Meester Rembrandt

7

WEKEN ACHTEREEN HEEFT REMBRANDT NIET IN DE spiegel durven zien, uit schaamte voor zijn spiegelbeeld. Zeker: wij kunnen met de mond gouden bergen beloven, wij kunnen elkaar blijde maken met de belofte van een zilveren ster, geplukt aan het zwart fluweel van de nacht. - Ik zal je hijliken, Hendrickje. Wij zullen roddelend Amsterdam de ogen verblinden met onze gedurfde praal.

Woorden, woorden, woorden. Wat is er van gebleven. Ze draagt nog immer haar meisjesnaam: Hendrickje Stoffels. Ziet, dat hindert Rembrandt, dat hindert hem méer dan al het gezanik met Geertje Dirx. Neen, Geertje heeft zich niet mooi gedragen. Rembrandt peinst: - Kan een vrouw, die een beminde man ziet ontgl{problem}ppen, zo tekeer gaan? Hij is geen heilige, vast niet. Doch zou hij ooit zo lelijk tegen Hendrickje kunnen doen, indien ze hem bekende een ander te verkiezen boven hem? - Ik wil je geluk niet in de weg staan, m'n kijnd, ik dank je voor alles dat je mij geschonken hebt. Zie, zo zou hij spreken en vrijwillig terugtreden: dat is toch ook liefde? Geertje Dirx, ze heeft hem gedaagd voor de Kamer van Huwelijkse Zaken, gelijk Mijnheer Lamberti voorspeld heeft. Twee keer liet hij verstek gaan. Ten derde male voorgeroepen, verklaarde Geertje in Rembrandt's bijzijn dat hij haar mondelinge trouwbeloften heeft gedaan, en dat hij vleselijke conversatie met haar heeft gehad. Wat moet een man daarop antwoorden? - ‘Het eerste ontken ik. Over het tweede behoef ik mij niet uit te laten, Edelachtbare Heren.’

Gegrinnik van burgermanshoofden, die niets zien dan bestoven folianten, waarin de dode letter van de Wet staat gedrukt. - A. Alimentatie. T. Trouwbeloften. Doch voor de kwestie tussen

[p. 364]

Geertje en Rembrandt staat er geen letter in te lezen. Weshalve de Heren hem, ten bewijze hunner schranderheid, gelasten, in stede van honderdzestig gulden, aan eiseresse uit te keren een bedrag van tweehonderd gulden jaarlijks gedurende haar leven. Moest zij dáarvoor zijn naam nog meer in discrediet brengen?

Tweehonderd gulden, ze komen er wel. En de duizend gulden voor broer Adriaen komen er eveneens, en de tweehonderd voor zus Lijsbeth zullen in geen geval mankeren. Doch waar blijft het huwelijk in statiekaros en vertoon van weelde? Heel zeker weet hij, dat het geld uit Friesland niet zal kunnen worden gemist, wil hij deze verplichtingen naar behoren nakomen. En wat weegt in zo'n geval het zwaarst?

Het geld, steeds dat beroerde geld. Dat schuift een scherm tussen hem en het verlangen, een zwart scherm, waar het goede leven achter wenkt. Ja, tien jaar geleden zou hij anders hebben gehandeld, tien jaar geleden, toen men smeekte om door meester Rembrandt geconterfijt te worden. Doch wat was hij toen? Een modeschilder, een kwastvirtuoos, die een groot huis verwierf op de klank van zijn naam. Verleden week ontving hij een brief van Christoffel Thijs, de man heeft het hem waarachtig niet lastig gemaakt, al die jaren dat hij op de Breestraat woont. Hij herinnerde Rembrandt er aan, dat de schuld op het huis nog bijkans achtenhalf duizend gulden bedraagt... Er is niet veel gekomen van het afbetalen, amper vierduizend gulden heeft hij er in die tien jaren voor weten los te maken.

Een wonderlijk iets, geld. Het glipt als vanzelf door je vingers, het smelt gelijk een sneeuwvlok op de tong. Waar is de tijd gebleven dat de geldkist boordevol Carolusguldens stak en hij maar behoefde te grijpen om de beurs zwaar te doen wegen van klinkende munt. Toen verdiende hij veel meer dan nu, toen schilderde hij op bestelling doek na doek, paneel na paneel. Toen durfde hij een fanfarestuk aan als de Optocht der schutters, het doek dat zijn naam op aller lippen bracht. Lachende lippen, die spuwden op zijn werk, lippen van oerstomme burgers, die zeiden dat meester Rembrandt niet meeging met zijn tijd.

Neen, meester Rembrandt gaat niet mee met zijn tijd. Doch misschien heeft hij een ander gezel: de toekomst. Dié gaat hopenlijk aan zijn zijde, zijn kunstenaarsinstinct fluistert het hem in. Geen

[p. 365]

doeken, stout van opzet gelijk het korporaalschap van Banning Cocq, geen tranenrijke stukken als Abrahams offer en de Blindmaking van Simson zullen uit zijn penselen druipen, alles zal voller en dieper worden van toon en licht. Hogerop voeren wil hij zijn werk, hogerop tot de hoogste trans. Doordringen tot de innerlijke betekenis der dingen, in het stille oppervlak van doek en paneel de weerschijn der werkelijkheid brengen, de weerschijn die dieper van toon is dan de werkelijkheid zelf...

Moeilijk is dat. Rembrandt zit voor de etstafel, het noorderlicht valt op de koperen plaat, waarover een fluwelige laag van zwartgewalmde was glanst. Rondom hem dwarrelen schetsen, groot en klein. Pal naast hem, aan zijn linkerhand, ligt een gravure van Lucas van Leyden: De genezing van den blinde van Jericho. En daarboven ligt de Bijbel, opengeslagen bij Matheus 16, het verhaal van Christus op de berg in Galiléa, het wonder der liefde.

Christus de liefdegod. Zó doordringen in het Bijbelverhaal gelijk Lucas van Leyden het deed! Ook voor Rembrandt is Jezus louter liefde, barmhartigheid, goedheid en grootheid van ziel, hoog verheven boven de tweedracht der wereld en der mensen. Christus, de grote Vergever, wiens komst alleen reeds voldoende is om neer te buigen in ootmoed en dankbaarheid. Zeker: Rembrandt weet dat de Amsterdamse predikanten er anders over denken, voor hen is Jezus de wreker, die elke afdwaling des geloofs aantekent met een vurige kool. Hun zondagse preken daveren van boete en schuld, van straf en vergelding, van hel en verdoemenis. Doch dat is de Christus niet, zoals Rembrandt zich die voorstelt. - Langzaam, ieder woord wikkend op zijn bedoeling, leest hij de ontroerende zinnen. - En vele scharen zijn tot hem gekomen, hebbende bij zich kreupelen, blinden, stommen, lammen, en vele anderen, en legden ze voor de voeten van Jezus; en hij genas dezelve... Zie, dit is zíjn Christus: de doener van het goed, waar een iegelijk naar smacht, in wiens ban elk mensenkind gevangen wil zijn.

En toch is daar weer de twijfel. Gevangen in de ban van Christus: graag! Doch daartoe moet men de cijns hebben betaald, de schatting aan daden van mensenliefde, zelfverloochening en bereidheid tot het offer. Heeft hij dit? Hebben al de kreupelen, blinden, stommen en lammen, genezen door de aanraking van Zijn hand,

[p. 366]

getoond deze genade waardig te zijn? De bedoeling van het Bijbelverhaal, Rembrandt peinst er over. Hij is geen theologisch geschoold man, hij disputeert nimmer over kwestiën des geloofs. Doch hij gevoelt dat er nog een diepere betekenis aan het wonder op de berg van Galiléa gehecht moet worden: Een iegelijk die lijdt en smacht en kreunt en murwgebeukt is door het leven, ga in tot het licht van Christus.

Het licht van Christus. Dat is het wat Rembrandt zoekt. Zó moet de ets worden: de verzoening van dit Licht met de schaduw en de duisternis, geëtst in fluwelige lijnen, teergebeten in het koper. Het wonder van de liefde, de glorie van het licht, doch verstilt en verinnigt gelijk de adem van een slapend kind.