Voor God en koning (onder pseudoniem Mathilde)

[p. 260]

Hoofdstuk X.
Mevrouw Gasnier Chambou.

In het huis, waar Junius mejufvrouw de Villemargues gebracht had, zaten op den dag, die den broedermoord zag voltrekken twee personen bij den knappenden haard. De eene was een dame van omstreeks dertig jaar; bevallig van gestalte, met levendige oogen en bruine gelaatskleur; in den man tegenover haar, met zijn lange gestalte, zijn schoon doch door lijden veranderd gelaat, herkennen wij Bernard de Marigny, de Lescure's neef.

‘O mijnheer, verhaal mij toch eens hoe dit gegaan is; Carrier heeft u een vrijgeleide gegeven, hoe is dat mogelijk?’ riep de dame uit.

‘Doodeenvoudig mevrouw,’ antwoordde de generaal. ‘Carrier is wreed als een tijger doch laf als een haas. Ik kom van morgen bij hem, treed, zonder mij aan te melden, in zijn kamer en nog voor dat hij van de schrik bekomen is, duw ik hem mijn pistool onder den neus en laat hem tegelijk een rij revolvers onder

[p. 261]

mijn mantel zien. ‘Hoor eens Carrier,’ zei ik, toen hij mij bevend aangaapte, ‘uw leven is in mijne handen, geef geen teeken of anders schiet ik toe. Gij weet dat ik de Marigny ben, generaal der brigands; ik heb zaken te Nantes en wil gedurende eenige dagen vrij rondgaan. Teeken schielijk dit vrijgeleide,’ en daar hij nog niet veel lust hiertoe had ging ik voort: ‘Mijn maatregelen zijn genomen; laat niemand den vinger naar mij uitsteken of het is met u en uw heele nasleep gedaan.’

‘En hij teekende?’

‘Hij teekende terstond, bevend en sidderend. Ik ging waar ik wezen moest, en niemand heeft mij gehinderd.’

‘Mooi, prachtig! Dat heeft niemand zoo goed als gij gedaan, generaal! En wat dunkt u van den opstand?’

‘Helaas! Henri is niet meer, evenmin als de Lescure, Cathelineau, de Bonchamps en al die mannen, waarmeê te handelen viel, die de zaak hooger stelden dan hun eerzucht. Maar de Charette en Stofflet vreezen een nederlaag minder dan de minste inbreuk op hun vermeende macht. Wie zou meer dan ik recht hebben het leger aan te voeren? Ik, de bloedverwant van twee der grootste helden.’

‘En gij laat uw aanspraken niet gelden.’

‘God beware er mij voor! Ofschoon de twee generaals mij met wantrouwen bespieden, kan ik oprecht verklaren dat niets dan liefde voor de zaak van God en koning mij doet strijden. Vroeger kon men dat van bijna iedereen in onze rangen zeggen, maar thans....’

‘En uw nicht, mevrouw de Lescure, leeft zij nog?’

‘Zij woont met hare moeder bij mevrouw Dumonstier in een oud kasteel van Bretagne, onder een anderen naam. Arm schepsel, wat heeft zij verloren! haar va-

[p. 262]

der, haar echtgenoot en hare kinderen. O, die republikeinen! zie mevrouw hoe het bloed naar mijn hoofd stijgt, hoe mijn hart klopt, nu ik ze noem. Ik....’

‘Stil, er wordt geklopt.’

‘Zoo laat nog? Wie kan het zijn?’

Een jonge neger trad snel de kamer in en sprak fluisterend:

‘Junius Brutus, de kapitein.’

‘Het is goed Pollion, laat hem hier komen! Generaal, verberg u in gindsche kamer.’

‘Komt men uw huis doorzoeken?’

‘Geen nood! Junius Brutus komt hier nooit dan als vriend en redder van royalisten. Doch het is beter, dat hij u niet ziet.’

De Marigny ging de eene deur uit, terwijl de republikein door een andere binnentrad. Hij zag doodsbleek en scheen verouderd.

‘Welkom Brutus!’ zei de dame, met een bevallig gebaar, hem den stoel, dien de Marigny verlaten had, aan wijzende. ‘Wat voert u hier, zeker iets gewichtigs?’

‘Ik kom afscheid nemen! Mijn vertrek is op morgen bepaald.’

‘Morgen reeds? Ik had niet gedacht dat het zoo vroeg zou zijn?’

‘De grond van Nantes brandt mij onder de voeten, vooral na het gebeurde van dezen morgen.’

‘Ik weet het. Het is vreeselijk; waarlijk Brutus het moet u pijn doen als uw troetelkind, de republiek, zulke schoone daden bedrijft.’

‘Voor de honderdste maal moet ik u antwoorden, dat ik de republiek van al die gruwelen vrij pleit; alleen de onmiddellijke bewerkers treft mijn verachting. Ik heb geheel met hen gebroken.’

[p. 263]

‘Met uw zuster ook? Ik dacht dat zij u zoo dierbaar was.’

‘Onuitsprekelijk, doch zij is mijn liefde on waardig. Men is wel ongelukkig zoo zelden iets volmaakt te vinden.’

‘Zelfs geen republiek, niet waar? Neen Brutus, op aarde is er niets volmaakt.’

‘Het is mogelijk, doch ik heb twee wezens gevonden, die deze volmaaktheid nabij komen, zoo zij haar niet bereikt hebben.’

‘En wie zijn die gelukkigen?’

‘De eene is het slachtoffer mijns zwagers.’

‘En de andere?’

Junius antwoordde niet. Men raakte de geheimste snaar zijner ziel aan.

‘In elk geval,’ ging de dame voort, ‘schijnen de royalisten typen van volmaaktheid te leveren.’ Misschien dacht zij wel, dat zij zelf de tweede was.

‘En hoe maakt Marie Antoinette het?’ vroeg hij, na een poos gezwegen te hebben.

‘Zij is gisteren in den molen gekomen met den trouwen Argentin. Haar koorts is geheel geweken.’

‘Dat doet mij genoegen. De herinnering aan een goede daad zal mij aangenaam bijblijven tusschen de akelige gedachtenissen, welke ik meêneem. Gij hebt mij dikwijls geholpen burgeres, zoudt gij het nu voor het laatst willen doen?’

‘Spreek, wat verlangt gij?’

‘De jonge de Narville stelde mij een brief en eenige voorwerpen ter hand, welke ik niemand beter dan u kan toevertrouwen om ze aan het adres te doen bezorgen.’

Hij gaf haar de papieren over. Zij verbleekte toen zij het adres van den brief las.

[p. 264]

‘Aan den heer Louis Duvergier, markies de la Rochejaquelein, in het leger van Condé.’

‘En gij hebt u met die boodschap belast?’

‘Zij kwam van een stervende, en diens opdracht is mij heilig.’

Hij hernieuwde haar alle inlichtingen, welke hij zelf ontvangen had, nam zijn pet en zeide de dame vaarwel. Zij geleidde hem tot de deur en keerde naar de salon terug, waar de Marigny weêr bij den haard zat.

Mevrouw Gasnier Chambou, zoo heette de dame, was een Creoolsche, die bij den opstand van St. Domingo naar Frankrijk was uitgeweken. Zij was een verklaarde vriendin der royalisten; menige generaal had, even als de Marigny, haar huis tot schuilplaats gebruikt en niettegenstaande dat alles, liet men haar met rust; zelfs ontving zij menigmaal republikeinsche officieren bij zich, die even als Junius Brutus steeds welkom waren. Vele gewichtige diensten werden door haar aan de gevangenen of de strijders bewezen en zij was zelf bestemd om haar naam in de geschiedenis der Vendéesche oorlogen opgeschreven te zien.

Bijna een jaar was na de nederlaag van Mans verloopen; veel was in den toestand van Frankrijk veranderd. Het schrikbewind was met Robespierre gevallen, en de dagen der dwaze, wreede gestrengheid waren voorbij; als een ontredderd schip dreef de republiek tusschen verschillende meeningen heen, zonder dat zij den rechten weg vinden kon. De stuurman ontbrak nog; hij bereidde zich voor tot zijn moeilijke taak. Maar de strijd der Vendée was niet geëindigd; de Charette kampte nog steeds in de moerassen, Stofflet in de Bocage, de Marigny helaas! was gevallen, niet zoo als de andere helden, op het slagveld door de kogels des vijands, doch getroffen door een onrechtvaardige

[p. 265]

veroordeeling. Maar werpen wij een sluier over deze, nog duistere zaak en begeven wij ons weder naar Nantes.

Op een kouden winterdag, in de eerste helft van December, verliet mevrouw Gasnier haar woning en richtte hare schreden naar een onaanzienlijk huis in een der mindere straten; zij klopte aan en een klein meisje opende haar de deur.

‘Is de jufvrouw te spreken, lieve?’ vroeg zij.

‘Zij wacht reeds lang op u,’ antwoordde het kind en ging haar vooruit, over een donkere trap, naar een kamertje op de tweede verdieping, waarvan zij de deur opende en zich verwijderde; een vrouw, niet jong meer en eenvoudig gekleed, zat bij het raam te werken, toen zij de bezoekster ontwaarde ging zij haar tegemoet en liet haar plaats nemen. Dadelijk begon de Creoolsche over het doel harer komst.

‘En wat heeft uw broeder geantwoord?’ vroeg zij haastig.

De vrouw haalde een papier uit haar zak en reikte het mevrouw Gasnier over, die het in gespannen aandacht las, haar wenkbrauwen fronsten zich en zij riep heftig uit:

‘Maar lieve jufvrouw de Charette, die eischen zijn immers bovenmatig, hoe kan hij zoo iets vragen? Laat hem toch bescheiden zijn, of anders valt het geheele plan in duigen?’

‘Hij zegt dat het daarom is, dat hij de wapenen heeft opgenomen en ze dus niet mag neêrleggen, voor dat alle grieven uit den weg zijn geruimd. Stemt de republiek er niet in toe, dan wil hij strijden tot zijn laatsten snik.’

‘En onderwijl wordt het land verwoest, het edelste bloed gestort en, ik mag het u niet ontveinzen, geheel te vergeefs?’

‘Ik kan u geen ongelijk geven, mevrouw, maar mijn

[p. 266]

broeder evenmin. Het zou verraad zijn, indien hij den strijd verliet op andere dan voordeelige voorwaarden.’

‘Voordeelig, goed daar ben ik ook voor, doch wie slechts een weinig gezond verstand heeft, begrijpt dat de republiek er nimmer in zal toestemmen haar eigen ontbinding te onderteekenen of te bevelen dat de godsdienst in al haar luister hersteld wordt. Weet gij wat, er valt mij iets in! Verlangt gij den vrede?’

‘Of ik den vrede verlang, o, mevrouw! welk een vraag! 't Is zoo verschrikkelijk alle dagen in angst door te brengen over het lot eens broeders en van zooveel bloedverwanten, zonder nog te spreken van het lijden van al onze landgenooten, dat mij evenzeer aandoet.’

‘Nu, gij kunt ons den vrede schenken, en daarvoor is het noodig dat de ridder de Charette met een afgezant der republiek spreekt en onderhandelt.’

‘Dat zal hij nooit willen.’

‘Tracht gij hem dan daartoe over te halen! Zijn eer lijdt er niet door; is het niet vleiend voor hem dat de vertegenwoordigers der trotsche, bloeddorstige republiek zich zoo ver willen vergeten om een onderhoud te verzoeken aaa den generaal der brigands?’

‘Ik zal het beproeven, mevrouw, als François naar mijn vertoogen hoort, zullen de onderhandelingen wel hun doel bereiken.’

Eenige dagen later ontving mevrouw Gasnier inderdaad het bericht dat de Charette den republikeinschen afgevaardigde een vrijgeleide schonk en met hem wilde spreken; echter hield hij vol nooit van de gevraagde hoofdvoorwaarden af te willen wijken.

Dnn 28 December 1794 had de eerste ontmoeting tusschen den generaal en den heer Bureau de la Bâtardière, zendeling der Conventie, plaats.