Meester Rembrandt

[p. 214]

5

OP EEN MIDDAG IN DE WINTER WORDT ER OP DE deur van de werkplaats geklopt. Govert doet open. Er staat een donkere figuur voor hem, die vraagt naar Rembrandt van Rijn. Rembrandt, gespannen aan het werk, schrikt op van de stem. Langzaam staat hij op en gaat naar de deur, waar de bezoeker als een sombere vogel te wachten staat op de drempel.

‘Broer Adriaan, jij?’

Adriaan knikt. - ‘Zoals je ziet, broer Rembrandt,’ zegt hij, de toegestoken hand negerend. ‘En indien het je schikt, wilde ik even ongestoord met je praten.’

‘Is er iets met moeder?’

‘Moeder is wel. Voor zover een vrouw, oud van jaren, wel kan zijn. Doch ik kom om een andere zaak te behartigen, Rembrandt.’

Snel werpt Rembrandt zijn mantel over de schouders. ‘Laat ons naar een taveerne gaan, broer, dan kunnen wij rustig praten.’ Adriaen weert dit voorstel af met een beslist handgebaar. ‘Neen, ik zal niet lang van je zo kostbare tijd misbruik maken, broer.’ Vorsend kijkt hij Rembrandt in de ogen, zegt nadrukkelijk:

‘Ik kom Lijsbeth halen, Rembrandt.’

‘Lijsbeth halen - wat is dat voor zotteklap?’

‘Dat zal aanstonds blijken,’ antwoordt Adriaen grimmig. Hij pakt een papier uit de zijzak van zijn zwarte mantel, reikt het Rembrandt toe. ‘Je kunt goed lezen, broer. En er staat geen enkel woord latijn in.’

‘Van wie komt deze brief?’ vraagt Rembrandt, het papier ongeopend in de hand.

‘De Heren van den Gerechte te Leiden zijn de afzenders. Bovendien is het geen brief. Het is een Bevelschrift. Doch lees zelf.’

‘Ik kan mijn tijd beter gebruiken, broer Adriaan,’ bijt Rembrandt terug. ‘Ik lees geen Bevelschrift, al kwam het van den Prins. Indien zus Lijsbeth meent dat zij naar Leiden terug moet, dan zal zulks gebeuren zonder dwang. Meer woorden wil ik er niet aan verspillen.’

‘Je behoeft mij de les niet te lezen,’ spreekt Adriaen, iets milder dan zopas. ‘Doch je toont schuld, door het Bevelschrift te negeren, dat is verkeerd. Laat ik je een goede raad geven, broer. Blaas deze

[p. 215]

kwestie niet meer op dan nodig is. De Heren van den Gerechte bezitten nog andere middelen, om een minderjarig meidje terug te brengen naar het ouderlijk huis.’

‘Het was bij ons thuis de gewoonte, alle zaken buiten het Gerecht om te regelen,’ zegt Rembrandt, de beide leerlingen met een handgebaar beduidend dat ze zich verwijderen moeten. ‘En nu maak jij daarop een uitzondering.’

‘Een zaak als deze had vader eveneens op deze wijze geregeld. En ik heb je indertijd geschreven, je wist wat er te gebeuren stond. Welnu: je hebt taal noch teken laten horen op mijn brief. Dacht je soms, dat ik mij door jou laat ringeloren?’

‘Jij hebt niet het minste recht, Lijsbeth terug te halen. Dat lieve kijnd gaat dood bij twee zulke zuurmuilen als jij en je vrouw!’

‘Je vergeet,’ antwoordt Adriaen, geen aandacht schenkend aan de opmerking van zijn broer, ‘je vergeet dat ik als oudste broeder haar toeziende voogd ben. Ik sta wel degelijk in mijn recht. En ik vermeen, dat Lijsbeth kwalijk past in een huis, waar geen vrouwelijk hoofd aanwezig is.’

‘En ik vermeen, dat een gezond meidje als Lijsbeth kwalijk past in het kille grafgewelf, dat jij en je vrouw gemaakt hebben van ons oude huis in de Weddesteeg... Lijsbeth heeft een gans andere aard dan jij, zij houdt van het licht, terwijl jij bij voorkeur het donker zoekt.’

‘Hou' op met die mooie schilderspraatjes, Rembrandt. Indien alle mannen waren gelijk gij, kon heel Holland de keel wel aan de kapstok hangen. Schoon ik niet hovaardig ben: ik weet mij niet meer dan een nederig dienaar in de wijngaard des Heren. Een dienaar, die pal staat voor de goede naam van zijn geslacht.’

Het lijkt alsof Rembrandt zal uitvallen. Maar hij beheerscht zich. - ‘Over de goede naam van ons geslacht zal de historie haar oordeel vellen,’ zegt hij met superieure glimlach. ‘Doch van zus Lijsbeth blijft ge af!’

‘Je weigert aan het Bevelschrift te voldoen?’

‘Ik wens niet langer gestoord te worden door je zotternijen, broer,’ geeft Rembrandt ten antwoordt. Hij pakt palet en penselen, gaat zitten op het bankje voor de ezel. Een ogenblik blijft Adriaen in het midden van de ruime werkplaats staan. Zal hij nog iets zeggen?

[p. 216]

Dan bukt hij zich naar de vloer, grist het papier van de grond en strijkt het glad met zijn vuist. Zonder groet loopt hij de trap af - een stugge, sombere man, die volbrengen zal wat hij meent dat goed is.

Vroeg in de middag gaat Rembrandt naar het huis in de Breestraat. Er hangt een gedrukte stemming, en met reden. Adriaen is er geweest. Hij heeft Lijsbeth en Hendrick Uylenburgh het Bevelschrift laten lezen, het is summierlijk en naar behoren gesteld. Indien Lijsbeth niet morgenochtend op de Leidse veerschuit is, heeft Adriaen het recht zijn broer te doen gijzelen.

‘Dan gijzelen,’ roept Rembrandt, met de vuist op tafel slaand. Doch Uylenburgh schudt het hoofd. - ‘Laat ons geen dwaasheid bedrijven, Rembrandt. Het spijt mij dat Lijsbeth weg moet. Maar door je vast te laten zetten schieten wij geen steek op. Laat zij met uw broeder naar Leiden terugkeren. Spoedig wordt ze immers meerderjarig en dan kan ze doen wat ze wil.’

‘Ik buig mij niet voor m'n broer Adriaen,’ zegt Rembrandt heftig. Doch daar is Lijsbeth. Ze slaat haar armen rond zijn schouders. - ‘Ik wil niet dat je in moeilijkheden raakt, broer,’ zegt ze, ‘ik ken Adriaen beter dan jij. Over drie maanden heeft hij niets meer over mij te zeggen noch te bevelen, dan kan ik gaan en staan wáar ik wil.’ Ze wrijft haar snutteldoek langs de roodgeweende ogen. ‘En dan, Rembrandt: ik wil onze moeder ook graag terugzien, ze wordt zo oud. God alleen weet, hóe kort wij haar nog mogen bezitten. En ik wil haar niet bedroeven, onze moeder.’

Ja, Lijsbeth praat verstandig. En Hendrick ook. Ze spinnen Rembrandt in een web van argumenten, kom, laat hij toegeven. Gijzelen betekent dat hij de werkplaats moet sluiten, en hoe gaat het dan met de leerlingen, en met het bestelde werk? - Neen beste Rembrandt, er is niets aan te doen, de Heren van den Gerechte laten niet met zich spotten. Adriaen heeft het heft in handen, de wetten in de Republiek zijn onaantastbaar en voor geen twee uitleggingen vatbaar. - ‘En waar zit Adriaen?’ onderbreekt Rembrandt opeens de woordenrijke argumentatie.

‘Die logeert vannacht in de Keyserskroon,’ weet Uylenburgh. ‘Morgenochtend te zeven ure vertrekt de veerschuit, wij zullen Lijsbeth tezamen uitgeleide doen.’

[p. 217]

Zus Lijsbeth, ze kan zich niet inhouden. Opnieuw wellen er tranen in haar ogen. - ‘O broer Adriaen,’ snikt ze, ‘wat ben je toch wreed voor ons. Doch het zal je er naar gaan: ik voorspel dat je weinig geluk zult hebben in je leven.’

‘Geluk, wat is geluk?’ zegt Rembrandt toonloos. Er is niemand die er antwoord op weet te geven.