Meester Rembrandt

23

DE MARE VAN HET HOGE BEZOEK IS DOOR LEIDEN gefladderd, het houdt voor geen deur stil. Joris van Schooten komt oplopen, en meester Van Swanenburch. Jan Porcellis, de zeeschilder, komt van Zoeterwoude getogen, hij gaat vergezeld van Arnout Elsevier en Coenraad Schilperoort. Brandend nieuwsgierig zijn ze naar de juiste toedracht. Rembrandt is zwijgzaam, doch

[p. 152]

Jan Lievens vertelt met veel entoens van het bezoek van Heer Constantijn Huygens, de secretaris van Zijne Excellentie Frederik Hendrik... En als de Leidse vrienden de trap zijn afgestommeld, komt zowaar vader Harmen aanzetten, in gezelschap van Lijsbeth. - ‘Gelukgewenst, Rembrandt, gelukgewenst, Jan.’ Hoog gaat Lijsbeth's stem door de werkplaats, ze is trots op haar broer, ze is trots op Jan Lievens. Vader Harmen is ook trots. Ja, hij heeft het altijd wel geweten, dat er iets bijzonders stak in zijn zoon, een buitengewoon kind, van jongsaf. - ‘En jou vader zal ook wel blij zijn, Jan, dat zo'n deftig Heer je werk bekeken heeft!’

Lieven Hendricks zal niet blij zijn. Hij is er even uitgebroken, hij schudt zijn zoon de hand, hij heeft óok goed nieuws. Zijn goede Machteld is alweer zes jaar geleden gaan hemelen, en een man kan niet immer alleen blijven. Jan kijkt verwonderd naar zijn vader, die in alle ernst vertelt van een weduwvrouw, Annetgen Commersdochter van naam - je weet wel Jan, ze woont op 't Noordeinde bij de Breedestraat. Een knap vrouwspersoon met twee rechterhanden aan 't lijf en nog een appeltje voor de dorst ook. - ‘Moet ik 't niet doen, Jan? Moet ik 't niét doen, Harmen Gerrits?’ Tja, wat moet Jan daar op zeggen. - ‘Ik kan u geen raad geven, vader,’ zegt hij zakelijk. ‘Want als ik zeg dat u het niet moet doen, doet u 't toch.’

‘De kinderen,’ spreekt Lieven Hendricks, ‘ik doe het om de kinderen. Die moeten op tijd hun gerak hebben.’ Zeker, dat begrijpt vader Harmen. ‘Nu de hoedennering goed gaat, wil ik mijn kinderen wat laten leren.’ O, dát begrijpt vader Harmen nog beter. De kinderen, daar raak je als vaar nimmer over uitgepraat. Hij wil wijdlopig vertellen gaan, doch Lieven Hendricks is hem voor. - ‘Gij hebt er reeds een paar gehijlikt, Harmen Gerrits. Maar ik arme zondaar heb ze nog alle acht over de vloer. Gij zijt Adriaen kwijt en Machteld. En Willem gaat ook op vrijersvoeten, naar ik hoor. En zo'n knap deerntje als Lijsbeth zal wel spoedig haar voetjes gaan warmen, nietwaar Lijsbeth?’

‘Dat u zoveel geluk hebt in de min, sinjeur Lieven, is nog geen reden dat ieder ander het evenzo heeft,’ geeft Lijsbeth prompt ten antwoord. Lieven Hendricks neemt met een zwaai de hoed van 't hoofd, maakt een sierlijke buiging naar Lijsbeth. - ‘Meidje,

[p. 153]

meidje,’ zegt hij olijk, ‘spot gij maar met een oud man. Doch als ik de jaren had van mijn zoon Jan, dan zou ik je ervoor straffen, niet zo zuinig...’

‘Wat zoudt ge dan doen, sinjeur Lieven?’

Lieven Hendricks buigt zich naar haar over en fluistert haar een paar gewaagde woorden in het oor. Lijsbeth bloost, ze tracht het met een glimlach te verbergen. - ‘Een weelde, indien een meiske het blozen niet verleerd heeft, Harmen Gerrits! Menig jonkman zou de handen dichtknijpen, indien hij je dochter te bedde mocht leiden.’

‘Diergelijke zaken gebeuren meesttijds onverwacht,’ zegt vader Harmen. ‘En het heeft nog alle tijd.’

‘Toch verlang ik er naar, dat Jan eens met een poezelig meideke gaat thuiskomen; ik vermeen dat het werkelijk tijd begint te worden,’ zegt Lieven Hendricks, met een straffe blik op zijn zoon. ‘Doch Jan heeft blijkbaar geen loot vrouwvlees aan 't lijf. En je zoon Rembrandt is niet veel beter, Harmen Gerrits! Ze weten heel knap een lief deerntje in de verf te zetten, doch verder komen ze niet.’

‘Och vaar, wat praat ge toch,’ vermaant Jan zijn vader. ‘Leutert het je soms? Denkt er om dat Lijsbeth er bij is, ge maakt haar gans verlegen...’

‘Maak je vooral niet bezorgd om mij, Jan,’ zegt Lijsbeth scherp. ‘Ik ben geen kind meer, als je dat soms meent. En ik wil de Heren groeten: ik heb wat beters te doen dan mijn tijd te staan verpraten.’ Snel geeft ze allen een hand en stommelt de trap af, de treden kraken onder haar stevige benen.

Het leven herneemt zijn loop. Lieven Hendricks is gehijlikt met Annetgen, de hoedenaffaire is verplaatst naar het Noordeinde en Jan Lievens zegt dat het thuis nu zo vreemd is geworden. Er komt iets onrustigs over hem, een verlangen naar verandering. Meer dan vroeger vallen er woorden tussen hem en Rembrandt, de tijd dat ze tezamen aan een schilderij werkten is voorbij. Toch blijven ze bijeen, werkend, zwoegend, de ganse lange dag.

Sinjeur Porrett heeft het moede hoofd voorgoed teruste gelegd. De vierige ziekte heeft hij weerstaan, een geniepige vleug van de

[p. 154]

oostenwind bracht hem in 't graf. Bij testamentaire beschikking is Rembrandt eigenaar geworden van het grootste deel zijner rariteiten: wie zal er een beter gebruik van maken? Hij tooit zijn modellen met sierlijke doeken, hangt hen matglanzende stenen om de hals, het is een weemoedige hulde aan een goed vriend. Ook Jan grasduint in Porrett's nalatenschap, er wordt een goed gebruik van gemaakt door de twee schilders.

Het leven herneemt zijn loop. Tot op een middag de bode uit den Hage een brief bezorgt, gericht aan Rembrandt van Rijn en Jan Lievens, fijnschilders in de Muscadelsteeg op Leyden. Er kleven grote lakstempels op het dikke Lombaerts papier - van wie zal hij komen? Rembrandt zet zijn tempermes onder de lak, die brokkelt en spat in duizend rode scherfjes door de werkplaats. Voorlezen, Rembrandt!

- Na ampele deliberatie met S. Excellencij heeft dese gegeven Syn consent, dat het stuk van Mr. Lievensz., voorstellende een jeugdich Student, alsmede de berouw hebbende Judas van Mr. Van Rijn door S. Ex. worde aangekocht voor de somme van fl 100.- elck. Aldus gedaen ter begeerte van S. Ex. op den 28en July 1628. 's-Gravenhage. Constantijn Huygens. Secretarius.

Rembrandt leest de brief op 'n eendere dreun. - ‘'t Lijkt welhaast of je niet verheugd bent,’ komt Jan Lievens. ‘Mijn hemel, Rembrandt, een leverantie aan het Hof! Dat is het hoogst hetgeen een schilder bereiken kan!’

‘Mijnheer Huygens denkt, dat híj alleen verstand van schilderen heeft’, zegt Rembrandt scherp. ‘Wat jouw student aanbelangt, daarin heeft hij gelijk, het is een prachtig stuk. Doch als hij mijn Judas voor m'n beste werk verslijt, dan heeft hij het glad mis, mijn waarde. En ik ben niet van plan dat paneel naar den Hage te zenden, het is mij lang niet princelijk genoeg.’

‘Je bent stapelzot,’ laat Jan zich ontvallen. ‘Nu zijn we in de gelegenheid om naam te maken, en sinjeur Rembrandt komt aandragen met ethische bevliegingen... Maar kerel, begrijp je dan niet dat alle deuren nu voor ons opengaan? En dat we prijzen kunnen vragen waar Uylenburgh niet aan tippen kan? En jij wilt het toch immer zo graag zonder kunstkopers stellen - welnu, nú is de gelegenheid daartoe. En die zou jij je laten ontglippen?’

[p. 155]

‘Naam maken interesseert me niet bovenmate, Jan,’ geeft Rembrandt rustig ten antwoord. ‘Of laat ik eerlijk zijn: het interesseert me wel, doch ik wil dat bereiken op een manier die mij zint. Naam wil ik maken met een werk dat ík voor goed verklaar. Mijn Judas is niet goed, dat weet jij ook. Hij is te theatraal van voorstelling en de toets is niet krachtig genoeg. En indien een particulier hem wilde kopen, dan zou ik er vreê mee hebben. Doch Frederik Hendrik is geen particulier, hij is de Stadhouder der geuniëerde gewesten. Voor hem moet het beste juist goed genoeg zijn.’

‘En wat acht jij je beste werk?’

‘Het schilderij dat ik in mijn gedachten draag...’

Jan Lievens trekt misnoegd de schouders op. - ‘Je stelt je aan gelijk een onnozel wicht,’ zegt hij schamper. ‘En op deze manier is het verduiveld moeilijk, samen een werkplaats te houden. Want de liefde kan niet immer van éen kant komen, Rembrandt.’

‘Je hebt gelijk’, antwoordt Rembrandt koel. Hij staat op van de stoel, steekt Jan Lievens de hand toe. ‘Het ga je goed, Jan. We hebben tezaam een goede tijd gehad, ik zal het nooit vergeten.’

‘Wat wil... wat bedoel je?’ vraagt Jan, geschrokken door het onverwachte optreden van zijn vriend.

‘Ik ga. Onze wegen lopen uiteen. Waarom zullen wij langer bijeen blijven? We weten toch, dat het éens moet eindigen...’ Rembrandt loopt naar het luik, kijkt vluchtig om. ‘Het beste, Jan, het allerbeste,’ zegt hij met geknepen stem.

Dan slaat het luik dicht; Jan Lievens is alleen.