Eenige berichten omtrent het noorden en noord-oosten van Europa. Deel 4

[p. 310]

Graudentz, Culm.
Juny 1800.

[Weg naar Graudentz, en beschrijving deezer stad en des Slotbergs]

De streek tusschen het laatst beschreeven Stedeken en Graudentz is niet onäangenaam; Bosch en Veld wisselen er met elkander af, schoon de bodem tusschen beiden zeer zandig is. Men wordt op deeze Route door Gardensee, een klein nietsbeduidend vlek, wederöm met Binnenmeirtjes omgeeven, heengevoerd. De Voorstad van Graudentz heeft in 't midden eene korte ingebaliede wandeling, en de herberg lag over een Klooster. De Slotberg scheidt deeze Voorstad van de Weichsel af, die onmiddelijk aan deszelfs voeten heenstroomt. De eigenlijke Stad volgt daaröp aan de hoogere of Zuidelijke zijde dier Voorstad; zij ligt in haare muuren, is niet zeer groot, en heeft alleenlijk een paar rechte en een paar dwarsstraaten, met Markt en Raadhuis, verscheiden Roomsche Kerken en Kloosters, eene of meer Protestantsche Kerken, en een Seminarium. De Magistraat is hier thans geheel aan den Protestantschen Godsdienst toegedaan. Men kan de Stad slechts onder de maatig gebouwde tellen; de Poort, die zich vlak tegen over die andere geplaatst vindt, welke men uit de Voorstad intreedt, koomt juist aan den Oever der Weichsel uit, waar over een Schipbrug naar de overzijde voert. Men ontmoet aan deeze zijde insgelijks eene aanmer-

[p. 311]

kelijke Voorstad met verscheiden groote huizen, bij welke nog nieuwe getimmerd worden. De eenigste handel van dit Plaatsje, gelijk van de meeste, die men aan dien Stroom heeft aangelegd, bestaat in het verzenden naar Dantzig en elders heen van het koorn, 't welk men van het platte land in den omtrek, en hooger op in Polen, uit de eerste hand laat opkoopen; het vaarwater aan de Rivier loopt vlak langs de Stad, en is opzettelijk daar heen geleid. De Weichsel is, vooräl in den Zomer, op de meeste plaatsen zeer ondiep en vol van zandbanken, die zich zelfs voor het oog niet verbergen. Zoodaanig vertoont zij zich bijna van Cracau af, tot daar zij zich in Zee stort.

Doch ik moet Graudentz niet verlaaten, zonder alvoorens mijne Leezeren te noodigen, mij op den Slotberg te verzellen, ten einde weder een der gezichten met mij te genieten, die ik mij op deeze reize diep in 't geheugen geprent heb. Een slingerende rijweg voert allengskens naar deeze aanmerkelijke hoogte, gedeeltelijk tusschen verscheiden huizen heen, en, 't geen in dit Climaat nog zonderlinger is, langs een' Wijnberg, waarvan de Druiven in die jaaren, waarïn de stekken niet bevriezen, een' taamelijken wijn voortbrengen, ten minsten rijp worden. Geheel om hoog was men toen bezig het schoone Kasteel der Kruisheeren af te breeken, om van de steenen de Vesting, waarvan ik zoo even spreeken zal, te onderhou-

[p. 312]

den. De Kerk, welke aan het Slot gehecht plagt te zijn, was reeds verdweenen. Het Kasteel zelve is een vierkant gebouw geweest, 't welk men ziet dat met verscheiden oude vercierselen geprijkt heeft. Inwendig bespeurde men in de dikte der eene nog overige zijde een paar verwulfde Zaalen, die van binnen op Pylaaren rusten. Van achteren stond nog een ronde Toren. Het afbreeken van dit Slot, 't welk welëer door het onbeperkt gezicht, dat het oog er uit omving, eene der lagchendste wooningen moet geweest zijn, is eeuwig jammer. Vlak aan zijne voeten ziet men hier de Stad zich uitbreidende, en de slingerende Weichsel, met haare lange Schipbrug gelijk een lint er over heen, en met al haare Eilanden vloeijen; zeer schilderächtige Bergen verheffen zich, met de Valleiën er tusschen in, aan de overzijde; ook van achteren rijzen er Bergen, schoon minder hoog; en tevens valt hier het oog op Velden en tegen Bosschen aan. Vier mijlen ver ontdekt men, Zuidwaards gekeerd, den Berg waar op het hooge Culm geplaatst is. Neuenburg laat zich veel nader bij, insgelijks op eene verhevenheid, bespeuren, doch aan den overkant; eindelijk ontmoet men een half uur gaans beneden de Stad, en mede op eene hoogte, de Vesting, die ten koste van het eerwaardig Slot versterkt wierdt, en die, zoo wel als Graudentz zelve, eenig Garnisoen in zich insloot.

[p. 313]

[Weg naar Culm, en beschrijving der stad]

Dat Culm, dat ik zoo lang te vooren reeds als een punt had zien liggen, bereikte ik na verscheiden Dorpen, en verder Bosch, Weide- en Koornlanden te zijn doorgereeden, binnen eenige uuren. Geheel in den gantschen omtrek zijner muuren heeft men het op een' Berg gesticht; de opgang van de Rivierzijde (want ook hier vloeit de Weichsel vlak van onderen) is voor rijtuigen zeer stijl; de muuren zijn slecht; de straaten doorkruissen elkander regelmaatig in de lengte en breedte, met eene groote Markt, en het in 't midden van dezelve geplaatste Stadhuis; de huizen beduiden weinig, en de geheele Stad heeft eene doodsche gedaante. De Bisschoppelijke of Hoofdkerk, zoo wel als een drietal andere Parochie- of Kloosterkerken, vertoonden niets dan een' weinigbeduidenden bijgeloovigen opschik, en bij de geen die dezelven bezochten de sterkste uitwendige merktekenen van devotie, zelfs op de Russische wijze met vooröverbuiging van het hoofd tot op den bodem, met aanwrijvingen aan Heiligen-beelden, en dergelijken. De Luthersche Kerk, welke Frederik II tegen 't laatst zijner regeering liet oprichten, en waar ik eene groote Gemeente vergaderd vond, met eene bijzondere zitplaats voor twintig à dertig Cadetten, die in de Stad een bijzonder School schijnen te hebben, is een net gebouw. Bij de inwooneren van een minder soort heeft de Poolsche Taal en kleeding ver de overhand boven de Duitsche, en in de Roomsche Kerken ziet men hier volstrekt geen

[p. 314]

andere dan Poolsche Misboeken. Het Garnisoen van Culm was te dier tijd weinig talrijk. Voor 't overige, hoe hoog de Stad ook ligge, en van hoe verre men haar ook bespeure, zoo levert zij, wanneer men zich even buiten de muuren plaatst, geen gezicht in den omtrek op, dat in bevalligheid in 't allerminst met dat van Graudentz wedijveren kan. Naar de zijde van Thorn daalt men den Berg slechts weinig af, en ontmoet voorts niet anders dan eene eenvormige vlakte. Aanvankelijk rijdt men op een' harden weg, daarna door het diepste zand, en eene duinächtige streek.