Meester Rembrandt

17

VRIJDAGAVOND IN DE BREESTRAAT. REMBRANDT staat voor het in lood gezette venster van zijn huis en kijkt met gretige ogen de straat in, die zich stilaan hult in grijze schemer. Donkerbaardige, bleke joden in glanzend zijden kaftans, de gebedenboeken geklemd onder de arm, schuiven luidloos naast de deftige Portugezen, die de zwarte astrakan pelzen hoog gesloten dragen aan de hals, naar de Synagoge.

Vrijdagavond, Sabbathavond. In de huizen aan de overkant worden in de zevenarmige kandelabers de kaarsen ontstoken, het kwieke sabbathmeisje gaat deur-in, deur-uit. Het licht valt flakkerend op de sneeuw, die geelbruin papt op de bolle keien. Een groezelige vacht, dooraderd met slingerende sledesporen, die zich verliezen in het duister van de Antoniessluis. Rembrandt staat en kijkt, hij houdt van de Joodse Sabbathavond. Alles is zo stil en stemmig, zo devoot en vol overgave aan het Wonder. Zijn ogen drinken het wankelende licht dat heenvalt over de sneeuw, uren zou hij hier kunnen staan en kijken en peinzen...

Het is goed geweest, dat hij dit huis heeft gekocht. Goed voor hem, goed voor Saskia. Arm kijnd... De jaren in de Doelenstraat waren niet gelukkig, ze heeft haar pakje wél te dragen gekregen. Rombertus is er gestorven en Cornelia, er lag geen zegen op haar dak. Kort na de begrafenis van hun dochtertje waren ze verhuisd naar de Binnen Amstel, naar het grote huis genaamd De Suijckerbackerij, doch die verhuizing was lang geen verbetering. Het huis was oud en vochtig, Saskia gevoelde er zich tehuis als in 't gevang. Ook de werkplaats deugde niet, het licht was er slecht en het tochtte door alle reten en kieren. Maar ja, wat doet een mens om het geluk te vinden?

Toen was het geweest, dat Rembrandt het huis in de Breestraat had gekocht, het ruime, nieuwe huis pal bij de Antoniessluis. Wél waren er bezwaren. Dertien duizend gulden is veel geld, vooral

[p. 284]

wanneer ziekte en dood het gezin hebben geteisterd. Gelukkig kon de koop geschieden op aannemelijke voorwaarden; Sinjeur Christoffel Thijszoon, de eigenaar en tevens bewonderaar van Rembrandt's werk, maakte het hem zo gemakkelijk mogelijk. Niet meer dan twaalfhonderd gulden behoefde hij direct te betalen, het overige mag hij in het tijdsverloop van zes of zeven jaren aflossen. Toch was het Rembrandt vreemd te moede geweest, dat hij slechts met moeite deze twaalfhonderd gulden bijeen had kunnen brengen, de inhoud van de geldkist bleek zo licht als een reigerveer. Hoe gaat dat. Rekeningen waren binnen gekomen van dr. Bueno, van den apotheker, van begrafenis- en grafkosten. Extra hulp was nodig geweest, ja wat al niet. Voeg daarbij de onkosten van de verhuizing naar de Amstel en ge zijt er. Ook had Rembrandt deze maanden weinig kunnen werken, zijn hoofd stond er niet naar. Een paar schilderijen, enige etsen, ze dekken de kosten kwalijk. En de rente van Saskia's erfenis liet zich wachten, wie dáar op rekent heeft op zand gebouwd.

Schoon het momenteel, wat het geld aanbelangd, nog lang niet in orde is. Nu ja, dat komt wel weer goed, geld is het voornaamste niet, dat komt spoedig spelenderwijze binnen stromen. Toch is het vervelend dat men in den Hage zo lang wacht met de betaling van de twee passiestukken, hij heeft er waarachtig lang genoeg aan gewerkt. Rembrandt gaat weg van het venster en laat zich vallen in een zware zetel bij de eiken bolpoottafel. Zijn vingers spelen met de witte ganzeveer, die gereed ligt naast de tinnen inktkoker. Als hij eens een brief schreef aan Mijnheer Huygens, met het verzoek het geld spoedig over te maken. Maar zal hij dit wel mogen doen, zou het de schijn wekken dat hij Mijnheer Huygens wantrouwt? Jammer dat Saskia niet thuis is, zij heeft een goed inzicht in wat geoorloofd is en wat niet.

Wacht, hij heeft een idee. Hij zal Saskia afhalen van de Nieuwe Zijde, dat zal ze prettig vinden. En tante Sylvius heeft hij sinds de dood van haar man niet meer gezien, hij moet eens kijken hoe ze het maakt, zo alleen. En laat hij Saskia nu maar niet lastig vallen met geldzaken, dat zijn wereldse dingen, die lossen zichzelf wel op. Hij zal naar den Hage schrijven, laat hij het nu maar meteen doen. Dan bezorgt hij de brief eerst even bij den bode, en gaat vandaar

[p. 285]

naar de Nieuwe Zijds Voorburgwal. Hij doopt de pen in de inkt, zijn hand glijdt over het papier. - So soude ick aen U Mijn heer versouken, sulx Sijn Hoocheijt mij toelecht aan die 2 stuckens, dat tsel geit hier in den eersten ontfangen mocht, daer ick nu sonderlingen meede gerijft souden weesen. Rembrandt van Rijn. Haastig lakt hij de brief dicht, slaat de dikke, warme mantel om de schouders en verdwijnt in het duister van de Breestraat.

Het eigen huis in de Breestraat. Er kan veel geluk geborgen worden, veel voorspoed en weelde. De wanden van het voorhuis, de achterzaal, de zijkamer, ze zijn bedekt met schilderijen en etsen, Rembrandt's ganse bezit heeft er een goede plaats gevonden. Tezamen met Saskia heeft hij de doeken en panelen gerangschikt, het was alsof ze een nieuwe wereld betraden. Daar hangen de paneeltjes van Joris van Schooten, en daar, in het voorhuis, een landschap van Hercules Seghers. Rembrandt kan er soms een tijdlang naar staan kijken, zoals hij lang kan kijken op het etswerk van den miskenden meester. Rembrandt weet het: Seghers is dood. Dronken viel hij van de trap en brak zijn nek, een roemloos einde voorwaar. Doch zijn werk leeft voort, en dáar gaat het om! Naast het landschap hangt een grisaille van Jan Porcellis, Rembrandt is er zeer aan gehecht. Want het herinnert hem aan het oude Leiden.

En nu moet ge de achterzaal eens zien. Lastman, Hals, Jan Lievens, Govert Janszoon, ze zijn vertegenwoordigd door hun werk. En dan hangt daar de Barmhartige Samaritaan van Giorgione, zijn rijkste bezit. De wanden van het huis gloeien in vele kleuren, het is een onderkomen den meester waardig.

Boven is de werkplaats. Een ruim atelier met prachtig licht, een heerlijke gelegenheid om te werken. De benedenvensters kunnen gesloten worden met luiken, zodat alleen het bovenlicht toegang heeft. Een brede schouw met zandstenen pilasters beslaat een groot gedeelte van de oostelijke wand, die, evenals de andere wanden, vol hangt met krabbels en schetsen. Grenzend aan de grote werkplaats ligt een klein atelier, daar werken de leerlingen, vier in getal.

Achter de werkplaats vindt men de kunstkamer. Daar liggen in vitrines de schatten, welke Rembrandt in de loop der jaren verzameld heeft. Een weelde is het, om op een stille morgen te toeven

[p. 286]

in deze ruimte. Dan bladert hij in de kunstboeken, het bekijken van het werk van een groot meester inspireert hem telkenmale. Maar ook laat hij de kunstboeken somtijds met rust en verdiept zich in de glans van de schelp, in de zachte streling van een lap fluweel. Een vreemd costuum, een zeldzaam mineraal, een bonte halsdoek trekken hem evenzeer als een stalen harnas of een glinsterend geslepen piek. Parels en smaragden, brocaat en zilverstof, alle schatten die de verschrikkelijk schone wereld te bieden heeft zou hij willen drukken aan zijn hart.

Een groot kunstenaarsleven. Doch het verslindt veel geld. Er is antwoord gekomen op Rembrandt's brief naar den Hage: Mijnheer Huygens maakt bezwaar tegen de tweeduizend gulden, die Rembrandt gevraagd heeft voor de twee passiestukken, Zijne Excellentie zal die prijs zeker te hoog vinden. Rembrandt wordt rood van kwaadheid als hij het antwoord leest, zal hij het verscheuren, dit vodje papier? Het is Saskia die ingrijpt - Rembrandt moet bedenken, dat er alreeds enige rekeningen onbetaald zijn weggestuurd. Kan er geen oplossing worden gevonden?

Onbetaalde rekeningen... Die kwamen in het ouderlijk huis te Leiden niet voor. Waar is dan al dat geld gebleven, hij heeft toch kapitalen verdiend, de laatste jaren. Neen, Saskia weet het niet, zij eet het niet op, zij is zo zuinig als het kan. Doch een groot huis brengt zijn kosten mede - hout, kaarsen, het zijn maar geen bedragen die er aan weggaan... Och, Rembrandt wil er niet van horen, zijn hoofd staat niet naar de kleine dingen van elke dag. Welk kunstenaar denkt aan zaken als hout en kaarsen? Alles goed en wel, doch Saskia moet er wél aan denken, zij kan ze niet plukken uit de lucht gelijk een tovenaar de sterren. Er komt een kleine fronsrimpel tussen Saskia's ogen, ze spreekt een paar woorden, doch die zeggen genoeg. - ‘Gij koopt ook zóveel dure dingen, Rembrandt, begrijpt ge niet dat alles uit éen bron moet komen? Ge dacht een rijke vrouw te trouwen - in werkelijkheid hijlikte ge een arme Friezin...’

‘Zeg dat niet, m'n kijnd. Ik heb jouw geld niet van node, ik zal zorgen dat het er komt. Zie je deze handen, Saskia? Hiermee ga ik goud maken, geen alchimist die het mij verbeteren kan. Werken ga ik, bloedig werken. De doeken en etsen zullen de werkplaats

[p. 287]

uitvliegen gelijk de duiven uit de nissen van de Zuidertoren...’

‘En Mijnheer Huygens?’

Rembrandt weifelt. Hij kijkt naar zijn vrouw, hij ziet haar bezorgde gezicht. - ‘Heb je het geld dan zo dringend nodig, Saskia?’ vraagt hij verwonderd.

Saskia knikt. - ‘Zeer dringend. Met je laatste aankopen is ook de laatste gulden uit de kist verdwenen. En we moeten toch eten, Rembrandt.’

We moeten toch eten; Rembrandt moet er om schaterlachen. Hij pakt Saskia om het middel, tilt haar van de vloer en zwaait haar een paar keer in het rond. - ‘Goed m'n kijnd, goed. Vandaag nog schrijf ik aan Mijnheer Huygens, dat hij dan maar moet sturen wat Zijne Excellentie goeddunkt. Of wacht - hoeveel heb je nodig?’

‘Ongeveer twaalfhonderd gulden...’

‘Prachtig, dan vraag ik twaalfhonderd, afgesproken. Twaalfhonderd gulden voor twee geschilderde passiestukken van meester Rembrandt, wie biedt er meer dan twaalfhonderd? Niemand? Dan zijn ze voor Prins Frederik Hendrik, Excellentie bij Gods genade van de vrije Republiek der verenigde Nederlanden. Doch die nóg heviger op de penning is dan de geslepenste jood van Vlooyenburgh. Of zeg ik te veel, m'n kijnd?’