Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en de eerste helft der zeventiende eeuw

Michiel van Baarlant

Tot de jongere generatie van Zeeuwse dichters behoort ook Michiel van Baarlant (1630 - ?) ⁹³², ‘gesprooten uit een edel Goesch geslagt van dien naam’ ⁹³³en op 26 Juli 1630 te Goes gedoopt als zoon van mr. Johan van Baarlant, baljuw der stad, en Cornelia Kien. Hij studeerde te Leiden (waar hij 5 November 1649 werd ingeschreven) en werd 10 December 1653 secretaris van zijn vaderstad, wat hij tot 1660 bleef. Hij was de laatste mannelijke afstammeling van de tak der Van Baerlands, waartoe hij behoorde; uit zijn op 2 December 1654 te Dordrecht gesloten huwelijk met Gebelia Grenouw liet hij nl. alleen maar dochters na. Zijn sterfjaar en verdere bijzonderheden over zijn leven na 1660, dus na zijn dertigste levensjaar, zijn onbekend.

Van Baarlant is de dichter van een bundeltje arcadische poëzie: ‘De uytmuntende Dorimena’ (1652) ⁹³⁴, waarin het wemelt van herders en herderinnen, met gulle hand uitgestrooid over liederen als ‘Dorus ont-schuldinge over de gemeynde vryagie by de rijcke Charistometa’, ‘Een weynigh waan-sucht van Damus, over de liefde van sijn lieve, en bevallige Starusiane, of schoone Mesia’, of een ‘Sonnet, op de uyt-muntende wijs-heyt van de vernuftige Darise, en de wel-leventheit van de beleefde

932 Zie over hem: De la Rue, blz. 392; Nagtglas, I, blz. 16; N.N.B.W., I, kol. 222 - 223 (C. de Waard). - Enkele van zijn gedichten zijn ondertekend met zijn zinspreuk: Fata viam invenient.
Het blijkt niet of hij verwant is met Hadrianus of Hubertus Barlandus (vgl. hiervóór, blz. 40 - 41 en 36 - 37). Een halve eeuw ouder dan hij is Simon van Baerland, geboren te Goes omstreeks 1582, l Mei 1599 te Leiden ingeschreven als student in de filosofie (waarbij hij zich opgeeft als 17 jaar), en jong gestorven. Hij is misschien de Simon Jansz. Baerland, die 9 April 1600 te Goes werd begraven. Zijn studievriend Albertus Eufrenius (Albert Jansz. Goedhart) (1581 - 1626), die later medicus werd en een bundel Latijnse poëzie, ‘Poemata’ (1601), uitgaf, heeft een lijkdicht op hem gemaakt, dat te Leiden aan het academiegebouw ad valvas werd aangeplakt. ‘Gloria Mattiaci, spesque, decusque soli’ noemt Eufrenius hem, terwijl uit de verdere inhoud blijkt dat Van Baerland ook zelf dichter was. Men vindt dit lofdicht, behalve bij Eufrenius, l.c., p. 113 - 114, ook bij De la Rue, blz. 523. Over Simon van Baerland vgl. t.a.p.; Nagtglas, I, blz. 16 - 17.

933 De la Rue, blz. 392.

934 De uyt-muntende Dorimena: uyt-singende verscheyde mengel-rijmtjes, ter eeren van de Goesche Terpsichore. Een bede aen de selve, Ontfouwt u soete toon Godesje tot haar lof, Die stadigh aan u throon Op-offert stof op stof. Gerijmt door M. van Baarlant. Tot Dordrecht, by Nicolaes de Vries, boeck-drucker, wonende in de Grave-straet, in de Nieuwe Boeck-druckery, 1652 (VIII, 136 blzn.; 8vo). - Het bundeltje is door de dichter opgedragen aan zijn nichtjes Cornelia, Susanna en Elizabeth van der Nisse. De eerste twee waren dochters van Gerard van der Nisse, burgemeester van Goes, de vader van de derde, mr. Cornelis van der Nisse, was eveneens burgemeester van Goes (zie over haar: J. van der Baan, Wolfaartsdijk, geschetst als eiland en ambachtsheerlijkheid (Goes, 1866), blz. 551 - 552). - Vooraf gaan lofdichten van de dichteres J. Vaens en de Middelburgse predikantszoon Johannes Becius; achter het bundeltje vindt men een derde lofdicht van J. M.D. Castilleioz (zinspreuk: Ou bien ou jamais), een onbekend dichter. - Het gedicht van J. Vaens is ondertekend met haar zinspreuk: La verité obli l'homme. Het eerste lied van het bundeltje is aan haar opgedragen: De verplichte Dorimena lovende (tot danckbaerheit van genoote lof-tuyten) de airdigheyt van de scrandere (sic) poëtesse juffr. J. Vaens. - Wie was deze dichteres? Een Paulus Vaens was in 1602 ouderling te Bergen-op-Zoom.

[p. 370]

Delma’. Deze twee-en-twintigjarige dichter was wel heel diep in het drijfzand van het Klassicisme verzonken, en de ‘Boertige vryagie van Piet, en Tryn’, natuurlijker van toon en inhoud, maar nu en dan vrij plat, schijnt haast op een vergissing te berusten.

Het bundeltje, dat hoegenaamd geen letterkundige waarde bezit, opent met een veertigtal emblemata ⁹³⁵ in de trant van Cats, waarvan het trouwens onmiskenbare navolgingen zijn. Een aantal vierregelige rijmen op onderwerpen als de zeven deugden en ondeugden, de zeven kunsten, de drie-gunst-godinnen, de drie furiën, de negen Muzen, de zeven planeten enz. wijzen op invloed van Huygens. Wanneer hij in een van zijn minneliedjes, ‘Het hittigh stralen van de son’ ⁹³⁶, spreekt van het ‘geluckigh vloytje, dat door-kruypt mijn Dorimenaas suyv're leed'tjes, en door haar borsjes heene sluypt’, combineert hij de liefelijkheid van Hoofts minnelied met de smakeloosheid van een John Donne. Dat zijn neigingen wel meer in de richting van het Euphuïsme en verwante stromingen uitzwierven, bewijst een achterin het bundeltje opgenomen prozafragment: ‘Dorimenaas behaaghelijcke droom, verhaalt aan de Goesche juffertjes’ ⁹³⁷, dat in de vernuftstijl van die dagen, misschien in navolging van Heemskercks ‘Batavische Arcadia’, is geschreven.

Verder bestaat dit boekje in hoofdzaak uit gelegenheidsgedichten op Goese en Dordtse familieleden en bekenden ⁹³⁸ en uit een groot aantal verzen van korter en langer adem op Dorimena en andere meisjes, waaronder enkele op haar dood ⁹³⁹. Is deze Dorimena een dichterlijke verbeelding, symbool van een jeugdliefde, die moest sterven toen haar minnaar zich met Gebelia Grenouw ging verloven, of verbergt zich achter deze arcadische naam wellicht een vriendinnetje van de jonge Leidse student?

Een andere vraag, die bij het lezen van deze verzen oprijst, is die naar de Dordtse relaties van Van Baarlant. In Dordrecht verscheen de ‘Uyt-muntende Dorimena’, hier vond hij zijn vrouw, hier kende hij verscheidene ingezetenen, o.a. de dichters Matthijs van der Merwede en mr. Adriaen van Nispen, voor wie Van Baarlant lofdichten heeft geschreven ⁹⁴⁰, het enige werk dat we verder van hem kennen. Heeft hij misschien enige tijd in Dordrecht gewoond? Maar waartoe al deze vragen over een dichter van zo weinig betekenis als deze jonge Goesenaar, die in later jaren - aangenomen dat hij niet jong gestorven is - waarschijnlijk zelf geglimlacht zal hebben over dit boekje uit zijn studententijd.

In 1658 heeft Michiel van Baarlant nog een bundel(tje) * ‘Mengeldichten’ ⁹⁴¹ uitgegeven; dat kennen we echter alleen maar van naam. Zolang er geen exemplaar van gevonden wordt, zal het dus een open vraag blijven of deze laatste dichter uit het tijdperk, dat we hier behandelen, de dichternaam inderdaad niet verdient, dan wel of hij in zijn later werk toch een zekere hoogte in de poëzie heeft bereikt, ‘De uyt-muntende Dorimena’ geeft in dit opzicht echter al bitter weinig hoop.

935 De uyt-muntende Dorimena, t.a.p., blz. 2 - 15.

936 T.a.p., blz. 79 - 80.

937 T.a.p., blz. 125 - 135.

938 O.a. uit Goes: Anna Maria van Watervliet (in 1651 getrouwd met Ferdinand de Perponcher, graaf van Sedlnitsky), Nicolaus van der Goes (getrouwd met Maria de Vager), Cornelia, Digna en Anna, dochters van Adriaen van der Goes, ‘mijn seer weerde neef’; uit Dordrecht: Dana Boeije (getrouwd met mr. Timon van Slingelandt), Abraham de Gelder (getrouwd met Engeltje Moleschot), Gebelia en Judith Grenouw, e.a.

939 T.a.p., blz. 60 - 63.

940 Achter het eerste deel van: De Spaanse Diana van George de Monte Mayor en de standvastige Rodanthe van Theodorus Prodromus, vertaalt door Adr. van Nispen (Dordrecht, 1653) is van Van Baarlant afgedrukt: Dorimenaas verwondering over de schoonheid van George de Monte Mayors Spaanse Diana. - Voor de Geestelyke minne-vlammen poëtischer wijse voor-gestelt door jonkheer M. vander Merwede Heere van Clootwijk ('s Gravenhage, 1653) schreef hij: Lofs-stof op de stralen der Geestelycke minne-vlammen van den Heere van Clootwyck, geestigh geriimt tot deugden-spoor van alle Gods-yveraers.

941 * Mengeldichten. Dordrecht, 1658 (8vo). - Aldus bij J. Kok, Vaderlandsch woordenboek², V (Amsterdam, 1786), blz. 12.