Meester Rembrandt

19

DE LENTE KOMT. HET IJS BREEKT IN DE GRACHTEN, de Rijn stuwt de schotsen krakend naar zee. De weefgetouwen ratelen in Leiden met hernieuwde kracht. De Heren drapeniers hebben grote opdrachten ontvangen van de Staten-Generaal: Frederik Hendrik, de nieuwe Stadhouder der Republiek en pas benoemd tot kapitein-generaal en admiraal der Unie, gaat een leger vormen, teneinde door het veroveren van sterke vestingen de grenzen van het land te dekken tegen de Spanjolen. Een klein

[p. 134]

leger, goed gekleed en uitgerust, verovert Grol. Gewapende soldeniers trekken door het land, er wordt geroofd en geplunderd. Grote groepen bewoners der grensprovinciën vluchten naar de steden, ze gaan vergezeld van bedelaars en zwervers, die azen op het afval der rijken.

Ook Leiden krijgt zijn deel. Er trekt veel uitheems volk de poorten binnen. Het nestelt in ongure herbergjes en verbroedert zich bij brandemoris en toeback. In troepjes slenteren ze door de stad, schorten hun bedelroep, danken wanneer ze een oortje krijgen en vloeken als de deur gesloten blijft. Ze trekken langs de deftige grachten van Rapenburg en Turfmarkt, ze trekken ook door de smalle Muscadelsteeg.

Rembrandt raakt niet uitgekeken op deze bonte zwervers. Hier zijn modellen! Hij schetst en tekent en op een dag haalt hij er een naar boven, zet hem in het licht en krast zijn beeltenis in de waslaag. Jan Lievens, druk doende met een klein figuurstuk, fronst de wenkbrauwen, hij is niet zo bijzonder gesteld op die luizige kerels. Doch als de oude vent zijn vettige bonnet heeft afgezet, springt hij verrast op. - ‘Die ouwe heeft een prachtige kop,’ roept hij opgetogen, ‘een juweel van een Hyronimus!’ Jan laat de ezel in de steek, grijpt papier en rietpen en begint met vlugge hand de kop van den bedelaar op het papier te zetten.

De oude man wordt een geregeld bezoeker van de werkplaats in de Muscadelsteeg. Hij zit model voor Hyronimus, voor Paulus, te Rome in de gevangenis geworpen, hij zit model voor een geleerde in de huiverende stilte van een studiecel. Maanden lang beklimt hij steunend de hoge trappen, poseert en zwijgt. Tot op een dag de schilders vergeefs wachten; wie er komt: geen Hyronimus. Geen van beiden kan ook begrijpen, dat de zon op de grote weg den ouden zwerver heeft weggelokt van zijn stoel bij het venster, en dat de vrijheid een bedelaar meer waard is dan alle schatten der aarde.

Rembrandt moppert, Jan Lievens moppert. Wég model, wég plannen! Ze kijken elkaar aan: wat moeten we nu beginnen? De zon schijnt door het venster, Rembrandt gooit het open en snuift met diepe teugen de zoele lentelucht in. Heerlijk, heerlijk. In

[p. 135]

dagen is hij niet buiten geweest, gebonden als hij was aan de ezel. - ‘Zullen we een ferme loop maken, Jan?’

‘Ja,’ zegt Jan. De kielen gaan uit, de trap kraakt, ze staan in de Muscadelsteeg. Druk is het hier, veel drukker dan anders. Ze lopen mee in een groepje handwerkslui, en Jan Lievens vraagt of er iets te doen is in de stad. De toegesprokene kijkt hem verwonderd aan. - ‘Weet je dat niet?’ Neen, Jan weet niets, en Rembrandt evenmin. ‘Weet je dan niet dat er een hoge Oosterling bij de Heren Burgemeesteren op bezoek komt, of steek je de gek met me?’

‘Ik zou 't niet durven,’ zegt Jan. Dicht naast zijn vriend loopt hij mee met de drom, het gaat in de richting van de Breedestraat, die vol is van geluid. Aan beide kanten staan brede groepen mannen, vrouwen en kinderen, op eerbiedige afstand gehouden door den Schout en zijn rakkers. De Leidse burgervendels staan met vlaggen en vaandels opgesteld bij het Stadhuis, een kleurige groep, hel afstekend tegen het grijs van de machtige gevel. Op de stoeptreden waken soldeniers, hun pieken en hellebaarden vangen het licht, het metaal glinstert als geslagen zilver. Stram, gelijk bronzen beelden, staan ze, een scherpe tegenstelling met de deftig in het zwart geklede Burgemeesteren, die zich met de leden der Vroedschap opgesteld hebben op het brede bordes, waarboven het dundoek met het oranje-blanje-bleu kronkelt in de zoele voorjaarswind. Rembrandt en Jan Lievens dringen door de muur van toeschouwers, ze staan pal vooraan en vernemen van de omstanders, dat Moesa Beij, gezant van den Shag van Perzië, op zijn tocht van Amsterdam naar den Hage, een kort oponthoud zal hebben in het goede Leiden. Een eer voor de stad! Er wordt gegist wat bedoeling Frederik Hendrik hiermee beoogt, zo'n vreemd personage te ontvangen, doch niemand weet het rechte. - De Oost-Indische Compagnie zal er wel achter zitten, wie weet... Rembrandt kan het niet schelen wát er achter zit, hij geniet van het kleurige schouwspel van vlaggen en uniformen. Juist als hij bezig is een der schutters, een vent met een zware hangbuik, te schetsen, scheuren klaroenstoten door de lucht, gevolgd door het roeren der trommen. Er gaat een deining door de menigte. Halzen rekken zich, een dreumes wordt omhooggeheven, er wordt geduwd met handen en ellebogen. Er nadert een lange stoet van wagens en

[p. 136]

karossen, getrokken door fraai getuigde Friese paarden, edele dieren, die het zweet dampt van de koolzwarte huid. De koetsiers trekken de leidsels strak, de karossen vallen stil, er stijgen mannen uit, gekleed in kleurige Oosterse gewaden, het donkere hoofd gehuld in de opzij geknoopte tulband, die versierd is met een hoge aigrette van witte veren. Edelstenen schitteren in hun oren, en rond de halzen prijken ketenen van fonkelend goud. Een heerlijk schouwspel, een weelde voor de ogen. Gretig zuigen de blikken van Rembrandt en Jan Lievens zich vast aan de unieke Oosterse praal, die, gemengd met de kleurenpracht der schutters, als een levend feest zich aftekent tegen de grijze pronkfaçade van het Stadhuis. De Heren Burgemeesteren Echten met zwier de breedgerande hoeden, buigen, drukken handen en verdwijnen met de hoge gasten in de schaduwzware hal.

Langzaam gaat de menigte uiteen. Rembrandt echter blijft talmen. Hij weet niet hoe hij 't heeft, het is alsof hij een ogenblik toefde in een sprookjeswereld. - ‘Kom mee,’ zegt Jan Lievens. Hij trekt zijn vriend een steeg in, het is er stil en donker. Rembrandt strijkt vermoeid de hand langs de ogen. - ‘Jammer, dat we zo'n Pers niet hebben kunnen tekenen,’ zegt hij met een zucht.

Jan Lievens knikt instemmend. - ‘Ik gaf een Carolusgulden, indien we sinjeur Moesa Beij een half uur op de werkplaats konden krijgen,’ zegt hij lachend. ‘Of zijn gewaad, dat is al voldoende. Dan ging ik jou schilderen als Oosterling, en jij deed het mij!’

Een Oosters gewaad... Plotseling valt het Rembrandt in, dat sinjeur Porrett er een bezit. - ‘Kom mee,’ roept hij luid, ‘apotheker Porrett kan ons helpen! We gaan naar de Maersmansteeg en laten niet eerder los voor en aleer wij het pronkgewaad van den oppersten aller Perzen in handen hebben!’