Pieter Langendyk. Zijn leven en werken

[p. 426]

Hoofdstuk XXI.
Twist tusschen P.A. de Huybert en Constantia et Labore.

In de tweede helft der zeventiende eeuw was tengevolge van het oprichten van het Kunstgenootschap Nil Volentibus Arduum eene reeks van twisten begonnen, die zich tot in de 18^e voortzette. Tegen dit genootschap, dat zich zeer meesterachtig aanstelde, traden verschillende dichters op, en onder hen voornamelijk Antonides en Thomas Asselyn, mannen, die in gaven zeker hooger stonden dan de leden van het Genootschap.

De aard en het streven van N.V.A., de verschillende oneenigheden, de aanleiding er toe, en de gevolgen ervan kunnen ons hier niet bezighouden; daarvoor verwijs ik naar de werken, aan den voet der bladzijde opgegeven¹⁾. Noodig is het alleen te vermelden, 1^o. dat in 't begin van de 18^e eeuw het bestuur van den Schouwburg tegen het Genootschap was, 2^o. dat in dien tijd nog een der oudere leden overgebleven was, en wel de dichter Ysbrand Vincent. Over dezen persoon is een interessant artikel verschenen van den Heer F.Z. Mehler.²⁾

1) Dr. W.J.A. Jonckbloet, Geschiedenis der Ned. Letterkunde. Dl. IV. bl. 416 en 422. - Dr. A.J. Kronenberg, Het Kunstgenootschap N.V.A. - Dr. Jan te Winkel, Mr. Joan Blasius, (in Bladzijden uit de Geschiedenis der Ned. Letterkunde) bl. 111.

2) Nederland. 1891, n^o. 5.

[p. 427]

Deze Ysbrand Vincent protegeerde den jongen Aristokraat P.A. de Huybert. Had de eerste al de aanmatiging, waardoor N.V.A. zich steeds onderscheiden had, de tweede liet zich, behalve op zijne dichtgave, niet weinig voorstaan op zijne geboorte. Hij, die den titel voerde van ‘Heer van Kruiningen en Rilland, drossaard en Kastelein van Muiden baljuw en dykgraaf van Gooiland, hoofdofficier van Weesp, Weesperkarspel en Hoog Bylmer; dykgraaf beöosten Muiden, hoogheemraad van den Zeeberg en Diemerdyk, enz.’¹⁾ meende op hoogen toon anderen aanmerkingen te mogen maken.

Tusschen dezen persoon en het Kunstgenootschap Constantia et Labore brak er in 1713 een hevige twist uit. De Huybert schijnt vroeger zelf tot het Genootschap behoord te hebben; in 't zelfde jaar 1713 teekende hij nog een exemplaar van de tooneelspelen voor echt. Waarschijnlijk heeft hij te veel den baas willen spelen. Ook schijnt hij tegelijk toen reeds lid te zijn geweest van N.V.A., daar er in een hekeldicht gezegd wordt, dat hij in 1712 zijn tooneelstuk Vermiste Molenaar onder die spreuk uitgaf.

Hoe dit zij, hij ging uit het eerste genootschap en geraakte toen spoedig er meê in twist.

In 1713 gaf de dichter Jan Haverkamp een treurspel Geta of Broedermoord van Antoninus in 't licht, en voer in de voorrede daarvoor hevig uit tegen de vitterijen van iemand, die ‘met geweld [wil] doorgaan’ voor poëet. De toespelingen wijzen duidelijk op de Huybert. Deze zweeg niet stil, maar verklaarde, in de voorrede van een vertaalden brief tegen de langwijligheid in 't preeken, dat hij zich verheven achtte boven lieden, die zooveel verschilden in geboorte, en die daarenboven slechte dichters waren. Hij zou zich dan ook niet uitlaten

1) Dezen titel geeft E. van der Hoeven hem althans in 1717, dus ongeveer vier jaar later, in de opdracht van zijnen Hovenier door Liefde.

[p. 428]

over een ‘zoogenaamt’ Kunstgenootschap, dat hem slecht behandeld had. Zeker had men hem op zijne plaats willen zetten, en waren er toen onaangenaamheden gekomen.

Haverkamp beantwoordde deze hoogmoedige woorden met een hekeldicht: Den Haagschen Apollo, of Lauwerkrans voor den Weêrgaloozen Dichter Pieter Teunis Huyp. Hierin krijgt behalve de Huybert ook zijn dichtvader Vincent het noodige te hooren.

Nu begon het leven. Verschillende hekeldichten kwamen uit, en de Huybert gaf zich weer lucht in eene voorrede, waarin hij behalve van Haverschoften (J. Haverkamp en zijn broeder) ook van verloopene Quaakers spreekt. Met die Quaakers bedoelde hij mogelijk ook Langendyk. Intusschen kwam er, waarschijnlijk van Vicent's hand, een keerdicht op dat van Haverkamp, getiteld: De Amsterdamsche Helikon, of Lauwerkrans voor de weêrgalooze Dichters van het Schaafje, en hunne Heldhaftige Medestanders. Constantia et Labore had namelijk in haar vignet een schaafbank. Uit de toespelingen is het waarschijnlijk, dat tot het Genootschap behoorden H. Maas, Abraham Welzing¹⁾ en J.v. Mieris, meer bekend als schilder. Als de drukker wordt genoemd Heintje den Rymelbaas, diens winkel heet ‘'t winkeltje der Grolpoëeten’ ‘op 't hoekje van een dam’. Dit ziet op H.v.d. Gaete²⁾. Een der stukken de Vakantie werd gezegd beter te zijn dan de werken van Quichot en Asselyn, terwijl een noot verklaart, dat dit ‘twee voorname Amsterd. Poëeten’ zijn. Quichot zal wel op Langendyk doelen; voorname zal wel ironice gezegd zijn, daar Asselyn de groote tegenstander van N.V.A. was.

1) Dit ziet men ook uit de voorrede van zijn Pigmaleon, in 1754, na zijn dood, gedrukt.

2) Van de Gaete woonde op den Vijgendam.
Van der Aa noemt Dirk Willink lid van Constantia et Labore.

[p. 429]

Op dit gedicht volgde weêr een Smeerdicht of wederkaats op den Amsterdamschen Helikon, gericht tegen de Huybert en Vincent. De laatste wordt genoemd ‘van N.V.A. het staartje’, waarschijnlijk omdat hij nog het eenig overgebleven lid was van de vorige eeuw, die nog slechts teerde op ouden roem, en slechts geduld werd om zijn veeljarig lidmaatschap.¹⁾ Dit gedicht is waarchijnlijk van J. Haverkamp; men zag er echter Langendyk op aan blijkens deze regels uit een later hekeldicht:

Is dit een Smeergedicht? Lykt dit een Helikon?
Men treed hier niet, als tot aan de ooren toe in slyk,
Van eenen Langen en gans onbeplanten Dyk.

't Is mogelijk, dat toch onze dichter de maker is, al wordt dit vers niet in het Leeven genoemd.

De verdere hekeldichten, in dezen strijd verschenen, zal ik niet alle noemen.²⁾ Wel datgene, waarvan 't Leeven zegt, dat Langendyk zich zelf als maker heeft aangewezen. Het is getiteld: Merkurius aan d'Amsterdamsche Poëten en vertoont geheel den stijl van Langendyk. Daar het in zijne werken niet is afgedrukt, laat ik 't hier in zijn geheel volgen:

Hoort toe gy dichters en Poëten.
Van d'Amsterdamsche Helikon,
Gy Rymelaars, die hoogvermeeten
Durft zuigen aan de hengstebron;
Apollo, vader van de Muizen,
Zendt my, gelyk als zyn Herout,

1) Dr. Kronenberg zegt, dat de Huybert zoo genoemd wordt; er staat echter duidelijk: ‘Gy laat uw' werken, als Piet Huyp, zelf drukken.’ Gy kan dus niet de Huybert zelf zijn.

2) De uitbreiding, die mijne studie over Langendyk onder 't bewerken langzamerhand heeft gekregen, maakt het noodig, mij te beperken. Eene uitvoerige behandeling van dezen twist, en van den Boekzaalstrijd (Hfdst XXII) hoop ik later in afzonderlijke tijdschrift-artikels te geven.

[p. 430]

 

In alle Kroegen, Koffihuizen,

 

Wyl daer zyn volk zich 't meest onthoud.

 

Hy staat als voor het hoofd geslagen,

 

Dat gy zyn voedsterling benyd;

 

Een krans van Kaasjes blaân te draagen,

 

Die hy in d'opgang van zyn tyd,

 

Verdient door weêrgalooze vaerzen;

 

Die, op een Plautiaansche schoe,

 

Of hooge Sophokleesche laerzen,

 

Zoo mooi gaan, als ik weet niet hoe.

 

Hy weet van kommaas, punten, streepen,

 

Van hen, en hun, van den, en de;

 

Van korte en lange lettergreepen;

 

Van vaerzen met, of zonder snee:

 

Want hy heeft lang by Pedantaris

 

Een deserteur van Mennoos kerk

 

Waarby die knaap heel familjaar is

 

Zichzelfs geöeffent in dat werk.

 

Wat is een vaers ook, daar d'akcenten

 

Niet pieksgewys in zyn gezet,

 

Meer als een zuster zonder krenten

 

Of als een beuling zonder vet?

 

Hy leert ook aan de jongelingen,

 

Met bottelbier, of zoete koek,

 

Net ut, re, mi, fa, sol, la zingen,

 

Zelfs op de knoopen van zyn broek.

 

Indien gy dan niet wilt ten dool gaan

 

In spelkunst, maatklank, zuiv're taal,

 

Moet gy by Pedantaris school gaan:

 

Hy 's meester in 't gramatikaal,

 

En presenteert zyn dienst aan alle,

 

De Kunst en Schouwburg ten gevalle.

 

 

 

Zeg het voort.

Commentaar is niet noodig; Apollo's voedsterling is de Huybert, de Pedantaris kan niemand anders zijn dan weder Vincent. Wij zien hieruit, dat deze ook den maatklank leerde; hiermeê zal bedoeld zijn, dat hij den declamatietoon leerde,

[p. 431]

waarin later Punt zoo uitmuntte, en die toen dikwijls werd toegejuicht in plaats van ware actie, van waarheid in toon, houding en gebaren. Langendyk's aandeel in dezen strijd lijkt niet zeer groot; het schijnt echter, dat de tegenpartij hem een grootere rol toeschreef, een bewijs, dat hij geteld werd als trouwe vriend van de aangevallenen.

De geheele twist had waarschijnlijk zijn oorsprong ten eerste in den wrok van de Huybert over niet genoeg macht, en de daarover gevolgde onaangenaamheden in het Genootschap, dat in hoofdzaken dezelfde richting had als N.V.A., en ten tweede in de meerdere gewildheid bij het Schouwburgbestuur van het hem vijandig geworden Constantia et Labore. Al de gedichten uit dezen strijd zijn te zamen uitgekomen, met spotplaatjes, onder den titel Kooldichten om de Kool. Te Knollendam bij Bernardus Bochgelius.