Meester Rembrandt

14

MEESTER VAN SWANENBURCH EN MEESTER LASTman hebben, bij hun eensgezinde liefde voor de Italianen, niet veel overeenkomst met elkaar. Lastman geeft Rembrandt veel vrijheid, hij laat zich weinig aan hem gelegen Eggen. Het contact, waar Rembrandt op gehoopt heeft, blijft uit. Meester Pieter blijkt een uithuizig man, die soms dagen achtereen van honk blijft. Dan zit Rembrandt alleen in het atelier aan de achterzijde van het huis, hij schildert en tekent, probeert zelfs naar het voorbeeld van zijn meester een etsje te maken, doch de leiding ontbreekt. Wanneer hij Lastman vraagt wát hij doen moet, wijst de schilder op zijn doeken. - ‘Maak copieën, dat kan nimmer kwaad!’ Plichtmatig tekent Rembrandt Lastman's schilderijen, meest voorstellingen ontleend aan het oude Boek. Susanna en de ouden. Joseph en Potiphar. Het offer van Abraham. Dagenlang vertoeft hij in de ruime werkplaats, er is geen mens die hem stoort en meester Lastman is in geen velden en wegen te bekennen.

Toch komt hij spoedig te weten, wat er schort aan zijn meester: Haesje Theunis, de maarte, is nogal loshppig. Meester Lastman is een vrouwengek, een rok werkt op hem gelijk 'n rode lap op een stier... O lala, hij is me d'r een! Weet Rembrandt dat hij aan de knappe Hillegonda Bredero, de dochter van een schoenmaker in de Nesse, trouwbeloften heeft gedaan? En dat Hillegonda hem geen moment met rust laat? Neen, dat weet Rembrandt niet. Haesje weet het wel, ze weet nog veel meer. Ze kent de ganse schoenmakersfamilie al jaren, ze zijn daar in de Nesse tamelijk los van zeden. Er was nog een broer, Gerbrand van naam, en dié was een losbol! Schilder en dichter en daarbij vaandrig van het Schuttersgilde - Haesje heeft hem goed gekend. De jongen is

[p. 108]

vroeg gestorven ja, maar Haesje zou wel eens willen weten hóeveel jonge dochters hij in het kraambed heeft gebracht...

Haesje Theunis vertelt en onderwijl copiëert Rembrandt een doek van Lastman: de Opwekking van Lazarus. Het is in 't laatst van Augustus, een broeiwarme dag, zodat hij de vensters heeft opengeworpen, die een zilte geur van het nabije IJ binnenlaten. Langzaam werkt hij voort, hij houdt zich aan de opdracht, schoon het werk hem matig bekoort. Ook Lastman behoort tot de grote italianiserende kunstenaarsbent, hoewel hij niet zo'n star volgeling is van de Italiaanse school als Rembrandt's eerste meester. Haesje's stem gaat door de stille werkplaats, ze vertelt van schilders, ze lijkt ze alle te kennen. Plotseling staat ze op en vraagt, alsof ze Rembrandt's aandacht op haar wil vestigen:

‘Zeg, heb jij 't óok zo warm, Rembrandt?’

‘'t Is hier om te stikken,’ geeft hij snel ten antwoord, met zijn snutteldoek het zweet van het voorhoofd wrijvend.

‘Een kroes bier zal goed smaken,’ vervolgt Haesje. Haastig loopt ze de deur uit en even later komt ze terug met een kruik en twee kroezen. Klokkend loopt het koele vocht de kroezen in - ‘op je gezondheid, Rembrandt!’

‘Dankje,’ zegt Rembrandt. Hij drinkt het bier, zet de kroes voorzichtig op tafel en kijkt het meisje opmerkzaam aan. Ze is ouder dan hij, wat grof en hoekig, doch ze heeft een paar onbevangen, grijze ogen. Een eigenaardig nevelachtig grijs, waar achter een geheim verlangen ligt verscholen. Het is hem opeens vreemd te moede, zo alleen met haar in de werkplaats, hij weet geen woord te vinden. Maar Haesje breekt de spanning door te vragen:

‘Je komt van Leiden, nietwaar?’

‘Ja.’

‘En je kent Jan Lievenszoon?’

‘Hij is een vriend van me...’

Haesje glimlacht geheimzinnig. Ze toont een klein medaillon dat, verscholen tussen het keursje, aan een ragfijn kettinkje in haar hals hangt. - ‘Dat heb ik van hem gekregen, omdat ik voor hem geposeerd heb,’ zegt ze zacht.

Rembrandt voelt iets van het geraffineerde spel, dat Haesje tracht te spelen. Maar hij vindt het niet onaardig, het verdrijft het lande-

[p. 109]

rige gevoel, dat bezig was bezit van hem te nemen. - ‘Zo,’ komt hij met zijn diepe stem, ‘heb jij voor Jan geposeerd... En is het een goed portret geworden?’

‘Het is geen portret. Het is een voorstelling... ik weet niet meer hoe die heet. Maar ik moest een dolk voor m'n borst houden...’

‘Lucretia?’

‘Ja juist, Lucretia.’ Ze pakt de kruik. ‘Zal ik je nog eens inschenken?’ vraagt ze, haar ogen gaan snel naar zijn gezicht. Zonder het antwoord af te wachten schenkt ze de kroes vol, het schuim bruist over de rand en druipt op het eiken tafelblad. Haastig wrijft ze het blad droog en Rembrandt ziet haar handen, die hard en rood zijn van werken en wassen. Hij weet niet hoe 't komt, doch eensklaps voelt hij zich tot die handen aangetrokken, werkhanden, zoals Lijsbeth ze heeft. Die de bezem hanteren, het wasgoed halen uit de kuip, die de dingen doen van alle dag. Ineens legt hij zijn forse hand op de hare, hij vraagt:

‘Zou je voor mij ook willen poseren, Haesje Theunis?’

Het meisje kijkt van onder het witkanten mutsje naar hem op. - ‘Wat verbeeld jij je wel,’ zegt ze, haar kin parmantig vooruit stekend.

‘Ik... ik geloof dat ik een mooi portret van je zou kunnen maken, Haesje,’ zegt Rembrandt snel.

‘Och, je bent nog maar een beginneling,’ tart ze met een korte lach, die hem als de klank van een valse vioolsnaar in de oren klinkt. Met een ruk springt hij op. Met gebalde vuisten staat hij voor haar. - ‘Ik ben een beginneling, Haesje,’ stoot hij uit. ‘Maar ik voel dat ik je schilderen kan beter dan wié ook!’

Geschrokken van zijn felheid kijkt ze hem aan. Ze ziet zijn gedrongen kop, die als een vuist staat op de korte hals. Ze ziet zijn harige borst schemeren tussen de plooien van de loshangende schilderskiel, en ze weet dat ze niet weigeren kan. Met uitgestoken armen komt hij op haar toe, tilt haar op en zet haar op een stoel voor het open venster. Dan doet hij een greep in meester Lastman's uitgebreide verzameling Oosterse accessoires, zijn hand vindt een geborduurde sjaal, die hij met trillende vingers drapeert om haar hoofd. Hij kijkt, zoekt, zijn oog valt op een grote broche van goudfiligraan, die tezamen met een snoer paarlen in een kleine

[p. 110]

vitrine ligt. Met zijn lompe handen hangt hij het snoer om haar hals, maar als hij haar de broche op de borst spelt, slaakt ze een klein gilletje. - ‘Au! Je prikt me, onhandige jongen die je bent!’ Haesje lacht, het geluid komt diep uit haar keel, Rembrandt wordt er plotseling verlegen onder. ‘Ben je altijd zo hardhandig met meisjes?’ vraagt ze, met een flits van haar grijze ogen.

Rembrandt strijkt de hand langs het voorhoofd: hij voelt het zweet er op parelen, zó warm heeft hij het nog nimmer gehad. - ‘Schiet toch op met die broche,’ zegt hij met dikke stem, Haesje het sieraad in handen gevend.

‘Een beetje galanter tegenover vrouwen kan geen kwaad, Rembrandt,’ zegt ze, als is ze zich opeens van haar eigen onweerstaanbaarheid bewust. Handig spelt ze de broche op haar borst, wendt het hoofd naar het licht en vraagt, zonder hem aan te zien:

‘Zie ik er zó naar je zin uit, Rembrandt?’

Rembrandt zwijgt. Hij neemt een vel papier en tekent met de fijne punt van de zilverstift het beeld van Haesje Theunis. Een meisje uit het volk, een meisje met grijze ogen, waar een geheim verlangen achter verscholen ligt. Een geheim waarvan hij dwingend gevoelt dat het bestaat, doch dat hij niet vermag op te lossen.

Als hij gereed is toont hij Haesje zijn werk. - ‘Knap gedaan,’ zegt ze, haar hand rust op zijn schouder. ‘De sjaal flatteert me, en de paarlen ook. Alleen de broche vind ik wat groot. En ik geloof dat mijn hals toch iets gevulder is dan op je tekening. Of vergis ik mij daar in?’

‘Ik heb haar getekend zoals ìk die mooi vind...’

Haesje lacht. En weer die flits in haar ogen. - ‘Wat weet jij nu van vrouwenhalzen, Rembrandt?’

‘Niet veel,’ bekent hij eerlijk.

‘En dat wil schilder worden...’ Haar blik gaat als een schamplicht langs hem, het raakt hem even, het lijkt alsof hij met duizend gloeiende naalden gestoken wordt. Zeker: Haesje heeft gelijk, niets weet hij van vrouwen, niets van halzen, niets dat verborgen schuilt onder het kleed. Hulpeloos kijkt hij het meisje aan, zijn adem gaat snuivend door zijn neusgaten. En in zijn weerloosheid vindt hij

[p. 111]

de woorden die Haesje stil maken opeens, die haar verlangen verzachten tot een milde warmte:

‘Misschien wil je mij een beetje op streek helpen, Haesje ...?’

Het is met meester Lastman hollen of stilstaan. Dagen van hard zwoegen wisselen met dagen dat hij er de brui aan geeft. Dan plakt hij in kroegen en taveernen, zoekt een warm deerntje voor de nacht en vergeet alles: moeder, huis en leerling. Rembrandt heeft vrije beschikking over werkplaats, verf en paneel, en Haesje Theunis blijkt een willig model. Hij heeft haar geschilderd met siersel en tooi, en eens heeft hij heur blonde haar losgemaakt, het lag als een gouden helm rond het hoofd. Ach, Haesje is een beetje luchthartig, dat word je wel, wanneer je bij een schilder dient. En ze wil zo graag haar droom tot werkelijkheid brengen: de drang van het vlees is moeilijker af te schudden dan de felste tiran.

Rembrandt gevoelt haar nabijheid als iets zoets en lokkends, hij wil er geen weerstand aan bieden. Iedere dag draagt hij z'n beste hemden, de smalle kraag is helder wit gepijpt. Heel zijn wezen lijkt minder hard te worden, hij is een ijsschots die langzaam smelt. Een opwindend spel is het, Haesje speelt het met wat lompe gratie. Zij zal dien ruigen beer wel temmen, laat haar maar doen! Haar wangen zijn nog gaaf en rood geappeld, zij behoeft geen blanketsel, dat overjarige vrouwen voor jonge dochters doet verslijten - al hebben ze een huid als de bast van een oude eikenboom. Heur haar glanst alsof ze het inwrijft met olie, het ligt strak achterwaarts op het hoofd en rond haar oorschelpen pronken twee dikke vlechten.

O, Haesje kent zichzelf, ze weet dat ze nog mee kan doen. Ze vertelt Rembrandt heimelijke schandaaltjes over meester Lastman; och ja, hoe gaat dat, als je geen knaphandig wijf in huis hebt, en geen stel jonge kinders. Meester Lastman kan toch niet bij z'n oude min aan de borst gaan liggen en zijn voeten warmen aan de stoof van bestemoer... Haesje vertelt, ze slaat haar benen met aantrekkelijke onachtzaamheid over elkaar, haar rode kousen tippen weg onder de plooien van een groenzijden onderrok. Stevige benen heeft ze, al lijken haar voeten wat lomp in de bruinleren pantoffels. Doch Rembrandt is teveel molenaarszoon om daar op te letten.

[p. 112]

Och, hoe is Rembrandt. Hij kan geen complimentjes maken, daar staat hem de mond niet naar. Doch op een middag, wanneer ze langs hem de trap op gaat, duwt hij haar snel een klein pakje in de hand: een halsdoekje van glanzend batist, hij heeft het gekocht van zijn karig zakgeld. Heel de dag zwijgt ze er over. Maar als hij 's avonds bij het licht van een kaars te tekenen zit, staat ze ineens voor hem. Ze heeft de doek keurig om de hals geplooid, het geeft hem een lichte schok.

‘Blijft ge nog lang werken, Rembrandt?’ vraagt ze, zich aanhalig naar hem over buigend.

Rembrandt heft het hoofd, zijn wangen gloeien. - ‘Pas op!’ roept hij plotseling - is het zíjn adem, die de kaars uitblaast? Hij voelt de zachte streling van een haarvlecht aan zijn wang en opeens proeft hij de weekheid van haar lippen. Een wilde roes gonst als het gelui van een bronzen klok door zijn lijf, dwingend drukt hij haar tegen zich aan. - ‘Ach, m'n lieve vent!’ fluistert ze verrukt. Als een klemschroef knellen zijn armen rond haar heupen, hij voelt de warmte van het meisjeslichaam in het zijne stromen. Zijn handen glijden tastend langs haar vaste borsten, haar vingers helpen bij het losrijgen van jakje en keurs. Voorzichtig strelen zijn trillende handen haar zoet lijf, dat onder zijn vingers aan voelt als is het bedekt met een hermelijnen vacht. In het lokkende donker draagt hij Haesje naar de rustbank, een faun met zijn prooi, waar de maan met behagen haar schemerig licht over strijkt.