Meester Rembrandt

11

TOCH MAG REMBRANDT GRAAG IN HET SCHILDERShuis op de Breedestraat toeven. Het is er zo anders dan in de Weddesteeg; hij ziet er veel, hoort er veel en leert er lang niet weinig. Meester Van Swanenburch mag een schools man zijn, hij is een schoolmeester met geduld. Een der oudste leerlingen is naar Haarlem vertrokken, naar meester Frans Hals, er is een piepjong leerling bijgekomen, (een gunsteling van een der Burgemeesteren) zodat Rembrandt af en toe belangrijker werk mag doen dan uittentreure gipsmodellen tekenen. Van Swanenburch is bezig met een groot schilderij, een Arcadisch landschap; en wanneer het paneel gedoodverfd is mag hij hier en daar wat kleur aanbrengen. Heerlijk werk, schilderen! De verf mengen op het palet en dan voorzichtig uitstrijken, vooral dun en gelijkmatig: verf is om te schilderen en niet om te boetseren, zegt meester Jacob. Jammer dat Van Swanenburch zo weinig kleur gebruikt - Rembrandt zou zo graag eens naar hartelust alle kleuren uitsmeren: gelen, roden en bruinen naast blauw en wit. O, indien hij zelf eens een schilderij mocht maken, en de verf opzetten zo hij wil!

Deze gelukkige uren duren kort; iedere dag weeraan moet hij zijn portie tekenwerk maken, daar is de meester onverzettelijk in. - ‘Tekenen is de basis voor een schilder,’ luidt zijn oordeel. ‘De hand moet zó vaardig zijn, dat hij aan alle invallen gehoorzaamt.’ Inderdaad, Van Swanenburch heeft gelijk. Rembrandt's hand wordt vaster en gaat recht aan op het doel. Elke lijn wordt direct en raak getrokken, de hand volgt het oog zonder aarzeling. Slapend zou hij de gipsen Apollo kunnen tekenen, en de Venus van Milo; de pleisterkoppen van Tiberius, Nero en Homerus vloeien hem spelend uit de tekenstift.

Zo verglijden de maanden, men merkt het nauwelijks in het grote huis op de Breedestraat. Op de Zondagen na de noen wandelt Rembrandt naar het huisje in de Weddesteeg, dat trekt

[p. 90]

nog steeds, en hij heeft altijd wat te vertellen. Zo spraakzaam is hij geworden, vinden ze. Zus Lijsbeth luistert met een kleur op de wangen, het Valt Rembrandt op dat zij een aardig meidje begint te worden. Zou hij haar eens mogen uittekenen? Hij pakt zijn tekengerei, schikt haar een mooie doek van moeder om de schouders en plaatst haar zó, dat het volle middaglicht valt op haar gezicht. Snel schetst hij de omtreklijn van hoofd, hals en schouders, hij bemerkt met genoegen hoe vlot en vaardig de figuur uit de tekenstift vloeit. Hoe losjes kruift het blonde haar over het hoge, ietwat bolle voorhoofd, hoe week is de mond, hoe mooi ovaal de kin. En zie dat hoofd eens prachtig rechtop staan op de hals, een bloem op haar stengel gelijk. Heerlijk, naar zo'n levend model te mogen werken, dat is wat anders dan de suffe pleisterkoppen!

En toch, na een poosje, gaat het tekenen minder vlot. De ogen, daar zit hij mee. Er ligt iets dromerigs in, een vreemde wazigheid, een teder verlangen, dat hij niet begrijpt. Hij bladert in zijn schetsboek, zijn oog valt op den ouden Pilgrim Father - hoe lang is het geleden sinds hij die maakte? Zeker, dié ogen heeft hij goed getroffen, hoewel zijn hand de vaardigheid niet bezat die hij nu heeft. Hij kijkt van den Engelsman naar Lijsbeth, de rimpel tussen zijn ogen wordt scherp. Als een openbaring valt het hem op, dat de ogen van den ouden man hem niet aankijken, ze zijn naar binnen gericht: de spiegels van een binnenwaarts gekeerd leven. De ogen van Lijsbeth daarentegen kijken verlangend naar iets, hij weet niet wat, iets dat niet bestaat, en toch, ergens, moet wezen.

Dit is het onzichtbare, schiet het door hem heen. En dit wil ik vatten. Ik teken Lijsbeth, doch gelijk teken ik het verlangen, ach, dat ik het volkomen kon begrijpen! Rembrandt tekent zijn zuske met ogen die kijken in de verte alsof ze daar iets héel moois zien, iets waar hij zelf amper een naam voor weet, doch waarvan hij in zijn hart gevoelt dat het bestaat.

Heel lang kijkt Lijsbeth naar haar eigen beeltenis, er speelt een glimlach om haar lippen. - ‘Dus zó zie ik er uit,’ zegt ze.

‘Ja,’ antwoordt Rembrandt, ‘zo vind ik dat je er uit ziet.’ Lijsbeth blijft een ogenblik in gedachten. - ‘Nu heb ik drie tekeningen van mijzelf,’ komt ze plots, ‘twee van jou en een van Jan

[p. 91]

Lievens. Maar hier ben ik veel ouder op,’ laat ze er lachend op volgen.

En dan moet vader eens kijken. Hij bromt in zijn baard, hij wil niet bekennen dat hij de tekening lang niet slecht vindt: hij heeft geen verstand van die dingen... Maar als moeder de tekening ziet, komt er een lichte ontroering over haar. - ‘Ik vind het heel mooi,’ zegt ze. ‘Ik kan merken dat je flink vooruit gaat, Rembrandt.’ Ze kijkt van Lijsbeth naar haar zoon, ze ziet hoe gelukkig hij is. - ‘Ik geloof dat je bij sinjeur Van Swanenburch heel wat leert, jongen,’ zegt ze nog - het ontgaat haar dat Rembrandt een geluid maakt alsof hij een graatje in zijn keel heeft.

Vroeg in de avond gaan broer en zus op bezoek bij Lieven Hendricks en zijn vrouw Machteld. Het is een zoele lenteavond, de deur van het huisje staat op een kier, ze vallen zonder kloppen het voorhuis binnen. - Aha, de Van Rijntjes, kom d'r in en neem een zit. Ja, ze treffen het, Jan is er ook, schik eens op jongen en laat Lijsbeth naast je zitten. Vader Lieven is in een puike stemming. Er komt een zoet likeurtje voor de vrouwlui, een kroes bier voor de mannen, en dan moet Jan vertellen. Rembrandt weet dat hij een paneel verkocht heeft? Ja, dat weet Rembrandt. Maar wat hij niet weet is, dat Jan bezoek heeft gehad van een kunstkoper uit Amsterdam, een zekere sinjeur Uylenburgh van name. En die wil geregeld werk van hem afnemen. - ‘Wat zou jij doen, indien je zo'n aanbod kreeg, Rembrandt?’

Rembrandt weifelt met zijn antwoord. Hij heeft nog nimmer bij die dingen stilgestaan, zakelijke aangelegenheden trekken hem niet. - ‘'t Is natuurlijk plezierig als er belangstelling is voor je werk,’ komt hij eindelijk. ‘Doch ik geloof niet dat meester Van Swanenburch veel met handelaren opheeft, die bemoeit zich met dergelijke Heren niet.’

‘Begrijpelijk,’ vindt Jan Lievens. ‘Van Swanenburch is rijk en heeft connecties bij de vleet. Maar ik moet zien er in te komen. En dan kan je de kunstkopers niet missen.’

‘Als je maar een goede prijs voor je werk durft vragen,’ raadt Rembrandt aan.

‘Laat dát maar aan mij over,’ zegt Jan zeker. ‘Ik loop reeds een tijdje langer mee dan jij, Rembrandt.’

[p. 92]

‘En anders ben ík er ook nog,’ komt Lieven Hendricks. Doch Machteld lacht hem uit. - ‘Jij bent in geldzaken nog onverstandiger dan een boreling, vader Lieven,’ zegt ze goedig. ‘Als jij éen gulden rijk bent, denk je voor tien te kunnen kopen. En dat in een tijd dat de boter vijf stuivers het pond doet, en het koeienvlees vier-en-een-half! En dat zal nóg erger worden. Want ik heb horen verluiden dat het Bestand is afgelopen, en de troebel met Spanje weer begonnen...’

‘Vrouw, geen zorgen vóor de tijd,’ onderbreekt vader Lieven. ‘Wij hebben een zoon om trots op te wezen, en dat is mij meer waard dan een schip vol gouden ducaten. Schenk de kroezen nog eens vol, wijf! We zien Rembrandt niet iedere dag, en ook Lijsbeth is blijkbaar van mening dat de klink van onze deur gloeiend is. Is 't niet zo, kindlief?’

‘Ik heb zo weinig tijd, sinjeur Lieven...

‘Kom, kom, jullie bent met z'n vijven thuis, nu Rembrandt bij meester Van Swanenburch is. Geeft dat zo'n drukte? En we zien je hier graag, m'n kind.’

‘Vooral Jan is boos dat je zo weinig komt,’ zegt Machteld olijk. ‘Nietwaar, jongen?’

Jan Lieven's bleke wangen worden rood; snel slaat hij de ogen neer, hij weet geen weerwoord. - ‘Schilders zien in een aardig meidje altijd een model om te conterfijten,’ meent vader Lieven, die de verlegenheid van zijn zoon ontgaat. ‘En ik weet zeker, als Lijsbeth wil, Jan haar heel graag in de verf zou willen zetten.’

‘Waarom zou ik niet willen,’ zegt Lijsbeth rustig. ‘Rembrandt heeft mij vandaag ook reeds getekend. En ik kan wát goed stil zitten.’

‘Laat zien, Rembrandt,’ komt Jan snel, blij dat de aandacht van hem wordt afgeleid. Ellendig toch, dat hij zo gauw bloost, dat is een ramp voor een schilder... Rembrandt pakt zijn schetsboek, toont het losse blad waarop Lijsbeth is afgebeeld.

‘Dit is héel goed, Rembrandt,’ zegt Jan zachtjes. ‘Daar zal meester Van Swanenburch blij mee zijn.’

Het lijkt alsof Rembrandt een steek in z'n zij krijgt. - ‘Meester Van Swanenburch?’ zegt hij ironisch, ‘die zweert bij gipsmodellen en pleisterkoppen. Neen, ik laat mijn leermeester er liever buiten.’

[p. 93]

‘Is Van Swanenburch zo'n hark?’

‘Och, hark... Hij is een beste brave man. En danig knap. Doch naar mijn zin véel te secuur.’

‘Hij moet toch goede prijzen maken voor zijn werk,’ meent Jan, die zijn ogen niet van de tekening afkan houden. Dan, met een plotse overgang:

‘Zeg Rembrandt - als je het goed vindt, dan zou ik dit kopje graag copieëren. Mag ik?’

‘Ik vind het best. Maar feitelijk is de tekening niet meer van mij, je zult het aan Lijsbeth moeten vragen.’

‘Mag het Lijsbeth?’

‘Zou je het graag willen, Jan?’ vraagt Lijsbeth, zonder hem aan te zien.

‘Ik zou het heel lief van je vinden, Lijsbeth ...’

Er vliegt een lichte blos over Lijsbeth's wangen, voor het eerst van haar leven voelt ze zich vreemd verward. - ‘Kom,’ zegt ze, haar blik naar Rembrandt wendend, ‘ik moet naar huis, broer, Loop je zover mee?’

‘ik breng je thuis,’ zegt Rembrandt.

‘Dan gaan we gedrieën,’ komt Jan. ‘Ik moet toch naar m'n werkplaats, en dan loop ik zover mee.’

‘Pas op dat je een avond thuis slaapt,’ komt moeder Machteld. ‘Het lijkt, alsof je niet buiten je werkplaats leven kunt!’

‘Dat kan ik ook niet, moeder. Mijn werkplaats is mijn heiligdom.’ Zich opeens wendend tot Lijsbeth vraagt hij:

‘En wanneer komt ge eens bij me kijken, Lijsbeth?’

‘Wanneer Rembrandt je komt opzoeken, kom ik mee,’ geeft ze ten antwoord. ‘Want ik ben erg nieuwsgierig een schilder in zijn heiligdom aan het werk te zien!’

‘Ik hoop niet dat het tegenvalt, Lijsbeth,’ zegt Jan Lievens warm.