Logo DBNL
Ze zijn gék geworden in Den Haag. Willem Oltmans en de kwestie Nieuw-Guinea (2009)

Ze zijn gék geworden in Den Haag. Willem Oltmans en de kwestie Nieuw-Guinea

(2009)–Wouter Meijer–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

1. Oltmans en Soekarno

Alle wegen leiden naar Rome

In de vroege jaren vijftig hield Willem Oltmans zich nog niet erg met de kwestie Nieuw-Guinea bezig. Wel had hij van jongs af aan een bijzondere belangstelling voor Indonesië. Mede onder aanmoediging van zijn ouders verdiepte hij zich in zijn jeugd al in het oude Indië. Een groot deel van zijn familie kwam er namelijk vandaan. Zijn grootouders van moeders kant hadden op Java kinineplantages gehad en ontwikkelden het eerste zuivere, witte kininetablet, het medicijn tegen malaria. Mede daardoor stond de familie Oltmans er financieel goed voor en groeide Willem, geboren in 1925, op in een rijke, ietwat statige omgeving.75

Tijdens zijn opleiding op Nijenrode in de jaren 1946-48 ontmoette Oltmans Henk Hofland, die later een bekende Nederlandse journalist zou worden. Ze werden goede vrienden. Hofland spoorde Oltmans aan de journalistiek in te gaan en hielp hem in augustus 1953 zelfs aan zijn eerste baan door hem aan te bevelen bij het Algemeen Handelsblad. Het werk bij dit blad viel Oltmans echter nogal tegen: hij zat veel achter zijn bureau, maar kreeg daar niet veel te doen. Op sommige dagen werkte hij meer dan de helft van de tijd aan zijn dagboek (toen al een groots opgezet project), wat hem het nodige commentaar van zijn collega's opleverde. Oltmans zou het uiteindelijk niet lang uithouden bij het Algemeen Handelsblad, waar hij na precies een jaar weer vertrok. Na een korte tussenstop bij United Press, vertrok Oltmans begin 1956 naar Italië, onder andere om een hoop gedoe in zijn privéleven te ontlopen.

In Rome hoopte Oltmans met regelmaat artikelen te kunnen leveren voor De Telegraaf, waarmee hij op advies van een vriend contact had gelegd. Hoewel hij op dat moment geen vaste correspondent was met een grote hoeveelheid opdrachten, kon hij nu voor het eerst dicht op het nieuws zitten, zoals hij dat graag wilde. In zijn werkhouding speelde het advies van zijn vader, dat je in je leven altijd ‘de sleutel, die alle deuren opent’ bij je dient te hebben, een grote rol. Diens boodschap aan zijn zoon was, zo heeft Oltmans onthouden: ‘Laat je door niemand en niets afschrikken; ga linea recta op je doel af; welke de hindernissen die op je weg zullen liggen, ook mogen zijn.’76 Hij zou dit advies ter harte nemen, vermoedelijk meer dan zijn vader destijds had voorzien.

Terugkijkend op zijn periode in Italië schrijft Oltmans in zijn memoires over het bezoek van Soekarno aan Rome in 1956:

 

‘Het was natuurlijk absurd, dat hij [Soekarno] naar West-Europa zou reizen en niet als eerste regeringsstad 's-Gravenhage zou aandoen, maar Rome en Bonn. Nederland had psychologisch nog nimmer verwerkt, dat de strijd tegen Sukarno was verloren [...] de president van Indonesië werd [...] nog altijd [...] voorgesteld als een rabiate belanda-hater.’77

 

Overigens ziet Oltmans in deze passage over het hoofd dat Soekarno zelf op dat moment vermoedelijk helemaal niet geïnteresseerd was in een staatsbezoek aan Nederland, aangezien hij steeds beweerde dat hij naar Nederland wilde komen nadat de kwestie Nieuw-Guinea was opgelost. Oltmans geeft toe dat hij destijds onder invloed van zijn familie zelf ook dacht dat Soekarno ‘niet bepaald tot de vrienden van Nederland kon behoren’. Desondanks vond hij het als journalist zijn taak om verslag te doen van dit bezoek.78

Waarschijnlijk was Oltmans vóór zijn ontmoeting met Soekarno reeds een voorstander van de overdracht van Nieuw-Guinea aan Indonesië, maar dat is niet zeker. Enerzijds leek hij de ‘kolonialistische’ houding van Nederland niet te kunnen waarderen, maar an-

derzijds geeft hij in een gesprek met de Indonesische ambassadeur in Rome, Soetan M. Rasjid, aan dat hij Soekarno niet wilde spreken ‘uit sympathieke overwegingen [...] want ik heb mijn bedenkingen over wat er in Indië is gebeurd’. Hij wilde zijn lezers vooral informeren over Soekarno, met wie Nederland immers in een politiek geschil was verwikkeld.79 Oltmans was dan ook hoogst verbaasd toen bleek dat hij de enige Nederlandse journalist was die interesse had in een gesprek met de Indonesische president of diens bezoek aan Rome in het algemeen. Collega journalist A.H. Luijdjens van het Algemeen Handelsblad zei hem zelfs letterlijk: ‘Er is immers geen sprake van, dat wij een letter zullen schrijven over dit bezoek en zeker zullen we alle officiële recepties van Sukarno boycotten.’80 Inderdaad zou geen enkele Nederlandse krant verslag doen van Soekarno's bezoek aan Italië. Ook de Nederlandse regering beschouwde het bezoek als een vijandige daad.

Op 7 juni 1956 kreeg Oltmans de bevestiging dat een gesprek met Soekarno mogelijk was. Hij telegrafeerde dit bericht meteen naar J.J.F. Stokvis, hoofdredacteur van De Telegraaf. In de namiddag van diezelfde dag ontving hij al een antwoordtelegram. Daarin stond: ‘DONT ASK SUKARNO INTERVIEW FOR TELEGRAAF, STOKVIS.’81 Oltmans was met stomheid geslagen. Hij voelde zich door Stokvis belemmerd in zijn journalistieke werk, maar trok zich niets aan van het telegram, ging in gesprek met Soekarno en probeerde zijn verslag daarvan via een andere weg te publiceren. Dat lukte uiteindelijk via het Franse persbureau Agence France Presse.

Een serie ontmoetingen

Oltmans' allereerste ontmoeting met Soekarno vond plaats in de tuin van de Indonesische ambassade in Rome, waar hij op 12 juni een tuinfeest bijwoonde. Ambassadeur Rasjid stelde Oltmans aan Soekarno voor. De laatste vroeg: ‘Bent u Nederlander?’ Oltmans was overrompeld door het feit dat Soekarno gewoon Nederlands sprak en antwoordde in het Engels. Vervolgens nodigde Soekarno hem uit de volgende dag mee te gaan naar Pompeï. Daar zou hij de

Indonesische president langer te spreken krijgen.82

In Pompeï maakte Oltmans twee dagen later foto's van het Indonesische gezelschap dat door de ruïnes aan de voet van de Vesuvius liep. Soekarno wenkte hem en er ontwikkelde zich een gesprek:

 

Oltmans begon in het Engels: ‘Well, your Excellency, I only wanted to express to you that Indonesia still has many kontjoh83 in Holland’

Soekarno schakelde meteen over op Nederlands: ‘U kent dat woord.’

‘Ja excellentie, ik wou, dat ik wist wat we konden doen.’

‘Ik heb gezegd, dat als Irian is geregeld er geen problemen meer zijn.’

Roeslan Abdoelgani, minister van Buitenlandse Zaken, mengde zich in het gesprek: ‘Ik ga nog verder: als Irian wordt geregeld, gaat de president een staatsiebezoek aan Nederland brengen.’

Soekarno: ‘Dat is juist.’84

 

Soekarno doet hier een belangrijke uitspraak over Nieuw-Guinea, die hij tegenover Oltmans nog veelvuldig zou herhalen en die uitdrukkelijk ingaat tegen de visie van Luns zoals de laatste die verwoordde in zijn herinneringen: ‘Vervolgens zou ik erop willen wijzen dat, indien er geen Nieuw-Guinea-zaak had bestaan, er door Soekarno andere, even grote moeilijkheden zouden zijn geschapen.’85 Na de beëindiging van de kwestie in 1962 zou de verhouding tussen Nederland en Indonesië inderdaad snel worden hersteld, zoals Soekarno had beloofd.

Oltmans reisde de daaropvolgende vijf dagen met het Indonesische gezelschap mee door Italië. Volgens de eerder geciteerde Soekarno-biograaf Giebels was het ‘tekenend voor Soekarno's kwistige manier van reizen dat Oltmans zich meteen op staatskosten bij het gezelschap kon aansluiten’.86 Tijdens deze reis sprak Oltmans nog een aantal malen met de Indonesische president. Soekarno deed daarbij een opvallende uitspraak over de Greet Hofmans-affaire, die opnieuw impliceerde dat hij Nederland in principe niet kwaad

gezind was: ‘We mogen dan een geschil met jullie hebben over Irian, maar we respecteren jullie Koningin ten zeerste. Ik vind het een pijnlijke zaak en afschuwelijke publiciteit.’87 Oltmans was positief verrast door Soekarno's inzichten. Hij vond het ‘sensational’ dat hij de Indonesische president beter leerde kennen en vaak met hem praatte.88

Ook in Duitsland reisde Oltmans met het gezelschap van Soekarno mee, hoewel hij dit keer geen officiële uitnodiging had. Af en toe ging hij daarvoor op inventieve wijze te werk:

 

‘Ik [was] bij het inspecteren van de erewacht op een zorgvuldig afgezet perron, met fotocamera's om mijn nek, dicht achter Sukarno blijven lopen. Een Indonesische collega had mij er op geattendeerd, dat de Amerikaanse adviseur van Sukarno Joe Borkin naar Washington was afgereisd, zodat zijn couchette dus leeg zou blijven. Ik reisde in Borkins slaapplaats mee.’89

 

Eenmaal aan boord, maakten de Indonesiërs daar nauwelijks een probleem van, zelfs toen de West-Duitse staatspolitie in de gaten kreeg dat er iemand in de trein aanwezig was die er niet behoorde te zijn.

Oltmans hield aan zijn gesprekken met Soekarno en de reizen met het presidentiële gezelschap door Italië en Duitsland een positief gevoel over. In Elseviers Weekblad had hij in twee reportages op 23 en 30 juni 1956 op de valreep toch nog in Nederland verslag kunnen doen van zijn ervaringen. Hij schreef onder meer dat Soekarno iemand was die ‘het Indonesisch-Nederlandse geschil zeer gematigd en rustig benadert’. Ook schreef hij: ‘Ik geloof stellig, dat de woorden, welke Sukarno te Pompeï tegen mij sprak, gemeend en oprecht waren.’90

Oltmans herinnert zich in zijn memoires dat zijn waardering voor de persoon Soekarno ‘niet haalbaar, en taboe’ was. Zijn eigen familie had er grote moeite mee.91 Op zijn artikelen, die op zichzelf niet overdreven schreeuwerig of pro-Indonesisch overkomen, kwam veel reactie. Wellicht typerend voor de houding van veel Ne-

derlanders ten aanzien van Soekarno was de reactie van ene heer A. van Gorem-Heken, die in een briefje aan Oltmans zei dat ‘U nog wel iets kunt leren van andere volken van de voormalige archipel, wat betreft hun oordeel over Javanen. Zij kennen een spreekwoord: “een dode javaan liegt niet”.’92 Tussen de veelal negatieve geluiden klonk hier en daar ook een positieve noot, onder meer van ene A.W. van Ooijen, die zei van 1904 tot 1938 in Nederlands-Indië te hebben gewoond en gewerkt. Hij schreef: ‘En inzake de overdracht wil ik zeggen, dat ik persoonlijk het zeer verstandig zou vinden als de Nederlandse regering op de kortst mogelijke termijn daartoe zou besluiten en dat ik die overdracht zeer zou toejuichen.’93

Oltmans werd aanvankelijk beïnvloed door het beeld van Soekarno zoals dat in de Nederlandse pers werd geschetst. Daarin werd de Indonesische president vaak afgeschilderd als een collaborateur met de Japanners die de Nederlanders haatte en was hij de symbolisering van alles wat slecht was aan Indonesië.94 Terugkijkend op zijn eerste reeks ontmoetingen met Soekarno zei Oltmans: ‘Voor mijzelf was Sukarno een ander mens geworden. Zelfs een mens totaal tegengesteld aan het beeld, zoals ik mij dat door de jaren heen over hem had gevormd. Hij was voor mij geen vijand meer.’95 Sterker nog, Oltmans zou Soekarno in toenemende mate gaan zien als een vriend. Hij was eerder al van mening dat de Nederlandse regering het verlies van Nederlands-Indië niet had kunnen accepteren. Zijn ontmoetingen met Soekarno sterkten hem in die opvatting. Bovendien begon bij Oltmans nu het idee te groeien dat hij de Indonesische kant van de kwestie Nieuw-Guinea in Nederland onder de aandacht moest brengen, want in Nederland bestond van Soekarno slechts een zeer vertekend, negatief beeld. Zijn artikelen in Elseviers Weekblad waren daartoe een eerste bescheiden poging.

Oltmans' privéleven: de zaak Roëll-Van Haagen-Westerman

Bij terugkomst in Nederland wachtte Oltmans een koude douche. In een gesprek met Stokvis zei deze tegen Oltmans: ‘Ik ken u eigenlijk niet, maar eerlijk gezegd geloof ik, dat u een rare snippenschieter

bent.’ Ook Oltmans privéleven komt in het gesprek naar voren als Stokvis zegt het jammer te vinden ‘dat uw schoonvader zo tegen u ageert’. Dezelfde dag bleek dat hoofdredacteur Wouter de Keizer van Elseviers Weekblad Oltmans niet meer wenste te ontvangen, onder meer vanwege de reeks negatieve reacties op zijn artikelen, maar ook ‘als gevolg van “informaties” over mijn persoon, die van verscheiden kanten waren binnen gekomen.’96 Het is hier van belang een en ander toe lichten over Oltmans' persoonlijke situatie op dat moment, omdat het bepaald niet de laatste keer zou zijn dat Oltmans' zakenrelaties werden bemoeilijkt of zelfs beëindigd vanwege wat er over zijn privéleven bekend was.

In zijn periode op Nijenrode had Oltmans veel mensen leren kennen, onder wie ook de tweeling Inez en Charles Roëll. Omdat hij de twee halverwege 1950 uit het oog was verloren, besloot hij hun moeder een brief te schrijven om te vragen hoe het ze verging. Een cruciale beslissing die, in zijn eigen woorden, ‘tot rampen zou leiden’. In mei 1950, niet lang nadat Oltmans haar had geschreven, kreeg hij van Etty Roëll, de moeder van Charles en Inez, het verzoek om haar dochter in Zwitserland op te zoeken, haar te helpen de kracht te vinden haar relatie met de Zwitser François Gonet te verbreken en haar terug naar Nederland te halen, omdat zij hoogst ongelukkig was in Zwitserland. Etty Roëll beweerde zelfs dat haar dochter in gevaar was. Oltmans was wel gecharmeerd van Inez. Hij had haar al een tijd niet gezien, maar herinnerde zich haar als een ‘absolute schoonheid’, en besloot haar in eerste instantie te schrijven. Op 7 juli reisde Oltmans op kosten van moeder Roëll naar Lausanne en beleefden hij en Inez samen een aantal romantische dagen. Inez besloot een streep onder haar relatie met Gonet te zetten. Oltmans zou daarbij een soort bemiddelende rol spelen, waarbij hij in juli een aantal keren op en neer naar Lausanne reisde. Onder stevige druk van moeder Roëll kwam rond 1 augustus uiteindelijk Inez' broer Charles haar ‘ophalen’. Oltmans bevond zich op dat moment in een hotel in de buurt. Terwijl Inez en Charles aan het inpakken waren, keerde Gonet onverwacht terug naar huis. Hij zag wat er aan de hand was, pakte zijn revolver, richtte op Charles en schoot hem neer.97

Dit was slechts het begin van een langlopende reeks affaires. Charles overleefde het incident, Gonet belandde in de cel, maar Inez zou de relatie met hem uiteindelijk toch niet verbreken. Oltmans en Inez hielden er sindsdien een intieme, maar wispelturige vriendschap op na. Moeder Etty Roëll liet steeds duidelijker merken dat zij graag zou zien dat haar dochter uiteindelijk met Oltmans zou trouwen. Intussen had Oltmans ook ene Albert Hilverdink ontmoet, een jongen van Indonesische afkomst. Oltmans voelde zich tot hem aangetrokken en er ontstond een zeer intieme vriendschap.98 In de daarop volgende maanden voelde de inmiddels 26-jarige Oltmans zich ‘totaal als rondwarend in een niemandsland’. De vriendschap met Inez ontwikkelde zich niet tot een relatie, mede door de veranderlijkheid van Inez, maar ook omdat Oltmans niet lichamelijk wilde worden zolang de relatie niet ‘echt’ voelde. Moeder Roëll zag de oorzaak daarvan in Oltmans' relatie met ‘Bertie’ Hilverdink, waarvan zij door het nodige ‘spionagewerk’ volledig op de hoogte bleek te zijn. Heftige scènes tussen Etty Roëll en Oltmans werden gevolgd door lijm- en paaipogingen van haar kant, waarbij ze hem zelfs een keer een Steinway-vleugel cadeau deed.99

Oltmans was het gedoe zat en verbrak in januari 1951 voorlopig het contact met moeder en dochter Roëll, maar daar zou het niet bij blijven. Steeds weer doken de twee op in Oltmans' leven, waarbij het onduidelijk blijft in hoeverre Oltmans hiervan zelf de oorzaak was. Feit is dat de Roëlls in 1954 nog precies op de hoogte waren van Oltmans' doen en laten. Er ontwikkelde zich in die tijd een vriendschap tussen Oltmans en John van Haagen, een marinier van Indonesische afkomst. Diens vader was absoluut niet blij met dit contact. Hij probeerde via zijn zoon John en samen met Etty Roëll Oltmans te laten arresteren wegens handtastelijkheid. John verklaarde daarover tegen Oltmans, nadat die reeds door rechercheurs was bezocht:

 

‘Mevrouw Roëll beloofde me, dat wanneer ik met Greet [zijn vriendin] zou trouwen ik alles van haar zou krijgen wat ik maar wilde. Maar dan moest ik wel zoveel mogelijk bezwarende verklaringen

tegenover de politie over jou [Oltmans] afleggen (...) De bedoeling van Roëll was om jou de gevangenis in te werken.’100

 

In maart 1955 zou Etty Roëll daarbovenop nog een rechtszaak tegen Oltmans aanspannen omdat hij haar ‘voor vele duizenden guldens zou hebben opgelicht met reizen naar Zwitserland enzovoort’. De reizen dus, die Oltmans op verzoek van diezelfde mevrouw Roëll had gemaakt.101

Ook halverwege 1955, toen Oltmans inmiddels een relatie had met Frieda Westerman, met wie hij zelfs drie jaar getrouwd zou zijn, dook de naam Roëll weer op. ‘Roddels’ over Oltmans bereikten eerst Frieda, die erdoor ontdaan was. Later bleek ook vader Westerman, een steenrijke oliemagnaat, via de advocaat van mevrouw Roëll, mr. Heldring, volledig op de hoogte te zijn gebracht over Oltmans' twijfelachtige reputatie. Zo was Oltmans ‘gebrouilleerd met zijn ouders’, had hij ‘mevrouw Roëll geld afgeperst’ en zou hij ‘een homoseksuele verhouding met John van Haagen’ hebben gehad.102 Oorspronkelijk wilde Westerman dat zijn aanstaande schoonzoon met hem in zaken zou gaan. Oltmans was daar toen niet op ingegaan. Die afwijzing en deze nieuwe informatie maakten vader Westerman woest. Vooral zijn dochter moest het ontgelden omdat zij zich inliet met een figuur als Oltmans. Mede vanwege deze berichten wenste Frieda's familie niet langer contact met haar te hebben zolang zij met Oltmans omging.103

Het merkwaardige aan de zaak is dat Oltmans Etty Roëll ondanks al deze affaires af en toe nog gewoon opbelde, waarbij hij steeds opnieuw oprecht verrast en teleurgesteld leek over haar gedrag. Het is moeilijk te achterhalen of Oltmans sommige zaken wellicht overdreven spectaculair heeft weergegeven. Ik maakte in de inleiding duidelijk dat Oltmans streefde naar volledige eerlijkheid en openheid over zijn leven. Het is moeilijk te begrijpen dat hij zich ondanks dit soort kwesties zo lang met iemand als Etty Roëll heeft ingelaten. Bovendien is hij in zijn commentaar achteraf niet erg kritisch wat betreft zijn eigen zoektocht naar zijn identiteit en bijbehorende experimenten, die er ongetwijfeld aan hebben bijge-

dragen dat er onduidelijkheid bestond over bijvoorbeeld zijn seksuele geaardheid. Het voert te ver om Oltmans zelf als verantwoordelijke aan te wijzen voor het ontstaan van deze wonderlijke affaires, maar hij lijkt zich niet altijd bewust te zijn geweest van wat zijn vriendschappen en zijn extreme openheid daarover, bijvoorbeeld tegenover mensen als Etty Roëll, voor gevolgen konden hebben.

Wel is het na kennis te hebben genomen van deze episode uit Oltmans' leven, begrijpelijk dat hij vanwege de zaak Roëll-Van Haagen-Westerman in zijn latere leven met regelmaat het idee had dat er tegen hem werd samengespannen. Informatie over Oltmans' privéleven, die vaak verwijst naar bovenstaande affaires, zou steeds op allerlei onverwachte momenten opduiken, zo bleek al in 1956. Ellen Pasman, een van de advocaten die Oltmans ondersteunden in zijn proces tegen de staat en daar later verslag van deed, wijst er bijvoorbeeld op dat er al vroeg op politiek niveau over Oltmans werd geschreven. H.N. Boon, de Nederlandse ambassadeur in Rome, waarschuwde minister Luns in een brief op 11 juli 1956 voor Oltmans. Boon noemt Oltmans ‘impulsief’ en ‘niet correct in de weergave van uitlatingen van anderen’. Bovendien moest men oppassen met Oltmans, want

 

‘bij een eerste kennismaking, althans met oudere en hoger geplaatste personen, is zijn nette voorkomen en quasi bescheiden optreden soms misleidend. Zonder falen blijkt spoedig daarna dat hij een persoon is tegenover wie grote voorzichtigheid in acht genomen moet worden.’104

 

Het toeval wilde dat Boon bevriend was met de moeder van Frieda Westerman.

Contacten in Indonesië

In de tweede helft van 1956 wilde Oltmans Soekarno achterna reizen naar Iran en de Sovjet-Unie. Via de vicepresident van de KLM, Emile van Konijnenburg, die enthousiast was over Oltmans' artikelen voor Elseviers Weekblad en bevriend was met Soekarno, kreeg

Oltmans een retourticket naar Teheran. Een gesprek daar leverde weinig op. De reis naar de Sovjet-Unie zou op advies van een medewerker van Soekarno niet doorgaan omdat het volgens hem op de Russen een verkeerde indruk zou maken wanneer ‘nu juist een Nederlands journalist in gezelschap van de Indonesische president zou reizen’.105

Begin november vertrok Oltmans naar Indonesië. Het was hem op dat moment nog niet helemaal duidelijk wat hij daar wilde bereiken, maar hij hoopte op een of andere manier de beide partijen (Nederland en Indonesië) te kunnen verzoenen. Via NRC, Algemeen Handelsblad, Hel Vaderland en Vrij Nederland verwachtte Oltmans als freelance journalist af en toe artikelen te kunnen publiceren om het Nederlandse publiek te informeren over de situatie in Indonesië. In een gesprek met de Nederlandse persattaché in Indonesië, R.C. Pekelharing, kwam Oltmans erachter dat hij afgezien van Hans Martino de enige Nederlandse journalist in Indonesië was. Volgens Pekelharing had ‘de Nederlandse pers alle hoop opgegeven wat Indonesië betreft’.106 Voor Oltmans' artikelen, die hij met enige regelmaat naar Nederland stuurde, bleek inderdaad maar matig interesse: nog niet de helft werd geplaatst.

Op 31 december woonde Oltmans een toespraak van Soekarno bij. Na afloop merkte Soekarno Oltmans op en vroeg hem Oudjaar op het paleis door te brengen. Oltmans schrijft hier met trots over. Soekarno bleek erg geïnteresseerd in het wel en wee van de journalist. Ze leken het goed met elkaar te kunnen vinden. Over zijn verblijf op het paleis zei Oltmans:

 

‘Ik was er voor mijn gevoel niet eens zozeer als journalist, maar in de eerste plaats als Nederlander. Als vertegenwoordiger van een land dat keet had met die Sukarno. De taak, en plicht, zo men wil, mij daar te presenteren als doorsnee Nederlander, die Indonesië en Indonesiërs op geen enkele manier verafschuwde.’

 

Al eerder bleek uit de gesprekken en ontmoetingen die Oltmans met Soekarno en een aantal andere Indonesiërs had, dat Oltmans niet de

enigszins afstandelijke en kritische houding aannam die je wellicht van een journalist kunt verwachten. Hij legde in Indonesië vooral contacten en maakte er zelfs snel en makkelijk vrienden. Zoals hij zelf zegt: ‘Ik voelde mij er onmiddellijk thuis.’107

Intussen had de binnenlandredacteur van NRC, H.J. Roethof, Oltmans een brief gestuurd met een enthousiaste reactie op Oltmans' ‘sfeerstuk’ over straatverkopers in Indonesië. In de brief schreef Roethof:

 

‘Niettemin zagen wij ons genoodzaakt het polemische slot, waarin Mr. Luns nogal scherp werd aangepakt, drastisch te besnoeien. Per slot van rekening had de bewindsman op het moment, dat je deze regels neerschreef en hem ietwat uit de hoogte aanbeval zich persoonlijk nog eens van de situatie op de hoogte te stellen, nog meer rijst in Jakarta gegeten, dan jij zelf.’108

 

En wat verder:

 

‘Welnu, als je dan in het begin reeds te hard van stapel zou lopen, zou je beslist je doel voorbij gaan schieten, waarmee je noch je eigen belangen, noch de belangen van de NRC een dienst zou bewijzen.’109 Deze brief bevat een paar interessante elementen. In de eerste plaats is de algemene toon vriendelijk en bemoedigend. Oltmans krijgt positief commentaar op zijn getuigenverslag van de Indonesische samenleving, maar wel op een manier waaruit blijkt dat hij eind 1956 nog geen gevestigd journalist was. Daarnaast krijgt hij enige kritiek op de felle toon waarmee zijn artikel geschreven is. Hij zou dus wat voorzichtiger te werk moeten gaan.

Oltmans kon zich bepaald niet vinden in dit soort commentaar. Eerder had hij al van zijn vriend Henk Hofland begrepen dat diens ware mening in een artikel over Hongarije door zijn hoofdredacteur werd geschrapt ‘omdat de tijd er nog niet rijp voor was’.110 Oltmans wond zich hierover enorm op en stelde zichzelf de vraag: ‘Tot op welke hoogte moet een journalist, die er op uit wordt gezonden om zijn lezers van zijn krant te informeren, naar waarheid en naar wer-

kelijkheid, zijn privébelang, of de dreiging van het opzeggen van abonnementen laten prevaleren boven het landsbelang?’111 Het antwoord lijkt duidelijk: eerlijk berichten over Indonesië en Nieuw-Guinea was volgens Oltmans in het landsbelang en dus belangrijker. Hij gaat verder: ‘In mijn “mind” begon zich een rebellie af te tekenen tegen het nog-niet-rijp-zijn-syndroom van verantwoordelijke journalisten in de vrije vaderlandse pers.’112 Deze rebellie zou Oltmans begin 1957 snel omzetten in actie.



illustratie
Dit door Soekarno zelf gesigneerde portret heeft bij Oltmans tot aan zijn dood in de huiskamer gestaan. Hij hechtte veel waarde aan zijn vriendschap met de Indonesische president.
Bron: KB Archief Willem Oltmans



Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs


plaatsen


landen