Den Haag, je tikt er tegen en het zingt. Literair Den Haag vanaf 1750

(1998)–Aad Meinderts, Saskia Petit, Dick Welsink– rechtenstatus



[pagina 8]
1 Glas met de beeltenis van Vondel, gegraveerd voor het dichtgenootschap Kunstliefde Spaart Geen Vlijt, door Aert Schouman. Collectie Haags Gemeentemuseum Den Haag, 1998 c/o Beeldrecht Amstelveen
[pagina 9]

‘Keurig en bijna gadeloos Dichtvermoogen’ Tijdtafel 1747 - 1833 1747 9 maart: in de Gevangenpoort overlijdt ‘den karakterloozen avonturier’ (Te Winkel) Jacob Campo Weyerman (geb. 1677). 15 mei: Willem (IV) Carel Hendrik Friso maakt, omdat hij tot stadhouder van de Zeven Provinciën is benoemd, met zijn vrouw Anna van Hannover een rijtoer door de stad. Aan het raam van de woning aan de Denneweg van de Friese jonkman en dichter Willem van Haren (1710-1768) hangt een papier met de tekst: De Fiere Leeuw ontwaakt en brult, De Franschman is met schrik vervult, En sal sig bevend rugwaarts ijlen, Nu Friso pronkt met seven pijlen. 2 Jacob Campo Weyerman. Gravure door Jakobus Houbraken naar Cornelis Troost. Collectie Iconografisch Bureau 3 Het Binnenhof met links van het midden de Gevangenpoort, door Cornelis Pronk. Pen en penseel, ca. 1740. Collectie Haags Gemeentearchief Kl. A 122
1749 8 april: Onno Zwier van Haren (1713-1779), broer van Willem, koopt een huis aan de zuidzijde van de Nobelstraat, waar hij met zijn gezin gaat wonen.
1758 1 mei: Onno Zwier van Haren neemt namens Friesland zitting in de Staten-Generaal.
[pagina 10]
4 Belle van Zuylen. Voorstudie voor een pastelportret door Maurice-Quentin de La Tour, 1771. Collectie Genootschap Belle van Zuylen
1760 10 februari: ten huize van Johan Alexander van Sandick (gehuwd met Amelia van Haren) op de Fluwelen Burgwal verklaart de vijftienjarige Marianne Elisabeth (roepnaam Betje) van Haren dat haar vader Onno Zwier van Haren incest met haar heeft gepleegd; de volgende dag zegt haar achttienjarige zus Carolina Wilhelmina, de aanstaande echtgenote van Willem van Hogendorp, dat haar vader ook haar oneerbare voorstellen heeft gedaan. 19 februari: Onno Zwier van Haren verlaat Den Haag, nadat hij de avond tevoren een akte heeft getekend waarin hij schuld bekent en belooft Holland te verlaten en alleen terug te keren met goedvinden van de drie in het stuk genoemde personen. 28 februari: Belle van Zuylen (1740-1805) maakt op een door de hertog van Brunswijk gegeven bal in zijn woning aan het Plein kennis met David-Louis, baron de Constant de Rebecque, seigneur d'Hermenches et de Villars-Mendraz (1722-1785). Met hem zou zij 15 jaar lang een intieme briefwisseling onderhouden.
1761 april: Onno Zwier van Haren keert zonder toestemming terug naar Den Haag om weer plaats te nemen in de Staten-Generaal; op 28 april wordt de zaak ‘in een geheime besogne [ter kennis gebracht] aan de Gedeputeerden van Hunne Hoogmogenden’, waarop hem de toegang tot de Staten-Generaal ontzegd wordt; opnieuw, en nu voorgoed, moet hij Den Haag verlaten. 5 Onno Zwier van Haren. Olieverf op doek door J. Fournier. Collectie stadhuis gemeente Aken
1772 4 januari: het dichtgenootschap Kunstliefde Spaart Geen Vlijt wordt opgericht door Johannes van Spaan, Carolus Vlieg, Hermannus Wielheesen, Gerrit Beyer en Johan van Hoogstraten. 15 oktober: officiële inwijding van Kunstliefde in het Mauritshuis.
1773 5 augustus: J. le Francq van Berkhey (1729-1812) draagt aan het diner ter afsluiting van de algemene vergadering van Kunstliefde zijn gedicht ‘De ondankbaarheid afgunstig over den lof der dankbaarheid’ voor. Zijn gedicht ‘De lof der dankbaarheid’ was bekroond met een gouden erepenning, waarmee hij de eerste Nederlandse prijsdichter werd.
1775 3 januari: Jacob Spex (geb. 1704), dichter, bezorger van de verzamelde gedichten van Poot, bestuurslid en buitengewoon lid van verdienste van Kunstliefde, overlijdt.
[pagina 11]
6 Johannes le Francq van Berkhey. Kopergravure door Jakobus Houbraken naar H. Pothoven, 1771. Collectie Iconografisch Bureau 7 Willem Bilderdijk. Gravure door J. Hulstkamp naar A. Boon, 1786. 8 Titelpagina van de eerste roman van Betje Wolff en Aagje Deken uit 1782. Collectie Koninklijke Bibliotheek
1776 5 juli: Katharina Wilhelmina Schweickhardt (overl. 1830), toekomstige tweede echtgenote van Willem Bilderdijk (1756-1831) en dichteres, samen met haar tweelingbroer gedoopt in de Evangelisch Lutherse kerk.
1780 16 december: Jacobus Bellamy (1757-1786) wordt ‘met alle genoegen verkooren’ tot buitengewoon lid van Kunstliefde, na eerst enige tijd ‘aankweekeling’ te zijn geweest.
1781 28 augustus: aan Willem Bilderdijk wordt op de algemene vergadering van Kunstliefde de gouden medaille uitgereikt voor zijn gedicht ‘Kenschets onzer Voorvaderen in de eerste tijden van het Gemeenebest’.
1782 6 augustus: Rhijnvis Feith (1753-1824), met goud bekroond voor zijn gedicht ‘Karel V aan zijnen zoon Philips II’, draagt op de algemene vergadering van Kunstliefde onder meer zijn zegezang op de overwinning bij de Doggersbank voor.
[pagina 12]
9 A.C.W. Staring. Pastel vermoedelijk door J. Ansprach, 1785. Foto Jan Harenberg. Particuliere collectie 10 Catharina Rebecca Woesthoven. Phototypie door L. van Leer & Co. van een pastel door onbekende, ca. 1784 11 Fragment uit de notulen van 16 augustus 1783 van het dichtgenootschap Kunstliefde Spaart Geen Vlijt. Collectie Haags Gemeentearchief, Kunstliefde 12
[pagina 13]
12 Johannes Kinker. Staalgravure door D.J. Sluyter. Collectie Iconografisch Bureau omstreeks 1 oktober: verschijning van de Historie van Mejuffrouw Sara Burgerhart van Betje Wolff (1738-1804) en Aagje Deken (1741-1804) bij Isaac van Cleef. 19 november: Willem Bilderdijk beëdigd als advocaat. Hij huurt een kamer op de Nieuwe Uitleg bij de weduwe van de Keulse wijnhandelaar Lohrs.
1783 16 augustus: de dan zestienjarige A.C.W. Staring (1767-1840) wordt gekozen tot buitengewoon lid van Kunstliefde, wegens vertoonde proeven van ‘keurig en bijna gadeloos Dichtvermoogen’. 25 augustus: Jacob Vosmaer (overl. 1824) geboren. september?: Rijklof Michaël van Goens (1748-1810) vestigt zich in Den Haag.
1784 13 februari: Willem Bilderdijk verweert zich in de 's-Gravenhaagsche Courant tegen aantijgingen in de Nederlandsche Courant van Nieuwer-Amstel, als zou hij zich enkele dagen eerder te Delft hebben misdragen. 21 april: Bilderdijk schrijft zijn eerste brief aan Catharina Rebecca Woesthoven (1763-1828). 21 mei: Jacob Eduard de Witte [van Haemstede] (1763-1853) wegens landverraad veroordeeld tot zes jaar opsluiting in de Gevangenpoort. begin december: Catharina Rebecca Woesthoven blijkt zwanger. Bilderdijk trouwt op 21 juni 1785 te Amsterdam met haar. 13 Woning van Willem Bilderdijk, waar hij ook zijn advocatenpraktijk uitoefende, zuidzijde van de Prinsegracht, nr. 32, met de later aangebrachte gedenksteen ‘Bilderdijk 1786-1795’. Foto P. van Breukelen, 1950. Collectie Haags Gemeentearchief XXII-68
1786 7 juni: Rijklof Michaël van Goens vertrekt naar Zwitserland in een laatste poging herstel te vinden voor de ziekte waaraan hij niet lang na zijn vestiging in de hofstad was gaan lijden. 1 augustus: Willem Bilderdijk verhuist naar een woning aan de zuidzijde van de Prinsegracht, thans nr. 32.
1787 25 oktober: Johannes Kinker (1764-1845) wordt als advocaat bij het Hof van Holland ‘geadmitteerd’; vermoedelijk kort hierna is hij bij Bilderdijk in dienst getreden.
1788 [begin van het jaar?]: Johannes Kinker vestigt zich in Den Haag. 27 december: Willem Bilderdijk wordt wegens achterstallige contributie door Kunstliefde geroyeerd.
[pagina 14]
14 Jacob Eduard de Witte. Gravure door Cardon naar J. Pothoven. Titelpagina van De Wittes Dichtoffer aan Themire, 1788. Collectie Koninklijke Bibliotheek 16 en 17 Betje Wolff en Aagje Deken. Miniaturen door Pieter C. Groenia, 1798. De originelen zijn ontvreemd uit het Polderhuis van het Waterschap de Beemster tijdens de restauratie van het Museum Huize Betje Wolff in Midden-Beemster. 15 Blad uit het handschrift ‘Fragmenten uit de Roman van mijn Leeven’ van Jacob Eduard de Witte, ‘Fragment 9 Mijne Gevangenneeming’. Collectie Algemeen Rijksarchief, Aanwinsten Eerste Afdeling 1879 A XII
1790 9 mei: Jacob Eduard de Witte [van Haemstede] gaat terwijl hij ‘noch is gelogeerd op den voorpoort van den Hove van Holland’ in ondertrouw met de dichteres Maria van Zuylekom (1759-1831); op 24 mei - drie dagen na zijn vrijlating! - trouwt hij met haar.
1793 7 juni: Hieronymus van Alphen (1746-1803) beëdigd als Raad en Thesaurier-Generaal der Vereenigde Nederlanden. [tweede helft van het jaar]: Johannes Kinker verhuist naar Amsterdam.
[pagina 15]
18 Hieronymus van Alphen. Litho
1794 10 maart: Hieronymus van Alphen koopt ‘een huis, tuin en erf, alsmede een stalling voor acht paarden en een koetshuis, aan de noordzijde van het Hoge Westeinde en aan de westzijde van de Vleersteeg’, sinds 1858 Westeinde, nr. 47. 2 april: Willem Bilderdijk houdt in aanwezigheid van de prins en zijn gevolg een redevoering in de Vrije Teekenacademie over de ‘Voortreffelijkheid der schilderkunst, in derzelver voorwerp beschouwd’, in hetzelfde jaar uitgegeven door Gosse in Den Haag.
1795 25 maart: 's middags om drie uur wordt Willem Bilderdijk ontboden bij de Advocaat Fiscaal, die hem meedeelt dat de voorlopige nieuwe regering heeft besloten dat hij Den Haag binnen 24 uur moet verlaten; de volgende dag vertrekt hij in de namiddag met de schuit naar Leiden.
1797 tweede helft van oktober: Betje Wolff en Aagje Deken keren terug uit Frankrijk en gaan wonen bij het Plein, op gemeubileerde kamers boven een winkel. 19 november: Wolff en Deken laten voor notaris Cornelis van der Cocq een nieuw testament opmaken.
1798 april?: Betje Wolff en Aagje Deken publiceren bij Isaac van Cleef de bundel Gedichten en Liedjens voor het Vaderland. 18 september: oprichting van het Toneeloefenend Gezelschap, onder de Zinspreuk: Tot onderling Vermaak, in den Hage. 20 november: A. Beeloo (overl. 1878) geboren.
1799 [vermoedelijk in het midden van het jaar]: dichter, later vooral uitgever J. Immerzeel Jr. (1776-1841) vestigt zich in Den Haag. In 1800 woonde hij op de Houtmarkt, Wijk P, nr. 38.
1800 mei: Betje Wolff en Aagje Deken verhuizen naar het huis van koopman Hendrik Weber in de Spuistraat, waardoor ze vlak bij hun op het Spui gevestigde uitgever Isaac van Cleef komen te wonen. begin augustus?: Hieronymus van Alphen publiceert [bij J. Thierrij en C. Mensing] de kleine plaquette Ter Gedagtenis, naar aanleiding van het overlijden van zijn oudste zoon (op 4 juli 1799), diens zoontje (op 10 april 1799) en vrouw (op 12 juni 1800); het voorbericht van deze uitgave is gedateerd 28 juli 1800.
[pagina 16]
19 Titelpagina van Geschrift eener bejaarde vrouw, door Betje Wolff en Aagje Deken (1802). Collectie Koninklijke Bibliotheek
1801 eind januari 1801: Betje Wolff en Aagje Deken organiseren een feestmaal voor hun vrienden ten huize van Jan Arnold, de Haagse gemeentesecretaris, aan het Westeinde. 14 februari: het dichtgenootschap Kunstliefde Spaart Geen Vlijt verkeert in een diepe crisis. Na een oproep van voorzitter Johan van Hoogstraten, de laatst overgeblevene der oprichters, wordt besloten door te gaan. juli: Hieronymus van Alphen begint met het schrijven van een kerklied. Aan het eind van dit jaar (voorbericht gedateerd 18 november 1801) verschijnt de (eerste) Proeve van Liederen en Gezangen voor den Openbaaren Godsdienst. In 's Hage, bij J. Thierrij en C. Mensing. 31 augustus: Wolff en Deken keren terug van een negen weken durende reis door Zeeland en Brabant. 21 september: Johan van Hoogstraten, oud 60 jaar, wordt begraven in de Kloosterkerk. 8 oktober: de eerste verschijnselen van de ziekte waaraan Betje Wolff zou overlijden, openbaren zich. najaar: verschijning bij de Wed. de Groot en Zoonen van Dichtgedachten op den agttienden van Wynmaand, October 18, 1801 van J. Immerzeel Jr. 20 Gerrit Paape. Stippelgravure (proefdruk) door M. de Sallieth, 1788. Collectie Iconografisch Bureau
1802 20 februari: het huwelijk van Willem Bilderdijk met C.R. Woesthoven wordt ontbonden. mei: Betje Wolff en Aagje Deken verhuizen naar Herderinnestraat, nr. 437 [thans nr. 22], waar ze hun intrek nemen bij Jansje Teerlink, een nicht van Betje. 4 juni: Hieronymus van Alphen wordt op zijn buitenverblijf Steenvoorde aan het middagmaal getroffen door een beroerte. 2 oktober: oprichting in een witgepleisterd koffiehuis op het Plein van de Nieuwe of Littéraire Sociëteit (de Witte). eind oktober: bij Van Cleef verschijnen twee delen van het Geschrift eener bejaarde vrouw van Wolff en Deken; het debiet van deze uitgave is zeer teleurstellend.
1803 2 april: 's morgens tegen 10 uur overlijdt Hieronymus van Alphen in zijn huis aan het Westeinde; hij wordt de volgende dag begraven in de Groote Kerk. 26 september: uitgever Johannes Coenrardus Leeuwestijn overlijdt op vijfendertigjarige leeftijd; op 29 september wordt hij in de Kloosterkerk begraven. 17 november: uitgever Isaac van Cleef overlijdt. 29 november: het College van Schepenen besluit J. Immerzeel Jr. aan
[pagina 17]
21 Gedenksteen Betje Wolff en Aagje Deken, geplaatst in 1895 op de begraafplaats Ter Navolging. Foto Rob Mostert, 1998 te wijzen als een van de drie personen om de ‘boeknegotie’ van Leeuwesteijn tot 1 mei 1804 voort te zetten. 8 december: Gerrit Paape (geb. 1752) overlijdt ‘aan waterzucht en verstopping’; hij wordt begraven in de Kloosterkerk. [datum onbekend]: J. Immerzeel Jr. verhuist naar het Westeinde, Wijk B, nr. 80.
1804 mei: J. Immerzeel Jr. vestigt zich als boekverkoper in de Hofstraat, Wijk K, nr. 151. eind mei?: verschijning van Dichtmatige aanspraak by het openen van den nieuwen schouwburg in Den Haag, op den 30. van Grasmaand 1804, door J. Immerzeel Jr., uitgegeven door hemzelf. 5 november: 's middags tussen 1 en half 2 overlijdt Betje Wolff; op zaterdag 10 november wordt ze begraven op Ter Navolging. 14 november: 's morgens om 8 uur overlijdt Aagje Deken; op vrijdag 16 november wordt zij bij haar vriendin begraven.

[pagina 18]
1806 8 april: veiling van de boekenverzameling van Hieronymus van Alphen bij Thierry en Mensing. 1 september: J.F. Oltmans (overl. 1854) geboren. 17 september: Oltmans wordt door ds. Krieger gedoopt in de Groote Kerk. [datum onbekend]: J. Immerzeel Jr. verhuist naar de Spuistraat, nr. 375.
1807 kort na 12 januari: Willem Bilderdijk neemt zijn intrek in het Keizershof, omdat zijn woning in Leiden ten gevolge van de ontploffing van een met kruit geladen schip dermate beschadigd is dat ze niet goed bewoonbaar meer is; vanaf 1 februari woont hij op kamers ‘op de Laan, bij van Elsen’, vanaf half februari in de Hoogstraat bij de drogist Oosthout. 31 maart: de firma Immerzeel & Comp. koopt een huis, gelegen aan de westzijde van de Veenestraat, Wijk S, nr. 147. zomer: Bilderdijks De ziekte der geleerden verschijnt bij Johannes Allart en de Gebr. Van Cleef, te Amsterdam en 's-Gravenhage; op de titelpagina staat vermeld: ‘Gedrukt ten voordeele der Stad Leyden’. 11 november: de firma Immerzeel & Comp. koopt de drukkerij van Hagenaar Nicolaas Cornelis van Daalen Wetters.
1808 januari: Willem Bilderdijk verhuist naar Katwijk.
1809 mei: J. Immerzeel Jr. verhuist naar Amsterdam. 3 september: C.R. Woesthoven hertrouwt.
1811 15 september: W.J. van Zeggelen (overl. 1879) geboren.
1813 november: Gualterus Vosmaer (vader van Carel) drukt heimelijk de proclamatie van Gijsbert Karel van Hogendorp en brengt hem deze, verborgen in de bol van zijn hoed.
1814 10 januari: S.J. van den Bergh (overl. 1868) geboren.
1815 17 december: P.J. Andriessen (overl. 1877) geboren.
[pagina 19]
22 De Koninklijke Bibliotheek toen zij nog gevestigd was op het Lange Voorhout, nr. 34. Foto Alexandrine Tinne, 1861. Collectie Haags Gemeentearchief X2 23 De Nobelstraat nr. 21, het geboortehuis van Busken Huet (het eerste huis rechts). Foto Haagsche Courant, 1974. Collectie Haags Gemeentearchief
1817 6 juli: W.J.A. Jonckbloet (overl. 1885) geboren, volgens hardnekkige geruchten een bastaard van de latere koning Willem II.
1818 7 september: Kunstliefde Spaart Geen Vlijt sluit zich aan bij de Hollandsche Maatschappij van Fraaije Kunsten en Wetenschappen. 8 december: Petrus de Wacker van Zon (geb. 1758) overlijdt in Wijk I, nr. 107, thans Nieuwe Uitleg, nr. 25.
1819 23 december: Jan Jacob Lodewijk ten Kate (overl. 1889) geboren; van moederszijde is hij een kleinzoon van Jacob Eduard de Witte [van Haemstede] en Maria van Zuylekom.
1821 3 oktober: Wilhelmus Kist (1758-1841), Directeur der Nederlandsche Staatscourant, treedt voor de derde maal in het huwelijk.
[pagina 20]
24 Fragment uit de brief van A. van der Hoop Jr. aan J. Immerzeel, geschreven op 28 oktober 1830 om ‘Il uren 's avonds’. Collectie Koninklijke Bibliotheek
1822 9 april: Lodewijk Mulder (overl. 1907) geboren.
1824 17 juni: bij Koninklijk Besluit wordt A. Beeloo benoemd tot onderbibliothecaris van de Koninklijke Bibliotheek, een functie die hij wegens vertrek naar elders slechts tot 1829 zal vervullen. 24 september: Arnold Ising (overl. 1898) geboren.
1826 20 maart: Carel Vosmaer (overl. 1888) geboren in een thans afgebroken oud patriciërshuis op het Buitenhof. 28 april: de Rotterdamsche en 's-Gravenhaagsche Courant berichten dat J. Immerzeel Jr. ‘zich als uitgever te 's-Gravenhage’ heeft gevestigd op de Heerengracht, Letter K, no. 210. 28 december: Cd. Busken Huet (overl. 1886) geboren in de Nobelstraat, Wijk E 73, thans nr. 21.
1827 21 januari: Cd. Busken Huet door zijn moeder ten doop gehouden in de Waalse kerk.

[pagina 21]
1828 22 april: J. Immerzeel Jr. begint de veiling van het archief en de bibliotheek van zijn vroegere werkgever J. Goldberg in diens huis op het Plein, hoek Lange Poten.
1829 12 augustus: in de vroege ochtend schiet de in Valenciennes geboren negenentwintigjarige boekverkoper Isidore Suzan, woonachtig in de Hoogstraat, zich een kogel door het hoofd uit wanhoop om de afwijzing door een geliefde; hij overlijdt in de namiddag om 5 uur in het huis Wijk E, nr. 365, thans Dagelijkse Groenmarkt, nr. 17; hij wordt begraven op Oud Eik en Duinen.
1830 25 augustus: begin van de Belgische Opstand; voor J. Immerzeel Jr. aanleiding tot het schrijven van een ‘Vaderlandsche lierzang’, getiteld Onze eed, die door A. van der Hoop Jr., zo schreef deze hem op 28 oktober, ‘met veel toejuiching’ bij verschillende gelegenheden is voorgedragen.
1831 7 april: Maria van Zuylekom overlijdt.
1832 mei: J. Immerzeel Jr. verhuist wederom naar Amsterdam.
1833 25 april: Johan Gram (overl. 1913) geboren.