Meester Rembrandt

15

OP EEN WINDERIGE DAG IN NOVEMBER BRENGT meester Lastman een kunstbroeder mee naar huis, Hercules Seghers van name. Hij is een somber en graatmager man, donker van uiterlijk, de mond staat hem wat scheef in 't gezicht. Pieter Lastman is hem tegen het lijf gelopen in een taveerne aan de Warmoesstraat; ze hebben een paar roemers gedronken op het weerzien: Seghers en Lastman kennen elkaar van hun verblijf in Italië. Met onweerstaanbare gulheid noodt hij Seghers ten maaltijd: - te droes, Haesje, doe je best, meid! Er komt een overvloedig maal op

[p. 113]

tafel van schapenbout, gezoden snoek en witte kool, besproeid door warme wijn met kaneel - de oude vrouw in de beddekoets schudt het grijze hoofd over zoveel overdaad. Rembrandt, die mede aanzit aan de weelderige dis, luistert met jongensachtige nieuwsgierigheid naar de gesprekken - er is iets in dien man dat hem aantrekt. Er wordt gepraat over schilderen, over tekenen en etsen. Seghers blijkt veel belang te stellen in de kunst van naald en burijn. Meester Lastman etst ook, bij tijd en wijle. Er worden kunstboeken voor de dag gehaald, de tafel ligt vol prenten. Seghers kijkt, drinkt en vertelt moeizaam van zijn eigen werk. Neen, véel succes heeft hij niet, men wil zijn etsen kwalijk afnemen en ook de kunsthandel is er niet happig op. Zijn werk is vreemd, menen de Heren, te wild en te ruig. - ‘Etsen waar de suiker van af druipt, dié zijn in trek. Blomzoete smoeltjes van engeltjes, die ziet men liever dan een woest berglandschap uit Macedonië, notabene het land waar Paulus naartoe trok om het evangelie te prediken. En dat in ons christelijk Holland...’

‘Maakt ge dan zo'n beroerde prijs voor 't werk?’ wil Lastman weten.

Hercules Seghers lacht grimmig. - ‘Ik kan er kwalijk een tinnen waterpot voor kopen, bah! De boel kost mij meer aan papier en inkt, dan dat ik er geld voor beur...’ Seghers wordt spraakzamer, de muscadel weekt zijn tong los. Hij vertelt van zijn vrouw Anneken: - ‘Een vergissing, dat hijlik van mij, waarde Pietro; mijn wijf is welgeteld zestien jaren eerder geboren dan ik: ware zij zestien jaar na mij gekomen, die lebbige prij!’ Diepzinnig tuurt hij op de bodem van zijn glas, zweert een dure eed dat Pietro een beste kerel is en als om acht uur de boomklok luidt, stapt hij ietwat onzeker heen - hij zal spoedig weerkomen, ja - een brandende lantaarn van meester Lastman in de hand.

Doch wie er komt, géen Hercules Seghers. Reden waarom Lastman Rembrandt opdraagt naar de Lindengracht te gaan, om te vragen hoe Seghers het maakt, en meteen de lantaarn terug te halen. Rembrandt treft hem in zijn werkplaats, een rommelig vertrek, bezig met het afdrukken van etsen. Seghers wijst hem een wrakke stoel bij het venster, dat uitzicht biedt op de spitsgedaakte huizen

[p. 114]

van het Nieuwe Werk, het kwartier der ambachtslieden. Rembrandt zit en wacht. Hij gluurt naar den kunstenaar, die er in z'n vuile en veel te wijde werkkiel uit ziet als een vogelschrik. Zijn benige handen grijpen de spaken van de pers; steunend duwt hij ze in 't rond en trekt dan het zijïge japanse papier bedrukt en nat van de koperen plaat. Behoedzaam pakt hij de ets tussen wijsvinger en duim en hangt die te drogen aan een touwtje.

Een vreemde man, denkt Rembrandt. Alsof hij gans alleen is gaat hij voort, zegt boe noch bah en laat mij hier zitten alsof ik een opgezette kraai ben! Hij kucht een paar keer, hij krijgt het een beetje benauwd ook. Er hangt een bijtende stank van drukinkt en zuur, en de vuurtest met gloeiende houtskool, die de werkplaats poogt te verwarmen, maakt het er niet beter op. Rembrandt kijkt naar de kale, witte wanden, naar de spinnewebben tussen het dakgebint, naar de blauwe en gele flessen, her en der verspreidt, naar de groen-uitgeslagen koperen platen, naar de spoelbakken op de wormstekige tafel - hij wou dat hij met goed fatsoen op de Lindengracht stond! Doch juist als hij wil opstaan zegt Seghers, alsof hij zijn bezoeker nu pas in 't oog krijgt:

‘Ge komt van Lastman, niet waar, ik herinner me je gezicht. Wanneer je 'es tijd hebt, wil ik graag een ets van je maken, je hebt meer uitdrukking in je tronie dan je meester. En wàt voor 'n boodschap heeft hij, dat hij je naar dit hol stuurt?’

‘Meester Lastman laat vragen, waarom u niet meer op de Breestraat komt. Ge had beloofd uw etsen te laten zien, sinjeur Seghers.’

‘Mijn etsen, ja, ja...’ De kunstenaar grijnst zijn brokkelige tanden bloot, schudt afwerend het hoofd. ‘Zeg maar aan je meester, dat ik geen tijd heb om te komen. Of neen, vertel hem de waarheid: ik word eerdaags uit mijn huis gezet. En dat ik het beter acht voor de eer en de goede naam van Lastman, niet in zijn omgeving gezien te worden.’

‘Wordt u uit uw huis gezet?’ kan Rembrandt niet nalaten te vragen.

‘Ja. De honden hebben bloed geroken, nu gaan ze mij verscheuren,’ zegt Seghers schouderophalend. Hij pakt een ets van het touwtje, houdt haar bij het licht en bromt binnensmonds. Rembrandt komt naast hem staan; hij beziet de kleine ets, een rots-

[p. 115]

achtig berglandschap, gestoffeerd met een paar grillige bomen. Wonderlijk werk, dat hij nimmer nog zag - het lijkt alsof de koperen plaat met hamer en drevel is bewerkt, inplaats met burijn en naald.

‘Dit werk is je zeker te rauw, hé?’ vraagt meester Seghers, met een zwarte vingernagel op het fijne papier tikkend. Rembrandt kijkt hem vragend aan. - ‘Neen meester Seghers,’ geeft hij vol overtuiging te antwoord, ‘te rauw vind ik het vást niet, ik houd van een rulle toon. Doch ik begrijp niet hoe u dat geschulpte in uw werk weet te brengen...’

‘Och, zo is mijn hand nu eenmaal. Ik kan niet peuteren en pak de zaak fel aan. Ik gebruik nimmer een tampon, om de inkt op de plaat te wrijven, mijn handen brengen de toon aan. En dan verder, tja: je doét maar...’ Seghers zwijgt een ogenblik. Dan vraagt hij ineens:

‘Dus jij moet óok schilder worden?’

‘Jawel, meester Seghers.’

‘Een prachtvak. Een beroerd vak. De plaatdrukkers brengen m'n prenten met mandenvol naar de winkeliers om er peperhuisjes van te draaien. En de kunsthandelaars kunnen mijn schilderijen niet luchten.’ Fel: ‘Als je wassen beelden schildert, dán ben je een beste, dan lopen ze achter je aan alsof je een loopse teef bent. Maar doe je zoals God je ingeeft, dan laten de Heren je gerustelijk creperen!’

‘Meester Lastman kan toch behoorlijk geld verdienen, als hij werkt,’ waagt Rembrandt op te merken. ‘En Van Swanenburch, bij wie ik te Leiden in de leer ben geweest, heeft evenmin te klagen...’

‘Dat haalt je de koekoek! Wat de Heren wijzen, moeten de gekken prijzen, zo is 't immer en overal. Zout dat smakeloos is, waard om op de mestvaalt geworpen te worden, dát zijn die Heren schilders. Ze buigen en pluimstrijken en likken naar een opdracht, dat je er draaierig van wordt.’

‘Verlangt u niet naar een opdracht, meester Seghers?’

‘Ik? Dankje. Opdracht betekent dwang, ik men liever m'n eigen paarden. Schilderen, etsen, tekenen: het is genade, anders niet. Zou ik mijn talent moeten verkrachten ten koste van een handvol

[p. 116]

Carolusguldens - ik denk er niet aan!’ Seghers maait zijn armen door de lucht, slaat met de vuist op tafel alsof hij zijn gemoed ergens op koelen moet. Dan wendt hij z'n somber vertrokken gezicht naar Rembrandt en vervolgt ineens veel kalmer:

‘Ja m'n jongen, het is godsjammerlijk met mij gesteld. De schuldeisers vreten mij m'n hart uit het lijf - en wie kan er schilderen zonder hart? Suikerbakkers als Lastman en Van Swanenburch hebben er geen hinder van, die zijn belast met de erfzonde der Italianen en mengen honig, rozenwater en zalf op het palet, die hebben geen last van hartkloppingen. Maar weet je wat een schilderij moet zijn, en een ets? Trillingen van een mensenziel. Storten van het beste dat je in je donder hebt, op paneel en linnen en koperen plaat...’

Ontroerd hoort Rembrandt den meester aan, het is alsof hij luistert naar een biecht. Hij kijkt naar Seghers, er druppen tranen uit diens ogen, ze kruipen in zijn wilde baard. Hij weet niet wat hij zeggen moet, Rembrandt, hij gevoelt zich vreemd te moede. Gedachten flitsen door zijn hoofd, hij kan er geen vorm en gestalte aan geven. Doch dan is daar de stem van Seghers, veel milder dan zo pas:

‘Ik leuter, mijn waarde, ik wil je niet ontmoedigen. Wordt schilder; weest sterk. Talent en vlijt zijn prachtige zaken, maar het hart moet er deel aan hebben. Aanvaardt de taak die het lot je op de schouders zal leggen. Ik ben maar een zotskap van 'n zwerver met een gat vol schuld en een katijf van 'n vrouw, die liever mijn hielen ziet dan m'n tenen. En vergeet, dat er een meester Hercules Seghers bestaat.’ Even wacht hij. ‘Neen,’ zegt hij dan, ‘vergeet het niet.’ Aandachtig kijkt hij Rembrandt in het gezicht. ‘Vergeet het niet, het zou jammer zijn. Want je bakhuis bevalt me, je bent beter dan de rest. Laat mij je kop etsen.’

‘Graag, meester Seghers...’

‘Maar vandaag niet. Ik heb een pracht van 'n dorst. Laten we 'n vaantje donker over de tong gieten - op je toekomst.’

‘Meester Lastman zal niet weten waar ik blijf,’ ontwijkt Rembrandt snel. Hij houdt niet van herbergen, komt er zelden of nooit. Seghers houdt aan, doch hij weigert beslist. - ‘Neen,’ zegt hij afwerend, ‘ik doe het niet. Ik heb geen reden om de werkelijkheid te ontvluchten, meester Seghers.’

[p. 117]

‘Misschien heb je gelijk, mijn waarde. Hoe heet je feitelijk? Rembrandt van Rijn, zo. Een goede naam, Rembrandt, er zit kracht in, zoals in Hercules. Ben je met de klassieken op de hoogte?’

‘Ik ging een jaar op de Leidse Academie...

Ei zo. Dus je weet, dat Hercules zichzelf verbrandde?’

‘Nadat hij de twaalf wonderwerken had verricht. Toen voer hij ten hemel en huwde de schone Hebe...’

‘Knap, verduiveld knap! Waarom ben je niet op de Academie gebleven?’

‘Het beviel me niet. En toen ben ik weggegaan.’

Seghers buigt zich plotseling log naar hem over. - ‘Neem een raad van mij aan, Rembrandt,’ spreekt hij snel. ‘Ga ook bij Lastman weg, laat hem verrekken! Hij is een professor: der Academischste der Akademiker. Tenzij hij vol bleke Rijnse steekt, dan is hij genietbaar. En ga nu, want ik geloof dat het vuur bezig is mijn ingewanden te schroeien. En zulks moet geblust worden, mijn beste Rembrandt! Maar je kop hou' je aan mij tegoed, die is me een koper plaatje waard!’ Hercules Seghers lacht bulderend, zijn lange lijf schudt heen en weer. Hij duwt Rembrandt de deur uit, Rembrandt, die niet weet of hij huilen of lachen moet...