootheid die om erkenning vraagt, zij het niet door gewone burgers, dan toch door de Overheid, die geroepen is en uitverkoren de goederen des geestes te bewaren en over te dragen aan het geslacht dat komt. Peins niet langer, houd je hand rustig, weest sterk. Al davert op de Dam het geschut en schrijdt de ganse stadsregering als in heilige processie naar het pompeuze raadhuis, meester Rembrandt blijft aan het werk. Christus aan het volk getoond zal een langer leven beschoren zijn dan de bloemrijke oratie van Burge-

[p. 394]

meester De Graeff, Christus is eeuwig in Zijn groot leed... Want woorden vervliegen gelijk rook en as, zij verspreiden zich op de adem van de wind. En de kunstwerken zullen de gloeiende vonken zijn, die de weg naar de hemel verlichten.