Meester Rembrandt

19

ER KOMEN GEEN GOEDE BERICHTEN UIT LEIDEN. Zuster Machteld is onverwacht te Delft gestorven, en met moeder Neeltje gaat het bergaf. Broer Adriaen acht het zijn plicht Rembrandt te waarschuwen, God kan haar iedere dag tot zich roepen. Op stel en sprong vertrekt Rembrandt naar Leiden, de oude sleutelstad ligt onder de sneeuw wanneer hij er voet zet aan wal. Moeder Neeltje is oud geworden, moeilijk gaat ze door het huis, steun zoekend op een kruk. Toch blijkt ze bijzonder helder van hoofd en vraagt Rembrandt duizend dingen over Amsterdam. - ‘Zo, woon je nu in een eigen huis, en wat heeft dat gekost, m'n jongen? Dertienduizend Carolusguldens? Wel, dat is geen kattedrek, die heb je vlug kunnen overleggen...’ Rembrandt zwijgt; hij wendt de blik naar Lijsbeth, die zit bij het haardvuur. Het lijkt hem dat zij het koud heeft, ze rilt gelijk een zieke hond.

Hoe het met haar gaat? - ‘Goed broer, ik mag niet klagen.’ Ook Lijsbeth is oud geworden, haar wangen zijn ingevallen, er groeven rimpels om de mond. Rembrandt weet niet wat hij verder vragen moet, hij gevoelt zich gelijk een vreemde tegenover zijn zuster. Het is alsof er een muur staat tussen hem en haar, een kille, stenen muur, waar achter het verlangen schreit. Rembrandt's hart doet pijn, wanneer hij Lijsbeth zo stil en afgetrokken ziet zitten. Het

[p. 292]

schijnsel van het vuur valt op haar gezicht, waarin de ogen, groot en starend, als op éen punt schijnen gericht. Wat of ze nu de ganse dag doet, vraagt Rembrandt, om iets te zeggen. - Bidden en werken, broer, is het fluisterend gegeven antwoord.

Broer Adriaen komt binnen. Als hij Rembrandt ziet, lijkt het alsof hij om wil keren. Maar hij keert niet om, hij is de mindere niet van zijn broeder. Rembrandt steekt hem de hand toe - ‘Hoe gaat het, Adriaen?’ - ‘Dank je. Ik ben gezond en heb mijn werk. En ik blijf nederig.’

Een vreemde avond. Adriaen is spoedig heengegaan, hij moet morgenochtend vroeg op, het wordt een handwerksman niet geschonken. Ook Lijsbeth is te bedde getogen met een korte groet: - Nacht moeder, nacht broer, slaap wel. Nu zit hij tegenover moeder Neeltje bij het vuur, maar de oude vertrouwelijkheid wil niet komen. Is hij een vreemde geworden in de Weddesteeg, behoort hij hier niet meer thuis? Zijn ogen dwalen door het woonhuis; hoe bekend is alles nog, blindelings zou hij de weg kunnen vinden. De schapraai met het tin, de eiken bolpoottafel, de Mechelse stoelen, alles is gelijk vroeger. De haardplaat met de ineengestrengelde kore naren glanst gelijk voorheen, de blaaspijp ligt naast de asemmer - zelfs de talhouten lijken dezelfde van jaren her.

Ja toch, er is wat veranderd. Moeder. Haar gezicht bestaat uit louter rimpels, dat was vroeger toch anders. En dat krukje in haar handen is er ook niet geweest, dat krukje is vreemd, het past niet in het beeld zijner herinnering. - ‘Had je het geld voor dat huis geheel bijeen, Rembrandt?’ vraagt ze plotseling. Rembrandt schrikt van de vraag. Hij geeft een ontwijkend antwoord, moeder voelt het dadelijk. En dan vertelt hij van zijn zorg om Saskia, voor háar heeft hij het gekocht, ze is zo zwak het arme kijnd...’

‘Voor haar alleen, Rembrandt?’

Schuw slaat hij de ogen op. Klein gevoelt hij zich tegenover zijn moeder, klein zoals vroeger. De oude vertrouwelijkheid komt terug, nú kan hij niet meer zwijgen.

Neen, het huis in de Breestraat kocht hij niet alleen voor Saskia. Een kunstenaar behoeft ruimte om zich heen, ruimte om te kunnen werken. Schoonheid wil hij schenken, daartoe moet hij ook schoonheid rond hem weten, een schilder is geen koopman of neringhouder.

[p. 293]

En moeder mag het best weten: twaalfhonderd gulden heeft hij pas op het huis betaald, de rest gaat hij in jaarlijkse termijnen aflossen. Zeker, moeder heeft gelijk, dertienduizend gulden is een grote som. Doch zij moet niet vergeten, dat hij geld verdiend als water...

‘Dat kan verkeren, m'n jongen. Stel nimmer je vertrouwen in de menselijke bestrevingen, dat loopt veelal falikant uit.’

‘Maar ik ben immers jong, moeder! En de opdrachtgevers lopen de drempel plat...’

‘Alles is tijdelijk. Er zijn hoger bomen gevallen dan jij, Rembrandt.’

Rembrandt port nadenkend met de pook in het vuur. Hoog laaien de vlammen op, ze hullen het gezicht van moeder in hun gloed. Een oude, wijze vrouw, heenblikkend over de dingen van alle dag, met ogen boordevol begrip en liefde. Zó zou hij haar willen schilderen! Een oude vrouw, niets meer vragend aan het leven, gereed om op te stijgen tot den Vader. Rembrandt pakt zijn tekengerei, hij schetst de dierbare trekken zoals hij dit vroeger deed. En het zal de laatste keer zijn, dat moeder Neeltje haar zoon tot model dient.

In den zomer van het volgend jaar wordt Saskia opnieuw een dochter geboren. De bevalling verloopt voorspoedig, doch het kind is zwak. Wéer is het stil in huis; Hendrickje loopt op haar tenen trap op, trap af, dat de juffer toch maar slapen zal!

Saskia wil de kleine Cornelia zelf zogen. Dr. Bueno kijkt bedenkelijk, hij geeft tenslotte zijn toestemming. - Doch dan moet ge flink eten, juffer Van Rijn, eten voor twee, begrijpt ge? Glimlachend legt Saskia de boreling aan haar borst. Hoe heerlijk is dat, zo'n klein, warm wezentje in je armen, een weelde, een glorie. Cornelia is zo klein en tenger, wie kan haar beter verzorgen dan haar bloedeigen moeder? Rembrandt geniet van dit innige, huiselijke geluk. Zal alles toch nog goed worden, zal God Saskia en hem willen zeggenen met dit kleine wicht? Op zijn tenen gaat ook hij door het huis: - Stil toch, stil, Cornelia slaapt...

Een zoete droom. Saskia met het kind aan de borst, het is als het oude verhaal in de Bijbel. Maria en het Christuskind, men raakt er bij aan het mijmeren. Nu geen beweeglijkheid meer, bewogenheid

[p. 294]

gaat dieper. Het wordt een klein, innig paneeltje. De heilige familie noemt Rembrandt het, Saskia bekijkt het met een ontroerde glimlach. Maria met het kind aan de blanke borst, naast haar Maria's moeder, de Bijbel op de schoot. Jozef is aan zijn werk, hij heeft het druk, de klanten wachten. Hij staat voor een open venster, dat uitzicht biedt op een zon-overgoten landschap. Is dit een symbool?

Geluk, wat zijt ge broos. Een sneeuwvlok op de vensterruit, een vlinder in de storm. Het is als de zang van de nachtegaal, ge luistert en plotseling is het lied heen. Ge staat en luistert, maar het blijft stil en donker, er is slechts het geluid van de wind die vaart door de kruinen der bomen. Op een nacht in het begin van Augustus wordt het ook donker om Rembrandt en Saskia. Cornelia vliedt uit dit leven en Rembrandt legt haar teruste in de Zuiderkerk, naast haar broertje en zusje, ditmaal maakt hij de droeve gang geheel alleen.

En een maand later staat Rembrandt opnieuw aan een geopende groeve. De Sint Pieterskerk te Leiden ontvangt moeder Neeltje, zij heeft zich begeve in den Heere. Een kleine stoet trekt langs het Rapenburg, er dwarrelen bronzen bladeren op het zwarte rouwkleed, waar onder de eiken kist wegschuilt. Rembrandt en Adriaen gaan er achter, want niemand weet waar broer Willem toeft. Zwijgend lopen ze naasteen, twee broers naar den bloede, twee Van Rijns, twee gesloten naturen. Rembrandt in een wijde mantel van donkerzwart fluweel, Adriaen in een wambuis van zwart laken. Hun tred gaat eender, want nu is het moeder, die de pas aangeeft.

Slechts weinig passanten weten, wie er naar het graf wordt gedragen. Het is een nette begrafenis, de acht dragers hebben te torsen een lichte last. Er tampt geen klokgelui, er is niets dan een handvol dorre bladeren op het zwarte kleed, dorre bladeren en de herinnering. Rembrandt loopt en peinst, toch is er weinig smart over dit heengaan. Moeder is oud en der dagen zat, met dít sterven kan hij zich verzoenen, deze dood is goed. Als de kist wordt neergelaten in de groeve, denkt hij aan de drie kleine grafjes in de schemerige Zuiderkerk te Amsterdam en op zijn lippen brandt de vraag, waarom dit zo moet zijn...